Hún var skáldmælt hún Elsa. Þessa brýningu um þor og dug setti hún einu sinni á blað, viska sem á erindi til okkar: 

Dugðu, ei deigan lát síga.

Daglangt skal hamarinn klífa.

Þitt efldu þor og stolt.

Hagnýt þitt höfuð betur.

Hugsaðu eins og þú getur

Þá fær ekkert fleyinu hvolft.

 

 

Það er kraftur í þessu ljóði Elsu. Hún hafði verið á heilsuhælinu í Hveragerði sér til eflingar. Og ljóðið er sjálfshvatning eins og hún nefndi það. Dugðu, efldu, hugsaðu. Og það gerði Elsa í því sem henni var falið, í tengslum við fólk, innri átök, vinnu, og ævintýri lífsins.

Upphaf og fjölskylda

Þorbjörg Elsa Magnúsdóttir fæddist í Reykjavík laugardaginn 1. september árið 1928. Foreldrar hennar voru Valgerður Pétursdóttir og Magnús Skúlason. Þá bjuggu þau við Laugaveginn og þar fæddist Elsa. Magnús var ættaður úr Mýrdal en Valgerður kom að austan – frá Reyðarfirði. Þegar Elsa óx í móðurkviði var faðir hennar í önnum við að búa fjölskyldunni framtíðarbústað í Skerjafirði, húsið Þrúðvang, sem var Þvervegur 2 en svo síðar – vegna allra götu- og byggðarbreytinganna sem flugvallargerð stríðsáranna olli – varð að Einarsnesi 42. Magnús var framkvæmdamaður og stækkaði og breytti og hafði sinn hátt á húsahönnun. Húsið þeirra var um tíma kallað píanókassinn vegna þess að það minnti spaugara hverfisins á efri hluta píanós. Landrýmið leyfði og jafnvel kallaði á fleiri hús. Magnús byggði húsið Einarsnes 42a og þar bjó fjölskyldan um tíma. Það var kallað steinhúsið, enda steinsteypt.

Elsa var elst alsystkinanna. Yngri eru Gunnar Sigurður, sem fæddist á Alþingisárinu 1930 og Ásdís Sigrún, Sísí, fæddist árið 1932. En Rakel Kristín Malmquist varð ein af hópnum. Hún var fjórum árum eldri en Elsa, missti móður sína í bernsku, kom í Einarsnesið ung og varð elst í barnahópnum. Þær Elsa og Rakel urðu nánar og studdu hvor aðra alla tíð. Rakel lifir systkini sín.

Skerjafjörður og Reyðarfjörður

Saga byggðarinnar við Skerjafjörð er litrík, allt frá Nauthóli og meðfram strandlengjunni í vestur. Nokkrir byggðakjarnar urðu til á tuttugustu öldinni á þessu svæði, við Skerjafjörðinn, nærri Görðunum og á Grímsstaðaholti. Og Elsa naut uppvaxtar í fjölbreytilegu mannlífi á þessum útjaðri Reykjavíkur. Og löngu áður en Melaskóli varð til var skóli í Skerjafirði og þar byrjaði hún nám. Svo var til Sundskáli við Þormóðsstaðavör og þar lærði Elsa sundtökin.

En Elsa var ekki aðeins úr Skerjafirði og Reykjavíkurmær. Hún var líka Skaftfellingur en ekki síst að austan. Reyðarfjarðartengslin voru henni mikilvæg og ég rakst á – í einni heimildinni – að Elsa sagðist vera frá Reyðarfirði. Þegar í bernsku var Elsa send með strandferðaskipi austur í sumardvalir. Og þar sem henni leið vel og lagði líka gott til ættfólks síns urðu ferðir hennar margar austur og þar kom að hún hafði líka vetursetu. Þegar seinni heimsstyrjöldin skall á þótti öruggara að hún yrði sem lengst fyrir austan. Elsa naut því menntunar í Reyðarfirði líka og var í farskóla sveitarinnar. Elsa var jafnvel fermd á Hólmum og að fjarstöddum foreldrunum. Hún fékk tvær krónur frá afa sínum og pabbi hennar og mamma gáfu henni armbandsúr þegar þau komu austur um sumarið. Til er falleg mynd af brosandi fermingastúlkunni með sítt hár og í hvítum kjól. Hún er með þessa líka fínu blómaskreytingu í hárinu. Reyðarfjarðarárin voru Elsu hamingjutími. Hún tók þátt í öllu því sem sveitalífið gaf og það var alltaf nóg að gera. Elsa fór meira segja á sjó með afa sínu til að vitja. Og svo tengdist hún skepnum og var alla tíð síðan dýravinur og hélt gjarnan dýr.

Í Skerjafirðinum sótti Elsa Skildinganesskóla þar sem nú er Bauganes 7 (áður Baugsvegur 7). Svo fór Elsa vestur í skóla og var ásamt Gunnari bróður hennar í Reykjanesi við Ísafjarðardjúp. Hún lærði m.a.s. að binda inn bækur og væntanlega hefur skáldið Þóroddur Guðmundsson, sem þá var skólastjóri í Reykjanesi, haft hvetjandi áhrif á skáldkvikuna í Elsu. Elsa stundaði svo líka nám í húsmæðraskólanum Ósk á Ísafirði. Hún naut ekki aðeins að læra hannyrðir og húshald heldur eignaðist hún í skólasystrum sínum vinkonur og entist vináttan æfina alla. Og seinna stundaði Elsa svo nám í Húsmæðraskóla Reykjavíkur. Og þar eignaðist hún annan vinkvennahóp sem hún naut samvista við æ síðan.

Ásmundur, börnin og lífið

Svo var það Vetrargarðurinn og Ásmundur. Á Tívolísvæðinu í Vatnsmýrinni var aðalfjörið fyrir unga fólk höfuðstaðarins eftir stríð. Vetrargarðurinn var starfræktur frá 1946 og fram yfir 1960. Unga fólkið safnaðist þar saman, talaði og hló og dansaði. Og Ásmundur sá draumadísina sína og hún hann. Ásmundur var flugvirki og hafði lært sín fræði í Bandaríkjunum. Þau Elsa urðu par, já glæsilegt par, og hófu hjúskapinn í Skerjafirðinum, fyrst í Einarsnesi 42 en síðan í Einarsnesi 40 sem faðir Elsu hafði m.a. annars tekið þátt í að byggja 1928. Þau Elsa og Ásmundur áttu ekki börnin í kippu heldur dreifðu þeim á nær tvo áratugi. Valgeir Már kom í heiminn árið 1948, Magnea Þórunn árið 1952 og svo löngu seinna fæddist Friðrik Smári eða árið 1965. Ásmundur flaug um heiminn á vegum íslenskra flugfélaga og Elsa sá um uppeldið og heimilishaldið. Elsa vann gjarnan með heimilisstörfum, m.a. í verslunum í Skerjafirði og svo síðar í versluninni Baldri við Framnesveg og líka á Hótel Borg. Elsa starfaði líka í verslun Íslenska heimilisiðnarfélagsins meðan hún var enn við Laufásveginn. En við svo sértæka afgeiðslu voru ekki fengnar konur nema að þær kynnu til hannyrða og væru vel að sér í þeim merku fræðum.

Minningarnar

Og nú eru orðin skil. Ásmundur er löngu farin í flugferðina hinstu og nú hefur Elsa lagt í sína för. Eftir eru minningar, gripir og handaverk þeirra. Steinasafnið í garðinum er stórkostegt og opnar sýn til vídda í persónu Elsu og vekur skilning á náttúrubarninu. Elsa sagði um sjálfa sig í blaðaviðtali að hún væri náttúrubarn. Hverngig manstu Elsu og hvað skildi hún eftir hjá þér? Hvað fannst henni gaman að gera, hvað skemmti henni, hvernig er eftirminnilegasta minningin um hana í þínum huga?

Það er áhugavert að hugsa um sögu hennar og hvað mótaði hana. Víddir hennar voru margar og hún varð til úr svo mörgu og fléttaði sjálf lífvefnað sinn með listfengi og af fjölþættum hæfileikum. Hún var alin upp á ströndinni við Skerjafjörðinn og mótaðist undir himinháu fjalli og við sjó austur í Reyðarfirði. Hún sótti nám vestur og eignaðist mann sem kom fljúgandi úr háloftum og líka að norðan. Elsa var tónelsk og leyfði sér að fljúga á vængjum söngsins. Hún lærði söng og söng í kórum, einnig kirkjukór Hallgrímskirkju og kór Langholtskirkju. Og það voru ekki bara þakklát mannabörn sem nutu tónlistar hennar heldur blómin hennar líka. Löngum hefur nú verið sagt, að jurtir verði fallegri ef andað er á þau – og ef öndunin ber þeim líka músíkfegurð er ekki einkennilegt að blómin hennar Elsu hafi tekið flestum fram. Já, svo var Elsa kvennréttindakona, dýravinur, hannyrðakona, mannvinur sem alltaf studdi þau sem þörfnuðust aðstoðar. Hún studdi velferðarmál. Keypti hlutabréf í Kvennalistahúsinu. Hún var góður bílstjóri því faðir hennar kenndi henni vel að keyra og var líka með meirapróf og hafði löngun til að keyra strætisvagna, en náði ekki að brjóta niður einokun karlaveldisns í akstri þess tíma. Elsa var litrík, fyldist vel með tískunni, en fór síðan eigin listrænu leiðir. Hún var vissulega húsmóðir, vann víða og hefði getað titlað sig með ýmsu móti – en þegar hún ritaði undir áskorunarskjal fyrir liðlega tuttugu árum sagðist hún vera ljóðskáld. Já Elsa orkti, hún var góður hagyrðingur og ljóðskáld eins og mörg ykkar vitið fyrir.

Elsu var frelsið mikilvægt. Hún þjónaði vissulega fólkinu sínu og verkefnum, en gat líka verið á fótum á nóttinni. Ef hún var að gera eitthvað mikilvægt átti hún janvel til í gleði sinni að vekja þau sem sváfu til að fara fyrir þau með ljóð eða segja þeim tíðindi, sem hún taldi að ekki geta beðið morguns. Líf Elsu var fjölbreytilegt, margvíslegt og með öllum litaskalanum frá hinum dimmustu til hinna björtustu. Í henni bjó ríkulegt listfengi, mikil músík, djúpar tilfinningar. Draumar veraldar áttu leið inn í kviku hjarta og huga. Framtíðin var henni alltaf opin.

Og nú er hún farin inn í Einarsnes eilífðar með Hólmatind paradísar nærri. Og úr þeirri fjallaborg falla engar skriður og valda engum kvíða. Elsa syngur ekki framar fyrir blómin sín, eða raðar steinum mót sólu. Hún vekur engan framar í gleði sinni til að segja frá dásemdum lífsins. Hún opnar ekki alla vitund sína þegar nýtt lag hljómar á öldum ljósvakans. Hún raðar engum orðum í hrífandi ljóðræðnu, gefur engin ráð framar, saumar ekki og prjónar, eða segir sögur frá Hong Kong. Ekkert hindrar, ekkert er ómögulegt, allt er fært, ljóst, bjart, gott og hláturinn fyllir veröld hennar, Ásmundar, allra þeirra sem hún elskaði. Ekkert er of gott fyrir orðið sem kemur frá Guði. Hún varð slíkur boðskapur sínu fólki og nú er hún farin í himininn. 

Le,,

mggðu aftur augun þín.

Elsku litla stúlkan mín.

Dagur aftur í austri skín.

Alvaldur mun gæta þín.

Amen. Kveðjur: Pétur Haukur Guðmundsson biður fyrir kveðjur. Það gera einnig Sonja Einarsdóttir og Þórdís og Selma Matthíasdætur. Sigga ósk og Kolbrún Helga Gústavsdóttir biðja fyrir kveðjur sem og Filippía Helgadóttir, svilkona Elsu. Friðrik Smári kemst ekki til útfarar móður sinnar. Hann, Vigdís og Snædís dóttir þeirra biðja fyrir kveðjur til ykkar allra.

Útför, Fossvogskirkja 12. mars, 2020. Jarðsett í Fossvogskirkjugarði D-5-46.