Greinar og pistlar

Hrekkjavaka – allra sálna messa og allra heilagra messa

Á hrekkjavökunni hlaupa börnin um hverfið og safna nammi. Margir hópar fóru um mitt hverfi og skipulagið er einfalt. Ef ljós er við dyr er leyfilegt að banka eða hringja. Myndin er af fyrsta hópnum sem kom að mínum dyrum og ég dáðist að hve börnin og foreldrar þeirra höfðu lagt mikið í búningana. Það var ánægjulegt að tala við hrekkjalómana og sonur minn mokaði nammi og síðan appelsínum og að lokum eplum heimilisins líka í pokana. 

Tengd hrekkjavökunni eru merkilegir messudagar. Á allra heilgra messu minnumst við gjarnan látinna ástvina. Þessi messudagur er í íslensku þjóðkirkjunni fyrsti sunnudagur í nóvember. Svo er önnur messa, sem kennd er við sálir og kallast allra sálna messa. Á síðari tímum hefur þessum dögum og heitum þeirra verið ruglað saman. Dagarnir vour þó fyrrum sitt hvor dagurinn og með sitt hvorum tilgangnum. Kaþólikkar á miðöldum notuðu daginn eftir allra heilagra messu sem dag sálnanna. Þá var minnst þeirra sálna, sem væru í hreinsunareldinum. Fyrir þeim var beðið og messað. Mótmælendur og þar með lútherska kirkjan hafnaði skilningi kaþólikka á hreinsunareldi og þar með að sálir væru píndar í eldi og fyrir þeim þyrfti að biðja.

Í allt öðrum skilningi og undir áhrifum frá spíritisma var tekin upp sérstakur allra-sálna-messudagur í ýmsum söfnuðum á Íslandi. Skilningurinn, sem var lagður í þann messudag, var allt annar en hinn gamal-kaþólski. Dagurinn var helgaður minningu látinna. Ég mæli með að við notum heitið “allra heilagra messa” því heitið allra sálna messa er hluti af úreltri guðfræði.

Hrekkjavaka er tengd messudögum hinna heilögu og allra sálna. Á enskunni var talað um holy eve eða heilagt kvöld, sem síðan breyttist í halloween og vofukvöld og hrekkjavöku í ýmsum enskumælandi löndum. Upprunalega var þetta aðfangakvöld allra sálna messu. Vestur í Ameríku er vísað til, að þetta er dagur þar sem margt er á sveimi, krakkarnir bregða yfir sig skikkjum, ganga um eins og skríkjandi vofur og safna nammi undir slagorðinu trick or treat – happ eða hrylling. Gefðu nammi eða þú hefur verra af.  Atferlið hefur spennt börnin, skemmt þeim, kannski stundum hrætt, en svo hafa góðir foreldrar auðvitað frætt þau um sálir, að líf er eftir þetta líf og um samhengi alls er. Jesús sagði ekki í guðspjallstexta allrar heilagra messu að við ættum setja ljósið okkar inn í grasker heldur leyfa því að lýsa öðrum. Hlutverk okkar er að vera sem ljósasól á fjalli og í sambandi við orkubú veraldar. 

Allra heilagra messa, og dagarnir sem tengjast henni, beina sjónum upp en ekki niður, inn í ljósið en ekki myrkrið, til Guðs en ekki til dauða.

 

Greinar og pistlar

95 tesur Lúthers

Bergmál hamarshögganna berst til okkar á þessum degi. Í dag, 31. október – á siðbótardegi, eru liðin 502 ár frá því að munkurinn og háskólakennarinn Marteinn Lúther við negldi á dyr hallarkirkjunnar í Wittenberg 95 tesur sínar. Og þessar tesur Lúthers voru um miðlæg efni í kristinni trú. Tesa er setning eða setningar með einni meginhugsun. Og af hverju negldi hann trúarhugmyndir sínar á dyrnar. Kirkjuhurðin var við aðalgötuna í bænum þar sem allir áttu leið um. Kirkjuhurðin var auglýsingaskilti eða heimasíða þess tíma.

95 tesur Lúthers höfðu gríðarleg áhrif því að hann fjallaði um viðkvæmt málefni sem deildar meiningar voru um. Dugmiklir fjárplógsmenn fóru um héruð og seldu grandalausum kvittanir fyrir syndaaflausn. Þetta voru svonefnd aflátsbréf og hluti ágóðans af sölunni átti að fara til að byggja Péturskirkjuna í Róm. Þessi útsmogna fjárföfnunaraðferð kom við Lúther, sem hafði komist að þeirri niðurstöðu að enginn páfi eða mannlegur máttur gæti opnað dyr himinsins. Aðeins Jesús Kristur væri megnuður þess. Verðbréf manna væru einskis virði og það væri ekki hægt að múta Guði. Þess vegna hefði Jesús komið, dáið, brotið múra dauða, sektar og opnað nýjar dyr himins, búið til nýjan gjaldeyri og kúrs fyrir mannkyn. Þessi guðfræði, sem Páll postuli kenndi t.d. í Rómverjabréfinu, Ágústínus kirkjufaðir og ýmsir fornkirkjuvitringar skrifuðu um og prédikuðu líka, hafði fallið í skuggann í puði og stofnanavæðingu og valdasókn kirkjunnar.  

Þegar aflátssali seldi góðhjartaðri skósmiðskonu bréf upp á að hún fengi örugga hraðferð inn í himininn var Marteinn Lúther löngu búin að móta sér skoðun um trú, eðli hennar og fagnaðarerindi. Honum var nóg boðið og ætlaði ekki að láta fjárplóga rugla saklaust sóknarfólk hans. Það var því ekki aðeins guðfræðingurinn heldur einnig presturinn og sálusorgarinn Lúther, sem mótmælti óprúttinni sölu á bréfum að lyftunni alla leið inn í Paradís. Lúther vissi að athæfið og réttlætingarnar átt sér ekki stoð í Biblíunni. Hann sýndi líka að Biblíutúlkun kirkjunnar væri á villigötum. Hann vænti þess að hreinlynt og skynsamt kirkjufólk myndi viðurkenna hið augljósa.

Þetta var baksvið og samhengi tesanna 95 á hallarkirkjuhurðinni. Páfavaldið brást hart við Lúther og útskúfaði honum. Valdafólk gefur ekki eftir vald sitt fyrr en í fulla hnefa. Slagurinn varð harður og blóðugur og varð til að íbúar norðurhluta Evrópu urðu það sem kallað hefur verið mótmælendur, sem og meirihluti íbúa Norður Ameríku. Kirkjudeildir um allan heim, hvort sem þær eru lútherskar eða eiga sér aðra sögu, rekja upphaf til munksins sem negldi bréf á kirkjudyr í Wittenberg. Hamarshöggin bergmála í menningu heimsins æ síðan.

Texti hér að ofan og meðfylgjandi myndir: Sigurður Árni Þórðarson. 

Hér að neðan eru greinar Marteins Lúthers, sem Sveinn Valgeirsson þýddi svo vel. 

Disputatio pro Declaratione Virtutis Indulgentiarum

Aliter dictum „95 theses“

Af ást og ástundun þess að leiða sannleikann í ljós, þá verður það, sem hér að neðan er ritað, til umræðu í Wittenberg. Umræðum stjórnar hinn æruverðugi faðir Martin Luther, Magister í “Listum” og heilagri guðfræði, lector í heilagri guðfræði á þeim sama stað. Þess vegna fer hann fram á að þeir sem ekki geta verið viðstaddir umræðurnar, leggi fram mál sitt skriflega.

Í nafni drottins vors Jesú Krists. Amen.

  1. Þegar Drottinn vor og meistari Jesús Kristur segir „gjörið iðrun, o.s.frv.“ þá vill hann að allt líf trúaðra sé stöðug yfirbót.
  2. Ekki er hægt að skilja þetta orð eins og það eigi við um yfirbót skriftasakramentisins ( þ.e. þá sem snýr að syndajátningu og aflausn sem presturinn veitir í embætti sínu).
  3. Samt er ekki aðeins átt við innri iðrun; þvert á móti er innri iðrun einskis verð ef hún leiðir ekki af sér ýmiss konar ögun mannsins sem birtist í breytni hans.
  4. Þess vegna varir sektin svo lengi sem sjálfshatrið varir (þ.e. sönn iðrun hið innra) og það verður svo allt þar til við göngum inní himnaríki.
  5. Páfi hvorki vill né getur gefið upp nokkra sekt, aðra en þá sem hann ákveður sjálfur að leggja á eða sem er í samræmi við kirkjurétt.
  6. Páfinn getur ekki fyrirgefið neina synd nema með því að lýsa því yfir og sýna fram á að fyrirgefningin sé frá Guði komin. Nema að sjálfsögðu í þeim tilfellum sem falla beint undir úrskurðarvald hans. Ef réttur hans í slíkum málum væri hundsaður þá myndi sektin vissulega vara.
  7. Guð fyrirgefur ekki sekt nokkurs manns nema hann jafnframt feli hinn auðmýkta, í öllum hlutum, presti á vald, sem er fulltrúi hans.
  8. Kirkjuleg yfirbótarákvæði eru einungis lögð á lifandi menn en skv. þeim á ekkert að leggja á deyjandi fólk.
  9. Þess vegna er Heilagur andi okkur góður, fyrir meðalgöngu páfa, því í ákvæðum hans eru dánartilfelli og neyðartilfelli alltaf undanskilin.
  10. Þeir prestar, sem sleppa deyjandi mönnum ekki við yfirbótarverk í hreinsunareldinum, gera það af vankunnáttu og vonsku.
  11. Það er greinilegt að þessu illgresi, að breyta kirkjulegum yfirbótarákvæðum í refsingu í hreinsunareldinum, hefur verið sáð meðan biskuparnir sváfu.
  12. Áður fyrr voru yfirbótarverkin ekki lögð á fyrir aflausina heldur eftir hana sem eins konar prófraun fyrir sannri iðrun.
  13. Hinir deyjandi losna í dauðanum undan öllu og eru þegar dauðir gagnvart kirkjulegum álögum þar sem þeir að lögum eru lausir undan þeim.
  14. Ófullkomið heilbrigði (sálarinnar) eða ófullkominn kærleikur þeirra sem deyjandi eru, hefur ótvírætt í för með sér mikinn ótta og þeim mun meiri ótta sem kærleikurinn er minni.
  15. Þessi ótti og skelfing er alveg nóg eitt og sér (svo ég segi ekki meira) sem sú refsing sem hreinsunareldurinn er, því skelfingin sem örvæntingunni fylgir, verður ekki meiri.
  16. Það lítur þannig út sem munurinn á helvíti, hreinsunareldinum og himnum sé samsvarandi muninum á örvæntingu, angist og hjálpræðisvissu.
  17. Óhjákvæmilegt virðist með sálirnar í hreinsunareldinum að eftir því sem skelfingin minnkar þá eykst kærleikurinn.
  18. Ekki er að sjá að nokkur hafi sannað – hvorki með skynsamlegum rökum né út frá vitnisburði ritninganna – að sálunum í hreinsunareldinum sé fyrirmunað að afla sér verðleika eða vaxa að kærleika.
  19. Né heldur virðist hafa verið sýnt fram á að þær séu öruggar og vissar um sína sálarheill, alltént ekki allar, þó við getum leyft okkur að vera örugg.
  20. Þannig á páfinn ekki við allar refsingar þegar hann veitir “algera uppgjöf allra refsinga” heldur aðeins þær sem hann hefur sjálfur á lagt.
  21. Þess vegna skjátlast þeim sem boða aflát er þeir segja að maðurinn sé laus undan allri refsingu og frelsaður, vegna afláts páfa.
  22. Þvert á móti leysir páfi ekki sálir í hreinsunareldinum undan nokkurri refsingu sem þær hefðu, skv. kirkjuréttinum, átt að gjalda fyrir í þessu lífi.
  23. Ef hægt er á annað borð að gefa einhverjum upp allar refsingar, þá er öruggt að það á bara við um hin fullkomnustu, það er sárafá.
  24. Þetta veldur því að fjöldamargir láta blekkjast af þessum merkingarlausu og yfirspenntu loforðum um að þau geti losnað undan sekt sinni.
  25. Hver einasti biskup eða prestur hefur í sínu biskupsdæmi eða sókn nákvæmlega það sama vald yfir hreinsunareldinum og páfinn hefur almennt.
  26. Páfi gerir afbragðs vel þegar hann veitir sálum fyrirgefningu, ekki með lyklavaldinu, (sem hann hefur reyndar ekki) heldur með fyrirbænum sínum.
  27. Mannanna verk predika þeir þegar þeir segja að um leið og peningurinn klingi í kassanum, fljúgi sálin frjáls úr hreinsunareldinum.
  28. Öruggt er að gróði og ágirnd getur aukist þegar skildingurinn klingir í kistlinum; en árangurinn af fyrirbænum kirkjunnar veltur einungis á vilja Guðs.
  29. Hver veit hvort allar sálir í hreinsunareldinum kæra sig um að verða endurleystar? En þannig er sagt að hafi verið með þá heil. Severinus og Paschalis.
  30. Enginn er öruggur um það hversu sönn iðrunin hans er, og enn síður hvort hann hafi í framhaldinu fengið fullkomna fyrirgefningu.
  31. Sá maður sem kaupir sér raunverulegt syndaaflát er jafn sjaldgæfur og sá sem raunverulega iðrast, þ.e. hann fyrirfinnst varla.
  32. Þeir sem trúa því að þeir séu öruggir um sína sáluhjálp vegna þess að þeir hafi fengið aflátsbréf munu verða bölvaðir að eilífu ásamt með lærifeðrum sínum.
  33. Menn skulu vera mjög á varðbergi gagnvart þeim sem segja að aflát páfa séu það sama og hin ómetanlega gjöf Guðs, sem sættir manninn við Guð.
  34. Þessi niðurfelling aflátsverkanna gildir aðeins um þau yfirbótarverk sem unnin eru í skriftasakramentinu og menn hafa lagt á.
  35. Þeir boða ekki kristna kenningu, sem halda því fram að iðrun sé ekki nauðsynleg þeim sem hyggjast kaupa sálir lausar eða játningabréf.
  36. Sérhver kristinn maður sem iðrast á rétt á fullri lausn undan refsingu og skuld, meira að segja án aflátsbréfa.
  37. Sérhver kristinn maður, hvort heldur lifandi eða dauður á hlutdeild í öllum gæðum Krists og kirkju; Guð gefur honum þau, einnig án aflátsbréfa.
  38. Samt ber ekki á nokkurn hátt að vanmeta aflausn sem páfinn veitir eða hans þætti, því, eins og ég sagði, þá er hún yfirlýsing um fyrirgefningu Guðs.
  39. Það er afar erfitt, jafnvel fyrir lærðustu guðfræðinga, að vegsama hvort tveggja í senn fyrir mönnum, gnægð fyrirgefningarinnar og einlægni iðrunarinnar.
  40. Sönn iðrun sækist eftir refsingu og ann henni en takmarkalaust aflát víkur sér undan henni og fær mann til að hata hana, eða gefur alltént tilefni til þess.
  41. Varlega skal farið í að predika postullegt aflát, svo almenningur geri sér ekki þá röngu skoðun að það eigi að meta þau meir en önnur kærleiksverk.
  42. Kenna ber kristnum mönnum, að páfi ætlast ekki til þess að uppgjöf aflátsins sé á nokkurn hátt sambærileg við miskunnarverkin.
  43. Kenna ber kristnum mönnum, að sá sem gefur fátækum eða lánar þurfandi gerir betur en ef hann keypti aflát.
  44. Því að við hvert kærleiksverk vex kærleikurinn og maðurinn verður betri en maður verður ekki betri vegna aflátsins heldur aðeins frjálsari undan refsingunni.
  45. Kenna ber kristnum mönnum að sá maður sem sér einhvern líða skort og vanrækir hann en gefur fé fyrir aflát, hann hlýtur ekki aflát páfa heldur reiði Guðs.
  46. Kenna ber kristnum mönnum, að þeir eiga ekki að sólunda fé sínu í aflátsbréf – nema þeir vaði hreinlega peningum – heldur geyma það til þess að sjá fyrir nauðsynjum fjölskyldu sinnar.
  47. Kenna ber kristnum mönnum, að þeim er frjálst að kaupa aflát en til þess liggur engin skylda.
  48. Kenna ber kristnum mönnum, að páfinn óskar þess því meir sem hann þarf meira á því að að halda, að fyrir honum sé beðið þegar hann veitir aflát.
  49. Kenna ber kristnum mönnum að aflát páfa séu gagnleg ef menn leggja ekki allt traust sitt á þau en stórskaðleg ef menn glata guðsóttanum vegna þeirra.
  50. Kenna ber kristnum mönnum að fengi páfinn vitneskju um innheimtuhörku aflátssalanna þá myndi hann frekar vilja að kirkja heil. Péturs brynni til ösku heldur en að hún yrði byggð úr húð, holdi og beinum hans eigin sauða.
  51. Kenna ber kristnum mönnum að páfanum ætti að væri það jafn ljúft og honum er skylt að endurgreiða þeim af sínu eigin fé sem sumir fjárplógsmenn aflátssölunnar hafa vélað af fjármuni. Jafnvel þótt selja þyrfti kirkju heil. Péturs.
  52. Traustið á sáluhjálp vegna aflátsbréfa er innantómt, jafnvel þótt aflátssalinn – já jafnvel páfi sjálfur – legði sál sína að veði fyrir þeim.
  53. Þeir eru óvinir Guðs og páfans sem skipa að orð Guðs skuli alls ekki heyrast í ýmsum kirkjum vegna aflátsprédikunarinnar.
  54. Það er óréttlátt gagnvart orði Guðs þegar jafnmiklum eða meiri tíma er varið í sömu prédikuninni til þess að prédika aflátssölu en að boða orð Guðs.
  55. Það hlýtur að vera meining páfa, að sé aflátinu (sem er veigalítið atriði) fagnað með einni bjölluhringingu, einni helgigöngu og einni guðsþjónustu, þá sé Fagnaðarerindið (sem er mikilvægast af öllu) prédikað með hundrað bjölluhringingum hundrað helgigöngum og hundrað guðsþjónustum.
  56. Verðleikasjóðir kirkjunnar, sem páfi veitir úr aflátin, eru hvorki nógu vel skilgreindir né nógu vel kunnir kristnum  lýð.
  57. Vissulega er ljóst, að þeir eru ekki tímanlegir, því þá myndu margir aflátspredikaranna ekki veita svo glatt úr slíkum sjóðum heldur eingöngu safna í þá.
  58. Og ekki eru það verðleikar Krists eða heilagra manna því þeir hafa ávallt verkað án aðkomu páfa, hinum innri manni til náðar en hinum ytri sem kross, dauði og hel.
  59. Lárentíus segir fjársjóði kirkjunnar vera hina fátæku í kirkjunni, en sú orðanotkun er í samræmi við tíðarandann sem þá var.
  60. Við segjum hiklaust að lyklar kirkjunnar, sem gefnir eru vegna verðleika Krists, séu þessi fjársjóður.
  61. Því það er ljóst að til að aflétta refsingum og í öðrum sérstökum tilfellum, þá dugar vald páfa eitt og sér.
  62. Hinn sanni fjársjóður kirkjunnar er hið allraheilagasta fagnaðarerindi um um dýrð og náð Guðs.
  63. En þessi fjársjóður er að vonum hinn hataðasti því hann lætur hina fyrstu verða síðasta.
  64. En fjársjóður aflátanna er þá að vonum hinn vinsælasti því hann gerir hina síðustu fyrsta.
  65. Þess vegna eru fjársjóðir fagnaðarerindisins net sem auðugir menn voru fyrrum veiddir í.
  66. En fjársjóðir aflátanna eru net sem auður manna eru veidd með.
  67. Aflátin, sem aflátspredikarar básúna sem hina dýrustu náð, ber einmitt að skilja þannig: dýr, því þeim er ætlað að vera arðvæn.
  68. En í raun og sann eru þau lítt sambærileg við náð Guðs og miskunn krossins.
  69. Biskupum og prestum er skylt að taka kurteislega á móti umboðsmönnum postullegra afláta.
  70. En miklu frekar er þeim skylt að hafa augun opin og eyrum sperrt, og gæti þess að þeir prédiki ekki sína eigin draumóra í staðinn fyrir það sem páfinn hafði lagt fyrir þá.
  71. Sá veri bannsettur og bölvaður sem talar gegn sannleikanum um postullegt aflát.
  72. En blessaður sé sá sem stendur á móti geðþóttanum og framhleypninni í orðum aflátssölumannanna.
  73. Rétt eins og páfinn beinir reiði sinni gegn þeim, sem með hvaða brögðum sem er, skaða aflátssöluna
  74. þeim mun frekar ætti reiði hans að beinast að þeim sem undir yfirskini aflátanna skaða helgan kærleika og sannleika.
  75. Að líta svo á að páfalegt aflát sé þess eðlis að það gæti leyst manninn, jafnvel þótt hann hefði gert eitthvað algerlega ófyrirgefanlegt eins og að svívirða Maríu guðsmóður; það er bilun.
  76. Þvert á móti segjum við að aflát páfa geti ekki afmáð hina hversdagslegustu synd, að því er að sektinni lýtur.
  77. Þegar sagt er að heil. Pétur, væri hann páfi núna, gæti ekki einu sinni veitt meiri náð þá er verið að lastmæla heil. Pétri og páfa.
  78. Aftur á móti segjum við að bæði hann og hvaða páfi sem er, eigi nokkuð mikilfenglegra en þetta, s.s. fagnaðarerindið, kraftaverkagáfu, náðargáfur, lækningagáfu o.s.frv. eins og segir í 1 Kor 12
  79. Að segja að krossinn sem [aflátssölumennirnir] reistu og skreyttu með skjaldarmerkjum páfa, sé jafn mikilvægur og kross Krists; það er guðlast.
  80. Biskupar, prestar og guðfræðingar sem láta það viðgangast að svo sé predikað meðal fólks, munu síðar þurfa að standa skil á því.
  81. Þessi blygðunarlausa aflátsprédikun gerir það að verkum að erfitt verður, jafnvel fyrir lærðustu menn, að endurheimta þá virðingu sem páfanum ber, sem og að verjast gagnrýni og hvössum spurningum leikmanna.
  82. Til dæmis: “Hvers vegna tæmir Páfi ekki hreinsunareldinn, í sínum ginnheilaga kærleika, því sálunum þar er mikil nauðsyn á því. Það er hin sanngjarnasta ástæða sem til er og sanngjarnara en að hann endurleysi ótölulegan fjölda sálna fyrir skitna skildinga til þess að byggja kirkju, en sú ástæða er sú ómerkilegasta af öllum.”
  83. Ennfremur: “Hvers vegna viðgangast ennþá útfarar- og ártíðamessur fyrir hinum dauðu í stað þess að páfi skili fénu eða heimili endurgreiðslu á þeim sjóði sem stofnaður var vegna hinna látnu, þegar það er meira að segja óleyfilegt að biðja fyrir þeim sem þegar eru endurleystir.”
  84. Enfremur: “Hvaða nýja guðrækni páfa og kærleiksverk Guðs er það, þegar þeir leyfa, fyrir fégjöf, að illmenni og óvinur Guðs kaupi úr hreinsunareldinum guðrækna sál og Guði kæra en myndi samt ekki endurleysa þessa sömu guðhræddu og góðu sál, sem nauðsynlega þyrfti á því að halda sjálfrar sín vegna, og af engri annarri ástæðu en kærleika.”
  85. Ennfremur: “Kirkjuréttarákvæði um yfirbót eru fyrir löngu aflögð og orðinn dauður bókstafur, bæði í sjálfum sér og fyrir notkunarleysi. Hvers vegna eru þau þá gerð virk fyrir peninga með því að leyfa heimila aflátssölu, eins og þau væru lifandi bókstafur?”
  86. Ennfremur: “Hvers vegna byggir páfinn kirkju helgaða heil. Pétri fyrir fé fátækra trúmanna? Hvers vegna byggir hann hana ekki bara fyrir sína eigin peninga en sjóðir hans eru um þessar mundir digrari en auðugsustu rikisbubba.
  87. Ennfremur: “Hvað fyrirgefur páfinn og hverju úthlutar hann þeim, sem eiga rétt á “algerri fyrirgefningu” og “hlutdeild” í gæðum kirkjunnar, þegar þeir hafa iðrast fullkomlega?”
  88. Ennfremur: “Hvað gæti komið kirkjunni betur til góða en að Páfinn gerði hundrað sinnum á dag, það sem hann gerir einu sinni, þ.e. að hann veitti öllum trúuðum þessa aflausn og hlutdeild í gæðum kirkjunnar.
  89. Af því að Páfi leitast við að veita sálunum heill fyrir tilstilli fyrirgefningar frekar en peninganna vegna; hvers vegna nemur hann úr gildi aflátsbréf og uppgjöf afláta sem þegar var búið að veita, þó svo að þau ættu alveg jafnt að gilda?
  90. Ef þessum smásmyglislegu rökum leikmanna verður aðeins svarað með valdsþótta en ekki með röksemdum þá mun það gera kirkjuna og páfann að athlægi andstæðinga sinna en kristna menn vansæla.
  91. En ef aflátin væru nú predikuð eftir höfði páfa og í anda hans þá myndi þetta allt leysast auðveldlega; eða það sem meira er; þetta hefði aldrei orðið neitt mál.
  92. Burt með alla þá spámenn sem segja við Krists lýð, “heill heill” þar sem engin heill er!
  93. Vel gera þeir spámenn sem segja við Krists lýð: “Kross, kross” þar sem enginn kross er!
  94. Hvetja á kristna menn til þess að leggja sig fram um að fylgja höfðinu, Kristi, í gegnum refsingar, dauða og hel
  95. og þeir geti þannig gengið öruggir inní  í himnaríki eftir mikla erfiðleika frekar en að treysta á sýndaröryggi friðarins.

Greinar og pistlar

Streita, kyrrð og þögn

Ég var í búðarferð og fór út úr bílnum mínum. Kona kom úr öðrum bíl, lokaði hurðinni, stóð svo kyrr og andaði djúpt nokkrum sinnum. Leið henni illa? Átti ég að skipta mér af? Og ég spurði: „Er eitthvað að?“ Svarið var: „Nei, nei. Ég er bara stressuð og er að reyna að róa mig. Held ég fái mér ís!“

Streita, læti, hraði, asi og hávaði gera okkur takmarkað gott. En það er róandi að draga djúpt andann. Hvað nærir okkur og styrkir? Kyrrð, merking, streitulaus gleði. Ég virði kyrrðarsókn mína. Hún er sterk. Alla tíð hef ég haft þörf fyrir að fara reglulega í hvarf, vera einn með sjálfum mér og alnánd Guðs. En skil urðu árið 1974. Það var sumar í svissnesku Ölpunum austan við Lausanne. Síðhærður hippaprestur með tagl laðaði til sín ungt fólk af meginlandi Evrópu og frá Ameríku. Fjöldinn var slíkur, að byggt hafði verið stórt menntasetur til að koma til móts við leitandi fólk. Þegar klerkur kom til að ræða við hópinn kom í ljós að dagurinn væri bænadagur. Allir voru sendir út í skóg eða upp í hlíð, sem var alveg eins og í Heiðubókinni. Við vorum ein með sjálfum okkur allan daginn og áttum kyrrðardag. Vissulega heyrðum við skröltið í kúabjöllum, fagnaðarsöngva fuglanna og syngjandi vind í stráum. En eingangan, einveran var rík að upplifunum og ég var ekki einn. Frá þessum ágústdegi í Sviss hefur sannfæringin lifað í mér um mikilvægi kyrrðar í lífinu. Jesús fór í óbyggðir til bænahalds, dró sig í hlé til að eiga næði og kyrrð með Guði. Við eigum þar fyrirmynd. Jesúatferli er hagnýtt.

Þagnarflótti

Afþreyingarmenning nútímans gengur á búsvæði kyrrunnar. Umhverfi okkar er mettað ómum, sem deyfa, og léttvægum orðum. Bakgrunnstónlist fyllir almannarýmið og opinberar byggingar. Áthraða fólks á veitingastöðum er jafnvel stýrt með tempóbreytingu tónlistar. Á heimilum eru sjónvörpin í gangi þótt enginn horfi. Streymisveiturnar eru síbyljur. Hávaðinn er alls staðar, á heimilum, vinnustöðum og verustöðum fólks. En hávaði einangrar fólk. Í ómsúpu ruglast samskipti. Orð, sem snerta inntak og dýptir, linast og slappast. Samfundir fólks líkjast kokteilboðum. Hinir dugmestu synda frá einum til annars, tala linnulaust og fara svo. Þetta er orðahríð án eyrna, tiltal en ekki samtal. Hávaði og sýndariðni er leið fólks til að vera. Þegar dagar á fólk, að það lifir í ofgnótt merkingarskerts hávaða læðist að grunur um kyrrð sé heimili merkingar og dýptar. Ofurstressað fólk andar djúpt út á gangstétt. Er best að setja tilfinningar og líðan á ís? Nei í streitu leitar sálin kyrrðar. 

Dýrmæti þagnar

Margir óttast hljóðleysi. Þögn virðist óræð og jafnvel ógnvænleg í takmarkaleysi sínu. Í þögninni virðist ekkert til að styðjast við eða grípa í. Þögn er sem hyldýpi, tóm sem þarf að fylla. En þögnin getur verið góð og hlý. Þögn er ekki aðeins það að láta orðin vera. Þögn getur verið þrungin merkingu, gæsku og gleði. Þögn getur verið full nándar. Þagnar- eða kyrrðarsekúndan eftir að síðasti hljómur góðra tónleika deyr út og áður en klappið hefst er oft þrungnasta augnablik tónleika. Þegar náttúran stendur á öndinni vitjar Guð skepnunnar.

Þögn í trúarlegu samhengi er ekki bragð til að kæfa fólk, heldur vettvangur samtals Guðs og sálar. Þögnin er sá heyrnarstóll, sem við setjumst í þegar við getum talað um það sem máli skiptir. Við Guð tölum við þegar við erum með sjálfum okkur eða í sambandi við dýptir okkar. Þegar við lifum sorg, erum hrifin, efumst eða lifum sálarmyrkur, þegjum við gjarnan. Við þögnum þegar orku þrýtur í lífsglímunum, við verðum fyrir óréttlæti eða heyrum sjúkra- eða andlátsfregn. Sú þögn er frjóakur Guðs. Þá erum við reiðubúin að heyra máttarorð, iðrunarkall, huggunarræðu eða lausnarboð. Þögn getur verið fæðingarvegur til lífs ef við þorum. Það er svo auðvelt að flýja sársauka samvisku eða vitund um hversu vanmáttugur og úrræðalaus maður er á krossgötunum. Til að heyra hvað Guð segir er stundum nauðsynlegt að þola þögnina og hina djúpu samræðu. Þá dagar á mann speki lífsins og möguleikar opnast – nýr tími verður.

Útfararræður

+ Þórður Eydal Magnússon +

Það birti þegar Þórður kom. Kankvíst og vinsamlegt bros hans opnaði vitund og bægði drunga í burtu. Þórður kom með hlýju og gleðiauka í hús. Og þegar Kristín var með honum var gaman. Ég sá til þeirra þegar þau komu til kirkju, fylgdist með þeim og hreifst af hve glitrandi elskurík tengsl þeirra voru. Ég hugsaði oft, að þau væru eins og nýtrúlofuð, eins og hrifnir, tvítugir elskendur – og þó búin að vera hjón í hálfa öld. Hlýja, virðing, gleði og glæsileiki – allt þetta bjó í Þórði og Kristínu. Og við samferðafólk Þórðar Eydal þökkum við ferðarlok samfylgd og elskugjafir hans.

Upphaf og ætt

Þórður Eydal Magnússon kom í heim í birtu sumars. Hann fæddist í Vestmannaeyjum 11. júlí árið 1931. Foreldrar hans voru Sigríður Sigmundsdóttir og Magnús Ingibergur Þórðarson. Þau voru Skaftfellingar að ætt og kynntust í Eyjum og hófu hjúskap sinn þar. Nafnið Þórður var frá föðurafanum en Eydalsnafnið er flétta ömmu og staðar í Mýrdal. Föðuramma Þórðar Eydal hét Eygerður og þau hjón bjuggu í Neðra-Dal. Dalurinn og Eygerður voru samþættuð í Eydal. Í stórfjölskyldunni gekk Þórður gjarnan undir naninu Eydal og hjá barnabörnum var hann Eydal afi. Í vinnunni var hann Þórður Eydal.

Foreldrar Þórðar eignuðust tvo drengi, þá Sigmund og Þórð. Eldri hálfbóðir þeirra samfeðra var Þórarinn. Hann var sjómaður og kennari i Vestmannaeyjum. Sigmundur var þremur árum eldri en Þórður. Hann var læknismenntaður.

Fjölskyldan flutti til Reykjavíkur þegar Þórður var þriggja ára gamall. Þau fluttu fyrst til Hafnarfjarðar og síðan til Reykjavíkur. Um tíma bjuggu þau við þröngbýli í miðbæ Reykjavíkur. Þar höfðu þau eitt herbergi og deildu eldhúsi með nokkrum fjölskyldum. Þórður minntist þess, að þegar hann lærði fyrir skólann fann hann sér næðisstað á tröppunum niður í kjallara. En það var ekkert skemmtiefni, að rottur voru stundum á ferðinni við fætur hans. Þórður hafði sett sinn kúrs. „Ég skal“ sagði hann. Hann ætlaði sér að nýta allar sínar gáfur og var kappsamur í námi. Hann stóð sig frábærlega alla tíð í því, sem hann tók sér fyrir hendur. Vegna aðstöðuleysisins heima varð að ráði, að þeir bræður leigðu herbergi vestur í bæ til að hafa betra næði til náms. Þegar stríðið kom og atvinna jókst vænkaðist fjárhagur foreldranna og þau fluttu inn í nýja íbúð í stórhýsinu í Lönguhlíð 23. Þar fengu þau íbúð á fjórðu hæð og bræðurnir fengu aðstöðu í risinu.

„Ég skal“ sagði Þórður og fór hiklaus í MR og gekk vel í námi og kláraði stúdentspróf með glæsibrag vorið 1951. Og hvað svo? Þórður vissi, að stúdentspróf var áfangi á leið – og hann ætlaði lengra. Svo skráði hann sig í tannlækningar. Allt gekk honum að sólu í námi og lífi og hann kláraði háskólanámið. Hann var cand. odont. vorið 1956. Með próf upp á vasann fóru margir tannlænakandídatar að vinna í sinni grein. En Þórður sætti sig aldrei við hið auðvelda og smáa – hann horfði til hæða og möguleika. Hann stefndi til náms ytra, fór í framhaldsnám í tannréttingum – sem kallast fræðilega því hljómmikla og inntaksríka nafni orthodontia. Þórður var tvö ár í Kaupmannahöfn og síðan eitt í Oslo. Þá var hann sáttur og vissi, að hann hafði náð að sérhæfa sig vel. Hann var búinn að fá yfirlit yfir allt það besta, nýjasta og framsæknasta í orthodontíunni. Hann hafði náð námsmarkmiðum sínum og var á pari við færustu sérfræðinga í grein sinni og orðinn meistari á fræðasviðinu. Þá var hann til í að fara heim árið 1959, setja upp stofu og með framtíðina í brjósti, höndum og huga.

Þórður var brautryðjandi á Íslandi í tannréttingum og gaf holgóma fólki eða með munnfrávik nýja möguleika og jafnvel nýtt líf. Í tannlækningum Þórðar vann hann kraftaverk. Hann setti upp stofu fyrst á Hverfisgötu og síðar í Domus Medica, hér austan við Hallgrímskirkju. Hann rak eigin tannlækningastofu frá 1959 til 1995. Þórður var stundakennari í tannlækningum við Háskóla Íslands á árunum 1962 – 1970. 1. janúar árið 1971 var Þórður skipaður prófessor í tannréttingum við læknadeildina og ári síðar – er tannlæknadeildin varð sjálfstæð deild – varð hann prófessor við þá deild. Alla tíð var hann mjög virkur í grein sinni og fræðimennsku. Hann var fyrstur Íslendinga til að ljúka doktorsprófi frá tannlæknadeild Háskóla Íslands árið 1979. Og það er óneitanlega mikill bálkur ritverka sem Þórður skrifaði og gaf út. Hann hafði alla tíð vakandi áhuga á grein sinni og fræðum, hélt tengslum, stýrði doktorsnámi fólks og hélt áfram að vinna að rannsóknum eftir að hann lauk formlegum starfsskyldum. Það vakti líka mikla athygli fyrir einu og hálfu ári að birt var grein hans í samvinnu við Decode. Þórður var aldrei of gamall til að grennslast fyrir um líf og fræði.

Allt gekk eftir sem hann ætlaði sér. Og það er ekki sjáfgefið. Þegar við lítum til baka er ljóst, að uppvöxtur Þórðar Eydals var flókinn. Hann var mikill af sjálfum sér, hann setti sér stefnu þvert á líkindi og aðstæður. Hann var viljugur og stefnufastur. Sá getur sem vill. Þórður var skínandi fyrirmynd.

Kristín og fjölskyldan

Og svo er það ástarævintýri Þórðar. Kristín Sigríður Guðbergsdóttir var heilladís ævi hans. Þórður hafði séð hana í miðasölunni í Tjarnarbíói. Svo kom hann í bíóið og vildi miða. En Kristín sagði honum, að það væri uppselt. Hann átti bágt með að trúa því, að hún gæti ekki fundið miða handa honum. Svo kom að balli í Gúttó við Tjörnina. Þegar herrarnir gátu boðið upp renndi Þórður sér fótskriðu til Kristínar til að vera á undan öllum hinum strákunum. Og þó Kristín gæfi honum ekki miða í Tjarnarbíó gat hún alveg dansað við hann. Og viti menn, hann var þessi fíni dansherra. Sporin urðu fleiri og ástin kviknaði. Þórður var heillaður af Kristínu og hún af honum. Þau dönsuðu ekki aðeins heldur kynntust þau, tengslin dýpkuðu og þau urðu par. Og hún fann síðar miða handa honum í Tjarnarbíó. Hann fékk að fylgja henni upp á Skólavörðuholtið og fram hjá Hallgrímskirkju og heim á Leifsgötu. Svo hófu þau hjúskap í skjóli foreldra Þórðar. Kristín studdi mann sinn og tryggði að hann gæti sinnt náminu.

Þau Kristín eignuðust þrjá syni. Magnús fæddist í apríl árið 1956. Magnús er byggingatæknifræðingur og kona hans er Kristín Kristjánsdóttir. Börn hans eru: Fríða Kristín, Guðrún Lilja, Þórður Eydal, Kristinn Örn, María Rós og Aron Máni.

Ari fæddist í maí árið 1961. Hann lést 46 ára gamall í nóvember árið 2007. Kona hans var Eva Naji. Börn Ara eru Aníta Líf og Rut.

Björn fæddist í ágúst árið 1966. Hann býr í Kolding í Danmörk og rekur ferðaskrifstofu ásamt konu sinni, Dögg Káradóttur. Börn Björns eru Eyja Eydal, Rakel Stefánsdóttir, sem kemst ekki til þessarar athafnar og biður fyrir kveðju. Börn þeirra Daggar og Björns eru Tinna Eydal og Kári Eydal.

Þau Þórður og Kristín voru samstiga og samhent í lífinu, studdu hvort annað og varðveittu gleðina í hjúskapnum.

Minningarnar

Hvernig manstu Þórð Eydal? Hvað einkenndi hann? Hann var ekki bara góður dansari, fræðimaður, öflugur faðir og félagsmálamaður. Hann var brautryðjandi, frumkvöðull á sviði lækninga. Þórður Eydal bætti ekki bara ásýnd fjölda fólks, heldur gaf þeim styrk, sjálfstraust og hamingju. Hann varð þessu fólki kraftaverkamaður.

Manstu málafylgjumanninn? Hann ræktaði með sér ríka réttlætiskennd og þorði að sækja mikilvæg réttindamál og réttlætismál. Manstu jafnréttissinnann? Þökk sé honum því það eru aðeins stórmennin sem þora. Manstu félagsmálamanninn, forystumanninn í félagsstörfum, sem sat í fjölda stjórna og nefnda og lagði alltaf gott til og til eflingar.

Þórður var líka öflugur iðkandi íþrótta og var sem trimmari á undan sinni samtíð. Hann hljóp að heiman í Skerjafirðinum og upp að Þjóðminjasafni og til baka. Hann var óhræddur við að vera talinn skrítinn – að vera skokka svona eins og unglingur. Svo bætti hann við sundiðkunum og hljóp ekki aðeins, heldur synti líka langa leiðir.

Manstu litina hans Þórðar? Hann þorði að skarta rauðum slaufum og bindum til að gleðja augu okkar hinna. Og manstu snyrtimennið, sem ekki aðeins klæddi sig flott – reyndar með hjálp Kristínar – heldur var natinn við hreinsun og þreif jafnvel með puttunum ef hann sá kusk eða rusl á gólfinu. Í öllu var hann dugmikill og skilvís.

Og svo var það skógræktarmaðurinn. Þau Kristín keyptu Neðri-Dal í Mýrdal, jörð afa og ömmu. Þar átti fjölskyldan athvarf lengi, gerði við hús, byggði upp og plantaði skóg sem er veröldinni, englum og mönnum vitni um natni og dug Þórðar, Kristínar og barna þeirra. Manstu hinn mjúka en líka metnaðarfulla föður, sem hvatti fólk til átaka við nám, líf og fræði? Hann var til í að leggja heilmikið á sig, ef það mátti verða til að styrkja fólkið hans.

Manstu mannræktandann Þórð Eydal, sem blandaðist í félagsmálamanninum og lagði Frímúrarareglunni lið og mátt? Manstu hlýjuna hans og hve elskulegur hann var í samskiptum?

„Já maður getur alltaf gert betur“ sagði Þórður og það vissi fólkið hans vel. Manstu menntunaráhersluna og námshvatningu Eydals afa? Og Þórður kennarinn hafði metnað fyrir hönd nemenda sinna. Ef honum þótti líklegt, að eitthvert þeirra vildi í framhaldsnám var hann reiðubúinn að veita þeim aðgang að gagnasöfnum sínum, sem hann og Kristín höfðu unnið að. Þórður var sérlega gjöfull á gögn sín og gæði.

Manstu hvað Þórður var skýrmæltur um óhollustu reykinga? Hann átti það jafnvel til að stoppa á förnum vegi og benda mönnum til betri vegar og gilti einu hvort viðkomandi var íslenskur eða erlendur ferðamaður sem var grandalaus að fá sér smók!

Manstu eftir hve veröldin var Þórði Eydal stór? Hann hafði ekki bara trú á að tilveran væri háð tíma, heldur væri til fleira en það sem við þreifuðum á. Þórður Eydal þorði að sjá fleira en hið efnislega, hann þorði að stækka veröldina – trúði á annað líf og trúði á Guð.

Skilin

Og nú eru skil. Nú er hann farinn heim. Hann segir ekki framar: „Sjáðu konuna mína, hvað hún er glæsileg.“ Hann kaupir aldrei framar ís á Selfossi og stráir svo Neskaffi út á ísinn og laumar jafnvel hluta til hundsins Bangsa. Hann spyr ekki barnabörnin sín um skólann, námið eða vini þeirra hverra manna þau væru. Hann brosir ekki framar af stolti yfir, að afkomendur hans standi sig vel í íþróttum eða námi. Hann skoðar ekki framar bit eða tannbil. „Blessi þig“ sagði hann og því segi ég blessi þig Þórður Eydal. „Er ekki lífið dásamlegt?“ sagði hann líka. Við sjáum á bak stefnuföstum brauðryðjanda, mannvininum Þórði Eydal Magnússyni. Guð geymi hann og varðveiti í Eydal eilífðar. Blessi þig.

Amen.

Ég hef verið beðinn um að bera ykkur kveðju útskriftarárgangs MR árið 1951.

Kistulagning í Fossvogskapellu 23. október. Útför í Hallgrímskirkju 24. október kl. 15. Bálför og jarðsett í Sóllandi. Erfidrykkja í safnaðarheimili Neskirkju.

Myndina af Kristínu og Þórði tók ég í safnaðarferð Neskirkju til Þingvalla. 

Greinar og pistlar

Kvöldkirkjan

Allir, sem koma inn í Hallgrímskirkju fimmtudagskvöldið 24. október ganga inn í kyrrð og rökkvaða kirkju með kertaljósum. Þetta kvöld verður fyrsta kvöldkirkjan, sem er samvinnuverkefni presta og starfsfólks Hallgrímskirkju og Dómkirkju. Kvöldkirkja verður frá kl. 17 til 21,30 og verður fyrst um sinn einu sinni í mánuði, fyrst í Hallgrímskirkju og í Dómkirkjunni eftir áramótin.

Af hverju kvöldkirkja? Margt fólk upplifir samskipti fólks yfirborðsleg og ekki nærandi. Við prestarnir vitum, að margir leita einhvers, sem er djúptækt og persónulega gefandi í glundroða nútímans. Allir vilja jákvæða reynslu sem ógnar ekki eða spillir, heldur róar og kyrrir. Sunnudagsmessur og kyrrðarstundir dagkirkjunnar eru magnaðar en höfða þó ekki til allra.

Tilgangur kvöldkirkjunnar er að opna trúarheiminn fyrir fólki, sem finnur sig ekki í venjulegu helgihaldi dagkirkjunnar. Kvöldkirkjan er öðru vísi en hefðbundnu helgistundirnar, sem fólk hefur áður upplifað. Hún er ekki á sunnudegi heldur á virkum degi. Fólk er ekki bundið við kirkjubekkina, heldur hefur möguleika að ganga um kirkjurýmið, setjast niður, færa sig og finna nýja stað. Svo hefur fólk möguleika að tjá sig og tilfinningar sínar, skila inn í helgirýmið spurningum, líka reiði og sekt, sem sé túlka stóru lífsmálin og skila þeim til Guðs. Tilfinningarnar má svo líka setja á blað. Bænir eru tjáðar og iðkaðar með ýmsu óhefðbundnu móti í kvöldkirkjunni.

Þögn er mjög áberandi einkenni kvöldkirkjunnar. En orð hljóma þó á slökunarstundum og íhugunum. Þau, sem koma í kvöldkirkju, ganga inn með kyrrlátum hætti. Fólk talar um hversdagsmál sín utan kirkjunnar. Stundum verður tónlistarflutningur í kvöldkirkjunni. Og sá flutningur er ekki eins og á tónleikum, heldur þjónar aðeins íhugun og slökun. Eitt hljóðfæri verður stundum notað eða orðlaus söngur mannsraddar.

Fólk hefur frelsi til að vera það sjálft í hinu heilaga rými. Mikill hreyfanleiki er stíll kvöldkirkjunnar. Fólk situr ekki lengi, heldur rölta margir um kirkjuna í kyrrð og hlustar á sitt innra hvísl eða önnur hljóð rýmisins. Sumir eru lengi inni í kirkjunni og aðrir stutt. Mörgum hentar jafnvel að leggjast á kirkjubekki eða á dýnur til að stilla sinn innri mann og tengja við tákn og hljóma kirkjunnar. Sumir kveikja á kerti til íhugunar eða sem bænakerti. Aðrir krjúpa einhvers staðar í kirkjunni.

Kvöldkirkjan reynir að gefa fólki gott næði. Myndatökur eru t.d. ekki heimilaðar því þær trufla. Það er gott að fara í kvöldkirkjuna í Hallgrímskirkju og svo geta menn farið á pöbbinn eða út að borða og líka komið við í kirkjunni á leiðinni heim.

Dómkirkjuprestarnir, Elínborg Sturludóttir og Sveinn Valgeirsson, og Hallgrímskirkjuprestarnir, Irma Sjöfn Óskarsdóttir og Sigurður Árni Þórðarson, auk kirkjuvarða, sjá um efni kvöldkirkjunnar. Grétar Einarsson, kirkjuvörður í Hallgrímskirkju, er í stýrihópnum. Kvöldkirkjan verður í þrjú skipti í Hallgrímskirkju haustið 2019: Fimmtudaga 24. okt. 21. nóv. 12. des. , kl 17-21,30.