Útfararræður

Stefanía Jónasdóttir +++

Stefanía beygði sig yfir nýgræðinginn, ýtti frá sinubrúsk og fór mjúkum fingrum um litla trjáplöntu – grannar greinar, brum og nýútsprungin lauf. Hún brosti feimnislega og vissi vel hver hafði potað þessari plöntu niður. Svo benti hún á fleiri. Milli stærri trjáa var fjöldi smárra trjáplantna. Þau höfðu skjól af hinum eldri, voru í góðu vari sunnanmegin í barðinu, höfðu vörn fyrir norðanveðrum. Svo rétti Stefanía úr sér og gleðisvipurinn var um allt andlitið og fögnuður í augunum. “Já, þetta er að koma,” sagði hún. Svo stóð hún þarna og horfði á lundinn sinn, fullviss um að tilraunin hafði heppnast. Jafnvel í Svarfaðardal var hægt að rækta tré, í strekkingnum var hægt að skapa skjól. Svo gekk hún heim, kíkti í garðinn, benti á fleiri trjáplöntur sem voru að leggja upp í ferðalag í Stefaníulund, áttu að eignast nýtt heimili, á nýrri grund, á nýjum hól, við nýjar laugar, á nýjum akri. Það er álag að flytja, jafnvel hættulegt, en það er hægt að dafna ef skjólið er gott, og aðstæður eru til vaxtar. Í skjóli, til lífs, í skjóli og í hæli hins hæsta.

Æviágrip

Stefanía Jónasdóttir fæddist á Smáragrund á Jökuldal 11. maí, 1939. Foreldrar hennar voru Jónas Þórðarson og Þórunn Sigfúsdóttir, hann Jökuldælingur frá Gauksstöðum og hún frá Brekku í Hróarstungu. Þau byggðu nýbýlið Smáragrund á Jökuldal. Börn þeirra voru sjö. Elstur er Sigfús og Stefanía var næstelst. Yngri systkinin eru Stefán, Þórður, Birgir, Þorbjörg og Steinunn. Þau lifa öll systur sína. Jónas lést árið 1987, en Þórunn býr á Grenilundi, heimili aldraðra á Grenivík.

Stefanía var á Smáragrund til tíu ára aldurs og fluttist með fjölskyldunni að Þórðarstöðum í Fnjóskadal. Hinir mörgu munnar þurftu meira en Smáragrund gat framfleytt og Þórðarstaðir reyndust vel. Skólagöngu hóf Stefanía austur á Jökuldal og fór síðan í skóla í Fnjóskadal, fyrst suður í dal og svo í heimavist á Skógum, sem er vestan ár og Vaglaskógar. Síðan tók Laugaskóli við þegar hún var 16 ára og fór þá í þá deild sem var kölluð eldri deild. Stefanía var tvo námsvetur á Laugum og var afbragðsnemandi segir skólastjórinn sem þá var! Eftir að hún tók landspróf var hún síðan einn vetur heima og fór svo í húsmæðraskólann á Löngumýri í Skagafirði. Síðan fór hún að Laugum að nýju og tók að sér bráðung starf húsmóður skólans.

Laugavinnan var henni afdrifarík. Hún hafði vissulega séð skólastjórann á Laugum áður. Hún hafði jú verið nemandi hans, en nú urðu þau samverkamenn, kynntust betur og Stefanía og Sigurður Kristjánsson gengu í hjónaband 17. júní 1961 í kirkjunni á Seyðisfirði.

Á Laugum var Stefanía til 1981 og því samtals í 24 vetur. Þá fór fjölskyldan í Brautarhól og því var Stefanía lengur – samfellt – í Svarfaðardal en á nokkrum öðrum stað, lengur en Laugum og mun lengur en í Fnjóskadal.

Þeim Sigurði og Stefaníu fæddist Kristján Tryggvi 1962, Gunnar Þór 1968, Sólveig Lilja 1971 og Sigurður Bjarni 1976. Kona Kristjáns er Aðalheiður Reynisdóttir og þeirra börn eru: Sigurður Marínó, Martha Malena, og Draupnir Jarl. Kona Gunnar Þórs er Sigríður Arna Sigurðardóttir. Stjúpdóttir Gunnars og dóttir Sigríðar er Sara Alexía. Drengurinn þeirra er Þorri Freyr. Maður Sólveigar er Friðrik Arnarson og eiga þau Þorstein Örn. Ömmubörnin hafa verið Stefaníu mikill gleðigjafi.

Fyrir liðlega einu og hálfu ári kom í ljós að Stefanía gekk ekki heil til skógar og greindist með krabbamein. Meðferðin á Akureyri virtist skila árangri en síðan dró til verri vegar að nýju og Stefanía lést hinn 5. maí síðastliðinn, tæpri viku fyrir afmæli sitt, sem hefði orðið í fyrradag. Hún hefði orðið 64 ára hefði hún lifað.

Lífið í skjóli

Fnjóskadalur var rjóður í veröldinni, paradís fyrir stóran barnahóp, öruggur reitur til leikja og uppvaxtar, ævintýraland með skóg, kristalá, átaksfjöll, dularfulla dali með ævintýrlegum nöfnum. Hún var bara tíu ára þegar hún kom að austan úr Jökuldal með mannfjandsamlega, nagandi jökulána. En Þórðarstaðir urðu hennar ævintýraland og hún tengdist þeim á viðkvæmu berskuskeiði. Hún uppgötvaði í hverju skjól er fólgið, hvernig lífinu, bæði flóru, fánu og mannfólki reynist að vera sólar- og hlémegin. Því talaði Stefanía þannig um Þórðarstaði í mín bernskueyru að það var ljóst að hún talaði um draumalandið. Og það er mikilvægt að eiga sér reynslu af að draumar rætist. Slíkt getur orðið viðmið í lífinu. Jákvæð stefnumarkandi reynsla í bernsku er inntak góðs uppeldis. Þórðarstaðir var sólarreitur, miðja heimsins, en þó líka á hjara veraldar, nærri óbyggðum, við mörkin. 

Mér er nær að halda að hún hafi mótast af þessum aðstæðum og orðið kona skjólsins í rjóðrinu í Fnjóskadal. Svo margt í lífi hennar síðar er atferli skjólmyndunar, skjólræktar, leit í hlé fyrir hvers konar næðingi hvort sem það var nú félagslegur eða tilfinningalegur næðingur. Hamingjusókn Stefaníu á sér skýra mynd í skjólinu sem hún bjó til, skjólinu sem hún bjó plöntunum sínum, og skjólið sem hún sótti í og vildi vera öllum þeim sem henni voru kærir. Hún leitaði vars sem tilfinningavera og vildi skýla öllum sem áttu bágt og kulaði um.

Henni var falin ábyrgð á berskuheimilinu – hún var jú elst systranna og næstelst í hópnum. Hún lærði að vinna bæði innan og utan húss. Hún lærði mikilvægi skógræktargirðingar gagnvart skógi. Tryggja varð að skepnurnar væru á sínum stað og eyðilegðu ekki nýgræðinginn. Hún stóð aðstoðarmóðurvaktina með mömmu sinni, margs var að gæta í galsafengnum systkinahópnum – og hún þurfti að passa upp á þessa stráka sem á eftir henni voru í barnaröðinni. Allar götur síðar var hún brjóstvörn fyrir fólk. Hún var til reiðu á Laugum þegar unglingarnir þörfnuðust hjálpar, hún og hennar heimili var galopin faðmur allra vina og ættingja hennar og manns hennar. Það sem Stefanía festi tryggð við stóð. Þegar einhver í stórum fjölskylduhóp rataði í erfiðleika var víst að Stefanía fylgdist með af umhyggju. Og börn systkina og vina, og afkomendur jafnvel í þriðja lið áttu öruggt hlé hjá Stefaníu – voru alltaf velkomin sem væru hennar eigin börn. Hún spurði um líðan, menntun, um lífsdrama fólks, hafði áhuga á velferð þess og allir næðu því landi og þeim þroska sem hægt væri. Ef hún gat gert eitthvað fyrir fólk var hennar styrkur og verk til reiðu. Jafnvel dauðveik sinnti hún ástvinum sínum.

Það var gaman að vinna með Stefaníu, ekki síst á álagstímum. Hún var atkvæðamikil og vildi að vel gengi þegar út í átökin var komið. Hún dró ekki af sér við að ryðja heyi af stóra vagninum á Brautarhóli, fannst gaman þegar mikið var heyjað, þótti betra að vel gengi, var upprifin á burðartíma, í rúningi og göngum. Naut þess þegar mataraðföng gengu vel og frystikistan fylltist, berjaílátin voru kúfuð, berjarunnarnir svignuðu, kartöflupokarnir voru margir og sultukrukkur og saftflöskur í röðum og snyrtilegum stæðum í búrinu. Hún skríkti af gleði í haustveiðinni þegar silungarnir lágu í breiðu á eyrinni hjá veiðimönnum heimilisins. Svo fannst henni gott að geta laumað að fólki krukku eða fiski. Vinnan var í samhengi, vinnnan var til að efla og vernda lífið. Og kanski er ein af hugstæðustu myndunum af Stefaníu, þegar hún var að hjúkra skepnum, draga út hrútlamb með of umfangsmikinn hornagarð, losa skorðað lamb úr fæðingarvegi, líkna veikri á, eða gefa lyf við júgurbólgu. Skepnurnar áttu vin í Stefaníu, hún var alltaf reiðubúin til að líkna og græða. Það var í fullu samræmi við hneigðir og hæfni hennar að gegna kalli frá nágrönnum, sem höfðu of stórar hendur fyrir ær í lambnauð. Hún hafði granna en sterka fingur og staðfestu fyrir lífsbjörgina. Hún gat oft snúið lambi, þegar aðrir gáfust upp.

Stefanía var næm og hún var námfús. Foreldrar Stefaníu lögðu upp úr að börnin nytu menntunar. Hún hóf skólagöngu austur á Skjöldólfsstöðum, fannst gaman, og svo tók góður og metnaðarfullur skólamaður og  kennari við í Fnjóskadal. Öll Þórðarstaðasystkinin nutu skólagöngu, sem var ekki sjálfgefið á þessum árum. Eins og fleiri fór Stefanía austur að Laugum, sem var auðvitað eins og risastór unglingastöð, suðupottur fyrir tilfinningar.

Þar upplifði hún allt mannlíf í hnotskurn, gleði og sorgir, gæsku og illsku, vonir og áföll. Í Laugaskóla lærði hún að mikilvægt er að gæta vel að sér, tryggja að varnirnar væru í lagi, hleypa ekki þeim að sem væru óábyrgir, tala ekki af sér og halda sínum kúrs, rétta hjálparhönd þegar þess þurfti með, – en ekki síst mikilvægi þess að læra.

Svo fór hún vestur til Ingibjargar á Löngumýri. Þar fékk hún aðra mótun, hina húsmóðurlegu. Það var merkilegt að upplifa Stefaníu í því hlutverki. Hún var kunnáttusöm í matargerð og gat búið til ótrúlega rétti úr einföldu hráefni. Lifur féll til í heimaslátrun og eitt sumarið var hún matreidd í eftiminnilega mörgum útgáfum. Stefanía gekk þá með eitt barnið og hjúkrunarfólkið undraðist hinn ríkulega járnbúskap í blóði hennar – og spurðu hvert væri leyndarmál hreysti hennar á meðgöngutíma. Hún hafði gaman af. Stefanía vildi enga óreiðu í kringum sig og vildi skapa hreina og kyrra veröld. Eins og í bernsku beitti hún sér fyrir að karlarnir í kringum hana sinntu hreinlæti, tækju til, allt væri á sínum stað. Hún sá líka vel um að ílátin í mjólkurhúsi og fjárhúsi væru skínandi hrein.

Það er flókið að reka tvö heimili en staðföst var Stefanía í regluseminni. Laugaheimilið var vetrarhöllin, og andaði af hreinlætislykt og reglu. Brautarhóll var sumarstaður hennar og þar reyndi hún eftir megni að halda öllu vel við og snyrtilegu. Síðar naut Vallakirkja snyrtimennsku hennar. Allt skyldi vel gert og hún var vökul gagnvart leiðum ættmenna bónda síns. Á síðari árum vaktaði Stefanía Gröf, hús og innbú og velferð íbúa. Hún vildi tryggja að vel færi, vel væri um gengið og allt til reiðu fyrir lífið – að öllum liði vel. Hún var nýtin og fyrirhyggjusöm og fór afar vel með.

Á Laugum varð Stefanía húsmóðir. Hún kunni til verkanna og hafði einnig reynslu af góðum heimavistarskóla og hvað hann gat gert mikið gott ef starfsfólkið var vandanum vaxið. Hún hafði sjálf notið skjóls á Skjöldólfsstöðum. Hún var til reiðu fyrir ungviðið á Laugum. Það var ekkert lögmál að skólastjórahjónin byggju í miðri hringiðunni í skólahúsinu. En þar vildi hún vera vegna þess að þá áttu nemendur greiðan aðgang að þeim hjónum. Hún var tilbúin að leggja á sig ónæðið, sívaktina, álagið til að tryggja velferð annarra. Stefanía tók mjög nærri sér ef henni tókst ekki að tengjast og náði ekki hjálpa þeim sem hún vildi. Í því voru stóru sorgirnar hennar, þegar hún var bjargarlaus í mannræktinni. Og kanski var stærsta sorgin hennar síðasta spölin að geta ekki lengur lagt lið þegar börnin hennar þörfnuðust hennar að nýju og barnabörnum fjölgaði. Hún vildi, en gat ekki meira.

Á Laugum kenndi hún stundum og beitti sér í kennslunni. Þar kom í ljós öflugur uppalandi og kennari í henni, sem hún síðan beislaði að nýju heima á Brautarhóli þegar hennar eigin börn voru að læra. Það voru ófáar stundir sem hún sat yfir bókunum, hélt börnunum til náms og hlýddi þeim yfir. Stefanía sætti sig ekki við bókarleti og námsslappleika. Hún vissi að ef menn ekki læra standa þeir á berangri í lífinu. Hún var síðan tilbúin að veita barnabörnunum sama stuðning og aðhald. Hún hafði áhuga á námsverkefnum hvers konar. Henni fannst gaman þegar ljóðakeppni Norðurslóðar kom fyrir jólin og öll fjölskyldan var á kafi í ljóðabókum til að leita að svörunum. Hún var einnig málverndunarkona og mikill Norðlendingur í sér og gladdist þegar hún heyrði norðlensku í öðrum landshlutum!

Hjúskapur

Húsmóðirin á Laugum giftist skólastjóranum. Þó aldursmunur væri á milli þeirra voru þau vaxin úr sama jarðvegi bændasamfélagsins, deildu sömu gildunum í flestu og höfðu líkar skoðanir um meginmál. Þau þekktu vel styrkleika hvors annars og voru því góðir samverkamenn í flestu og oftast samstiga. Orðlaust vissu þau hvað hitt hugsaði og lifði. Þau meira að segja lærðu saman á bíl og tóku prófið saman!

Vegna tvendarbúðar, tveggja heimila þeirra, urðu þau að greiða úr mörgum flækjum. Sigurður var bundinn við skólahaldið fram eftir júní, en Stefanía fór strax í Brautarhól á vorin til starfa. Hún var því oft á undan honum í sveitarstörfin. Hann kom svo á eftir. Rómantíkin þeirra var líka búskaparbundin. Þegar þau komu frá hjónavígslunni eystra fóru þau heim í Brautarhól og ráku saman allan fjárhópinn fram dalinn, og alla leið inn í afrétt. Þetta var eina eiginlega brúðkaupsferðin þeirra! Þar á eftir fór Stefanía eiginmannslaus til Noregs, bóndinn varð eftir til að sinna búinu. Reyndar voru Lilja og Filippía, mágkonur hennar með í för, en ekki var ferð með þeim nein brúðkaupsferð, þó skemmtileg væri.

Á Brautarhóli var fjölskyldulífið annasamt hin fyrri ár, en ekki síður margbrotið á Laugum. Í hinu fjölbreytilega mannfélagi á Laugum opnuðust allar gáttir. Heimili Stefaníu og Sigurðar var í miðju stórfjölskyldu sem taldi á annað hundrað manns. Börnin tóku þátt í því lífi og Stefanía og Sigurður voru í flóknari hlutverkum en flestir gegna í fjölskyldulífi og vinnu. Í því var listin að halda miðjunni heilli en njóta jafnframt hins fjölbreytilega, vera fullveðja einstaklingur og í góðum tengslum við umhverfið jafnframt. Það var líka mikið álag að búa við sumarútleiguna. Hótelreksturinn á sumrin rímaði t.d. illa við heimilislífið. Einu sinni kom lítill Kristján Tryggvi með nýveiddan fisk úr Reykjadalsá, alsæll og rogaðist með fiskinn eftir göngum og stiga og blóðröndin var um öll gólf. Hótelfólkið var ekki hrifið og Stefanía tók nærri sér og leið fyrir. Þegar börnin voru komin var Stefanía fyrst og fremst móðir húss og heimilis. Tími hennar var fyrir hennar fólk.

Sumpart saknaði Stefanía lífsháttabreytingar þegar fjölskyldan flutti alfarin í Brautarhól. Eins og börnin hennar saknaði hún fjölbreytileika skólalífsins. Stefanía tók þátt í félagslífi í sínum sveitum. Hún var söngvin og næm á músík, söng í samkór Reykdæla í nokkur ár og svo söng hún í kirkjukór í Svarfaðardal, sem heitir orðið nú Samkór Svarfdæla. Hún var í kvenfélaginu í Svarfaðardal og lagði mikið af mörkum í þágu kirkjustarfs í Vallasókn.

Gróðurræktin – yrkjandinn

Í mörgum hlutverkum lærðist Stefaníu að finna sér skjól og verja sig. Hún átti skjól í manni sínum, og svo lærðist henni að búa sér til eigin veröld sem hún gat horfið í. Litur þeirrar veraldar var grænn. Stefanía var ræktunarkona í besta skilningi þess orðs. Pottablóm sem aðrir áttu í erfiðleikum með döfnuðu milli handa hennar. Hún hreifst af tilraunum í ræktun og fagnaði skógræktartilraunum. Hún var dugmikil garðakona sem uppskar mikið og fjölbreytilegt grænmeti og þ.m.t. kartöflur.

Allt óx vel hjá henni og eiginlega betur en hjá öðrum. Mér finnst eins og gulræturnar hennar Stefaníu hafi verið bragðbetri og stærri en hjá nokkrum öðrum og þær voru alltaf svo skínandi vel þvegnar. Eitt hið síðasta sem hún ræddi við mig um var garðurinn og ræktunin. Hún þráði að fá að fara út í vorið. Þegar Sigurður Bjarni var búinn að reisa gróðurhús handa móður sinni eignaðist hún góðan reit fyrir ræktun og sýndi stolt plöntupottana sína. Hún hafði eignast undursamlegt skjól gegn hafgolunni í streng inn austurkjálkann. Og Stefanía, trú rjóðurást sinni og bernskureynslu lagði mikið á sig við að rækta skjólbelti. Og nú teygir limið sig til himins og Stefaníulundur vex inn í framtíðina, órækur vitnisburður um lífgjöf hennar. Og kindur Brautarhólsfólksins eiga orðið skjól þar sem ekki var  áður hlé. 

Kveðjur og skil

Ævi fólks er flókin og er oft sem leið eða för. Stefanía hóf sína göngu á grund smáranna í dal með kalt nafn. Foreldrar hennar rötuðu í undrarjóður sunnan Vaglaskógar, síðan fór hún á laugarbakkann í Reykjadal með viðkomu í langri mýri í Skagafirði og svo lenti hún á hól við braut í Svarfaðardal. Þetta eru staðirnir hennar. Og það var hrífandi að fylgjast með henni síðustu mánuðina eða jafnvel árin þegar hún var að kveðja staði og fólk. Hún fór hinstu ferðir til að vitja og kveðja. Hún talaði um skilin. Svo kom hún öll fram úr skjólinu þegar allt var rifið niður fyrir henni, þegar líkami hennar brást lífinu. Alla ævi hafði hún verið byggja upp, rækta, búa til rjóður. Í ljós kom ótrúlega sterk kona í veikindum. Hún vissi mæta vel að hverju dró, átti sína stefnu og vissi vel að hið mannlega skjól er gott en ekki til eilífðar. Hvar er traustið, hvar er festan? Alla ævi var hún að vernda fyrir tilfinningalegum áföllum, vernda ungviði, litla græna sprota, líkna. Alla ævi hafði hún þjálfast í að hlífa. Nú var fokið í skjólin hennar – eða hvað? Nei, hún vissi líka að þegar dauðinn læðist að eins og ísköld hafgolan um jökuldal sjúkdómana er aðeins á einum stað skjól, í Guði, hjá Guði. Hún var ekki hrædd. Guð hafði löngu áður en hún hóf að stinga sínum trjáhríslum í svörð hafið allt aðra ræktun. Fyrir löngu var búið að búa til mannkynsskjólið. Fyrir löngu var búið að ryðja rjóður fyrir lifandi fólk í heiminum í þeirri för sem Guð hafði sjálfur farið um kyrruviku og páska. Stefanía skildi mikla ræktendur og höfund lífsins. Hún var sjálf græðlingur úr þeirri miklu guðlegu ræktunarstöð. Í hina hinstu ferð gat Stefanía trygg og ákveðin falið sitt líf í hendur þess sem er öll vörn, er hæli og háborg. Og Stefanía er nú í hinu mikla himinrjóðri í skjóli, í lófa hins hæsta, Guðs.

Myndin er af Stefaníu og Sigurði. 

  1. maí 2004
Prédikanir

Réttir verðmiðar

verðmerkingTvö hundruð ár eru liðin frá fæðingu guðfræðingsins og heimspekingsins Sören Kirkegaard. Hann fæddist í maí 1813, skrifaði mikið á stuttri æfi og hafði mikil áhrif á vestræna menningu og hefur enn. Hann var ekki sjómaður en setti sig í spor sæfarans og þegar hann talaði um trú og Guðsafstöðu þá líkti hann því við að leggja á djúpið – á sjötíu þúsund faðma dýpi. Samkvæmt honum og raunar fylgdi hann Jesú Kristi í því: Lífsverk fiskimannsins og trúmannsis á sér innrím og líkindi. Í dag langar mig að miðla viskusögu sem Sören Kirkekgaard bjó til. Hún fjallar ekki um fiskveiðar en hvað merkir þessi saga? Sagan er svona:

Víxlun

Nótt eina brutust þjófar inn í skartgripaverslun. Í stað þess að stela dýrgripunum víxluðu og rugluðu þeir öllum verðmiðum. Því vissi enginn með vissu næsta dag hvort rétt væri merkt. Ódýru skartgripirnir höfðu skyndlega hækkað í verði og hinir dýrustu eitthvað verðbreyst. Og það makalausa var að hinir efnaminni gátu allt í einu keypt dýrgripi fyrir lítið fé en hinir fjársterku keyptu jafnvel glingur á okurverði. Glópagullið var dýrt en dýrmætin voru á kostakjörum. Þau sem töldu sig vera að kaupa vandaða dýrgripi keyptu drasl.

Hvað vakti fyrir höfundinum með svona sögu? Auðvitað er þetta kennslusaga og til íhugunar. Hún merkir að við menn eigum stundum erfitt með að greina hvað er mikilvægt frá hinu sem er lítilfjörlegt. Við ruglum oft gildum, víxlum miðum, grípum hið ómerkilega og sjáum ekki dýrmætin. Kierkegaard er ekki einn um að minna okkur á víxlmerkingar. Spekingar aldanna og allra menningarhefða hafa löngum bent á hið sama og hvatt menn til að róa á djúp gilda, trúar, speki og gæsku. Jesús Kristur talaði oft um hvað skipti fólk og líf máli og hvað ekki. Hvað setjum við í forgang, hvað þykir fólki eftirsóknarvert? Hver eru raunveruleg og varanleg gildi og hver ekki?

Og guðspjallssaga dagins er um að fólk geri ekki gull að guði sínum, rugli ekki merkimiðum lífsins. Og í smásögu Jesú í guðspjalli dagsins – sem er systursaga Kirkegaardsögunnar – segir Guð við hinn sjálfsörugga og sjálfsánægða auðmann: „Heimskingi, á þessari nóttu verður sál þín af þér heimtuð og hver fær þá það sem þú hefur aflað? Svo fer þeim er safnar sér fé en er ekki ríkur í augum Guðs.“

Eiga eða vera

Einn af þeim sem lærði af Sören Kierkegaard – stóð í þakkarskuld og hefð hans og naut þar með spekinnar – var sálgreinirinn Erich Fromm. Ég las á sínum tíma bók hans Að eiga eða vera. Bókarheitið gefur vel til kynna til efni ritsins. Fromm greindi á milli tvenns konar afstöðu eða veruleikanálgunar manna. Annars vegar er sókn fólks í eignir og að verða ríkt. Það fólk vill eiga – vera eignafólk. Hins vegar er sú lífsafstaða sem ekki er upptekin af eignasókn og eignahyggju, heldur því fremur að vera og þá óháð ytri verðmætum eða eignum. Vera eða eiga: Þetta eru stórflokkar sem við menn flokkumst í. Við sem einstaklingar tilheyrum flest báðum en í mismiklum mæli eða hutföllum.

Eignahyggjan snýst um efnisleg gæði og það sem eignarrétturinn getur tryggt. Grundvöllur eignarhyggjunnar er jafnan græðgi og aðferð hennar árásargirni samkvæmt Fromm. Veruhyggjuna segir hann hins vegar grundvallaða á elsku og aðferð hennar er að deila reynslu og samþætta krafta einstaklinga.

Ekki þarf mikið ímyndunarafl til að gera sér grein fyrir, að eignahyggjan sé drottnunargjörn en veruhyggjan samráðsleitandi, eignahyggjan leiti að skýru og þrepskiptu valdi en veruhyggjan hvetji til aðildar sem flestra til ákvarðana og valda. Af þessari einföldu skiptingu má draga mjög róttækar ályktanir. Frumástæðu mengunar og hernaðar gegn náttúrunni taldi Fromm fundna í eignarhyggjunni, sem engu eirði fyrr en búið væri að brjóta og ná nokkru valdi á.

Fjársjóður og hjartað

Það er einföld ástæða þess, að Kirkegaard og Fromm eru tilkvaddir sem vitni í erfðamáli guðspjalls á þessum sunnudegi. Kristnin kennir að líf sem snýst um eigur og ytri gæði leiðir ekki aðeins til tortímingar einstaklinga heldur einnig mannfélags. Og kristnin er ekki ein, boðskapur Jesú á sér samhljóm í Islam, Gyðingdómi einnig, norrænni speki og öðrum viskuhefðum einnig.

Þegar ytri gæði ráða hug og sókn fólks mun allt líða og bera skaða af, samfélag, þjóðfélag, verkmenning, já líka náttúran. Allt flekkast. Fyrsta boðorðið varðar þetta ofurmál. Hver meginafstaða fólks er varðar annað hvort heilsu og heill eða bölvun í heimi og mannfélagi. Siðferði og líf fólks er háð hver afstaðan er.

Er ástin til lífsins það sem einkennir þig, hefur þú smekk fyrir djúpferðum og fiskar þú á dýpi eða heldur þú þig bara á grunnsævi í öllum efnum? Ef eignasóknin nær að stjórna fólki og ráða er afleiðingin víxlun merkimiða, haldið fram hjá Guði. Þegar menn ætla að ná valdi á og sölsa undir sig hverfur auðmýkt gagnvart undri veraldar sem trúarhefðirnar kenna til Guðs.

Eiga – vera – trúa

Jesús benti, á að menn gætu ekki þjónað mörgum herrum. Mammon þolir ekki annað en að vera miðjan í vitund og lífi aðdáenda sinna. Hlaupamaðurinn, sem kom til Jesú til að afla stuðnings í erfðabaráttu, hafði gleymt sér á hlaupum eftir eignum. Jesús hafði aldrei neitt á móti fjármunum sem slíkum heldur var umhugað um innri heilindi, innræti fólks og frumafstöðu. Francis Bacon tjáði jesúlega afstöðu þegar hann orðaði svo hnyttilega að auðævin væru góður þjónn en afleitur húsbóndi. Skáldið Einar Benediktsson minnti á: “Hver laut sínum auði var aldrei ríkur/ Öreigi bar hann purpurans flíkur.” Í Sólarljóðum segir “margan hefur auður apað.” Alþýðuviskan minnir á, að á líkklæðunum séu engir vasar – speki sem var notuð í nýliðinni kosningabaráttu!

Jesús minnir okkur á að illa sé komið fyrir eignamanni sem á engin hlutabréf eða höfuðstól á himnum. Með hliðstæðum hætti segir Fromm: „Ef ég er það sem ég á og missi það, hvað er ég þá?“ Hann bætti við: „Á nítjándu öldinni var vandinn sá að Guð væri dauður. En á tuttugustu öldinni var vandinn að maðurinn væri dauður!“ Verkefni okkar á okkar tíma – 21. öldinni – er að lágmarka skefjalausa eignahyggju sem deyðir, en efla veruhyggju og líka trúna. Vegna hvers – vegna lífsins.

Aurasál og aðalgæðin

Sören Kierkegaard skrifaði: „Ef ég myndi óska mér einhvers myndi ég ekki óska mér auðs og valda heldur að ég skynji djúpt möguleika… …Ánægjutilfinning er hverful en möguleikar valda engum vonbrigðum. Hvaða vín freyðir eins fagurlega, ilmar svo vel eða hrífur eins stórkostlega og möguleikinn.“

Stöðugt er verið að víxla gildum – verðmiðum í samfélagi okkar. Okkar er að staldra við og meta sjálf, hugsa sjálf, taka sjálf ákvarðanir um hvað skipti máli. Okkar er að halda út á sjötíu þúsund faðma djúp eigin sálar og meta hvernig veiðiskapur okkar skuli vera, hver lífsgæði okkar við viljum halda í. Í samfélagi okkar er veiðiskapur stundaður og hann á að vera til heilla og í þágu allra. Þegar þú verður veiddur eða veidd upp úr trolli lífsins, hvaða merkimiða færðu þá. Það er ekki gott að þá verðir þú merktur sem heimskingi. Reyndar er á okkur strikamerki skírnarinnar. En látum ekki glepjast af glingrinu. Það er nú raunar æviverkefni og varðar útgerð til lífs.

Amen.

Prédikun í Neskirkju 2. júní 2013.

Textaröð: B

Lexía: Mík 6.6-8

Hvað á ég að koma með fram fyrir Drottin,
fram fyrir Guð á hæðum? 
Á ég að koma fram fyrir hann með brennifórnir,
með veturgamla kálfa?
 Hefur Drottinn þóknun á þúsundum hrúta
og tugþúsundum lækja af ólífuolíu?
 Á ég að fórna frumburði mínum fyrir synd mína,
ávexti kviðar míns fyrir misgjörðir mínar? 
Maður, þér hefur verið sagt hvað gott er 
og hvers Drottinn væntir af þér: 
þess eins að þú gerir rétt, 
ástundir kærleika 
og þjónir Guði í hógværð.

Pistill: 1Tím 6.17-19

Vara ríkismenn þessarar aldar við að hreykja sér og treysta fallvöltum auði, bjóð þeim heldur að treysta Guði sem lætur okkur allt ríkulega í té sem við þörfnumst. Bjóð þeim að gera gott, vera ríkir að góðum verkum, örlátir, fúsir að miðla öðrum, með því safna þeir handa sjálfum sér fjársjóði sem er góð undirstaða til hins ókomna og munu geta höndlað hið sanna líf.

Guðspjall: Lúk 12.13-21


Einn úr mannfjöldanum sagði við Jesú: „Meistari, seg þú bróður mínum að skipta með mér arfinum. “
Hann svaraði honum: „Maður, hver hefur sett mig dómara eða skiptaráðanda yfir ykkur?“ Og hann sagði við þá: „Gætið ykkar og varist alla ágirnd. Enginn þiggur líf af eigum sínum þótt auðugur sé. “
Þá sagði Jesús þeim dæmisögu þessa: „Maður nokkur ríkur átti land er hafði borið mikinn ávöxt. Hann hugsaði með sér: Hvað á ég að gera? Nú get ég hvergi komið fyrir afurðum mínum. Og hann sagði: Þetta geri ég: Ég ríf hlöður mínar og reisi aðrar stærri og þangað safna ég öllu korni mínu og auðæfum. Og ég segi við sálu mína: Sála mín, nú átt þú mikinn auð til margra ára, hvíl þig nú, et og drekk og ver glöð.
 En Guð sagði við hann: Heimskingi, á þessari nóttu verður sál þín af þér heimtuð og hver fær þá það sem þú hefur aflað? Svo fer þeim er safnar sér fé en er ekki ríkur í augum Guðs.“

Útfararræður

Þórólfur Meyvantsson + líf og gleði

þórólfurÞórólfur og Guðrún kynntust á skólaballi í Mýrarhúsaskólanum á Seltjarnarnesi. Guðrún missti hæl undan öðrum skónum og það er bagalegt á balli. Þá snaraði sér að henni myndarlegur piltur. Þar var kominn Þórólfur Meyvantsson – sagðist vera á vörubíl, með græjur til viðgerða. Hann gæti lagað hælinn ef hún nennti að fara með honum út í bíl. Hún fór og hélt á hæl í hendi. Þórólfur brá sér í hlutverk skóarans, mundaði hamar og festi hæl við skó með myndarlegum nagla.

Þessi upphafskynni þeirra eru sjarmerandi. Og svo er broslegt að ungur piltur fékk lánaðan vörubíl pabbans til að fara á ball. Hvers konar flutninga hafði hann í hyggju? Svo sá hann stúlkuna bæði hællausa og ráðalausa. En Þórólfur kunni á dansandi fólk, öll hans fjölskylda sótti út á gólfið og kannski hafði hann fest hæl áður? Það skal vanda sem lengi skal standa. Best að byrja á grunninum og hælfestan dugði þeim vel því þegar minnst er á annað þeirra hjóna þá kemur hitt í hug. Þau voru vinir og bandið milli þeirra var ást, virðing, vinátta og svo auðvitað kátína og hlátur.

Fjölskylda og samhengi

Þórólfur Meyvantsson fæddist í Reykjavík 23. ágúst 1923. Foreldrar hans voru Björg María Elísabet Jónsdóttir og Meyvant Sigurðsson. Hún var að austan og hann fæddist í Selvoginum. Þórólfur var þriðji yngstur í systkinahópnum. Hin eru Sigurbjörn Frímann; Þórunn Jónína; Magdalena Valdís; Sigríður Rósa; Sverrir Guðmundur; Ríkharður; Elísbet og Meyvant.

Meyvant, faðir Þórólfs, var einn af frumkvöðlum vörubílabílaútgerðar í landinu og Þórólfur ólst upp við bílamenningu og gat því farið á rúnt og ball á vörubíl. Þórólfur ólst upp á Eiði – sem sem stóð ekki langt frá þeim stað sem verslunarmiðstöðin á Eiðistorgi stendur nú. Þar bjuggu foreldrar hans og fjölskylda um árabil og ráku bú með kindum og kúm – svo var þar mannlífsmiðstöð líka.

Mýrarhúsaskóli var ekki aðeins góður til að æfa skósmíðar eða dansa. Þangað sótti Þórólfur skóla. Þegar hann hafði aldur til fór hann á sjó og var um áratugi matráður á skipum. Nærri lokum seinni heimsstyrjaldar var hann munstraður á Ólaf Garðar frá Hafnarfirði og svo síðar Mars. Síðan komu nýsköpunartogararnir sem hann var á líka. Þegar stærri togarar voru keyptir til landsins var Þórólfur líka uppfærður. Hann var m.a. á togurunum Bjarna Benediktssyni og Surprise.

Þórólfur var umhyggjusamur félagi skipverja, hafði metnað í starfi og þótti mikilvægt að hlúa vel að félögum sínum því góður kostur á sjó skiptir miklu og gerir oft gæfumun um móral um borð. Þórólfur stundaði stíft gæðaeftirlit í eigin verkahring og hikaði ekki að skila kjötpoka ef heildsalinn sendi hækla og beinahrúgu. Borðnautar hans áttu ekkert nema það besta skilið. Vinnuveitendur Þórólfs virtu hann, vissu að hann kunni að reikna og stýrði innkaupum svo að mötuneyti hans var rekið með hagkvæmni þótt kosturinn væri afbragð. Þórólfur taldi ekki eftir sér að mæta fyrstur um borð til að elda matarmikla kjötsúpu. Allir fengu vel að borða, gátu hvílt sig á ústíminu og voru tilbúnir í atið þegar út var komið. Þórólfur hafði lagt grunn að árangri áhafnar, eldaði með gæðum og natni og kryddaði með glettni og gamansemi. Þórólfur var metinn vegna kosta og visku og naut jafnrar hylli útgerðaraðila og áhafna. Slíkir voru og eru vandfundnir.

Svo átti kokkurinn jafnvel til að toppa góða máltíð með því að lesa fyrir áhöfnina úr dagblaði valda en stórkostlega frétt sem var svo ágeng og beinskeytt að upplesturinn hafði bein áhrif og breytti jafnvel lífi einhvers þeirra til hins betra. Kokkurinn var þá búinn að umbreyta sér í spunameistara og sagnamann. Þórólfur hafði alltaf gaman af að kanna útmörk tiltrúarinnar og kæta glaðsinna efasemdarmenn. Svona vitundarstækkandi húslestra um stórfréttir í lífi tilheyrenda las hann líka við eldhúsborðið heima – sínu fólki til undrunar og skemmtunar.

Síðustu árin á sjó var Þórólfur á björgunarskipinu Goðanum og kom svo í land alkominn árið1990. Hann varð síðan vaktmaður í birgðastöð Pósts og síma og síðan öflugur sendiherra Morgunblaðsins.

Þórólfur hafði lagað hælinn á skó Guðrúnar Eyjólfsdóttur en svo fóru þau í sitt hvora áttina, en gleymdu þó ekki hvoru öðru. Einu sinni þegar Guðrún hafði verið í fjallgöngu með unga fólkinu af Grímsstaðaholti kom Þórólfur í heimsókn heim til hennar. Henni þóttu þær fréttir góðar og Guðrún rataði til Þórólfs. Kannski hélt hællinn og Guðrún sá í Þórólfi andlega getu, ljúflyndi og gleði og hann í henni uppfyllingu drauma sinna. Þau gengu í hjónaband á þjóðhátíðardegi Norðmanna, 17. maí 1949. Þau hófu búskapinn á Eiði og eignuðust þar fyrstu börnin og bjuggu þar í góðu nábýli við nágranna svo íbúunum þykir að þau hafi verið fyrsta kommúnan á Íslandi. Eftir 15 Eiðisár fluttu þau á Dunhaga og eftir það festu þau kaup á húsi foreldra Guðrúnar á Grímsstaðaholtinu, sem var Smyrilsvegur 2 en er nú númer 28 – fallega húsið norðan við Björnsbakarí við Fálkagötu. Meðan þau Þórólfur voru á Dunhaganum bjuggu þau yfir Pétursbókabúð sem þau keyptu og Dúna rak sem Bókabúð Vesturbæjar – og fluttu verslunina svo síðar á Víðimel og ráku til 1986. Árið 1989 keyptu þau Þórólfur og Guðrún íbúð á Aflagranda 40. Þegar hann gat ekki lengur verið heima vegna heilsubrests varð Grund honum athvarf síðustu árin. Guðrún kom til hans alla daga, hressti hann og gladdi. Þórólfur naut góðs atlætis og umönnunar starfsfólks á Grund sem fjölskylda hans metur mikils og þakkar fyrir.

Guðrún var einu sinni í tímaritsviðtali spurð um hvernig þeim Þórólfi hafi tekist að halda sjó í hjónabandinu. Guðrún svaraði skýrt: „Það er ekki velmegun að þakka eða því að við höfum alltaf siglt lygnan sjó í tómri sælu. Síður en svo. Ég orða það stundum við ungt fólk að það sé ekki alltaf rjómagrautur á borðum heldur líka hafragrautur. En ég held að það sé væntumþykja og æðruleysi sem hafi gert útslagið hjá okkur. Það er líka mikilvægt að leysa ágreiningsmálin í staðinn fyrir að hlaupa í burtu frá þeim… …Við erum búin að þekkjast í rúmlega sjötíu ár og vera í hjónabandi í á sjöunda áratug. Það er sterkur strengurinn á milli okkar.“

Þessa þroskuðu visku ástalífsins megum við gjarnan taka til okkar og læra af. Ástarsaga Dúnu og Tóta er hrífandi. Við megum elska mikið og þá getum við kvatt – vissulega með tárum en þó ríkulegu þakklæti eins og Dúna minnti mig á í gær.

Þau Guðrún og Þórólfur eignuðust fimm börn og fjölda afkomenda. Elst var dóttir sem fæddist í maí 1947 en komst ekki til lífs. Gunnar fæddist árið 1949. Kona hans er Jóhanna Friðgeirsdóttir. Þau eiga þrjú börn, níu barnabörn og fjögur barnabarnabörn; Elísabet fæddist árið 1950. Hún á tvö börn og fjögur barnabörn. Meyvant fæddist árið 1951. Kona hans er Rósa Guðbjartsdóttir og þeirra börn eru tvö og fjögur barnabörn. Fimmti og yngstur er Bjarni Þór sem fæddist 1968. Kona hans er Hrefna Sigríður Briem. Þau eiga þrjú börn.

Fyrir átti Guðrún soninn Brynjólf Ásgeir Guðbjörnsson sem fæddist árið 1943. Kona hans er Sigríður Halldórsdóttir og eignuðust þau fjögur börn, átta barnabörn og sjö barnabarnabörn.

Þetta er stór ættbogi og lánlegur. Ég hef verið beðinn að bera ykkur kveðjur frá Madison í Wisconsin, frá þeim Ívari, Emmu og börnum – og einnig frá Stokkhólmi, frá Brynjólfi og Valgerði.

Minningarnar

Hvernig var Þórólfur? Hvað kemur í hugann? Þórólfur var félagslyndur, glaðsinna, glettinn, mildur, nærgætinn og skipulagður. Í honum bjó mikil stærðfræðigeta. Hann hafði gaman af stærðfræðiþrautum eins og mörg ykkar munið. Hvað er bílnúmerið SG fjórðungur af níu hundruð? Og gátuglettnin hljóp í Þórólf og hann horfði niður og beið meðan viðmælendur brutu heilann, stundum með árangri en alltaf með ávinningi, sem jafnvel hjálpaði fólkinu hans í prófum.

Þórólfur hafði þjálfað með sér frásagnarhæfni og lagði gleði við. Hann skemmti sér konunglega þegar tilheyrendur vildu trúa en voru þó ekki viss um hvort hann var að þylja staðreyndir eða krítaði með svo ískyggilega trúverðugu móti að allt gat verið satt en þó líka allt uppspuni. Þórólfur var meistari á þessu Eiði raunheima, kátheima og hvergilands.

Svo var hann talnaglöggur með afbrigðum og stálminnugur. Hann brilleraði í meðferð talna. Og hafði að auki bæði skilning og tilfinningu fyrir flæði og ferlum. Verkefnastjórn hans var því öflug í mötuneytisrekstri og matseld í þágu fjölmennra áhafna. Hann hefði orðið framúrskarandi á öllum sviðum sem þörfnuðust skapandi talnavinnu og lausnaleitar. Og stóra bikarasafnið vegna bridssigra ber þessari samþættingu margra hæfnisþátta vitni. Hann gat beitt skerpu, minni, útreikningum, ferlavitnd, flæði – en líka innsæi í fólk og svo var hann leiftursnöggur að greina sundur og tengja rétt saman. Þetta er það sem heitir greind á venjulegri íslensku.

Þórólfur hafði áhuga á mannlífinu og náði auðveldlega og fljótt að tengjast fólki hvar sem hann fór. Hann var viðkvæmur og hlýr, frómur og þótti miður þegar menn óðu á súðum um menn og málefni. Og hann var nægilega stór til að kunna að þjóna fólki og mikilvægum málum. Hann átti í sér heimafengna lotningu fyrir lífinu, að það er brothætt en fagurt og það sé þess virði að þjóna því. Og hann var svo hreinlyndur gagnvart sjálfum sér og öðrum að hann viðurkenndi eigin víddir og bar virðingu fyrir öðrum og ekki síst Dúnu sinni. Hún svaraði vel og því var hann hamingjumaður. Hann átti ríkidæmi í fólkinu sínu og þau áttu bandamann sinn og lífsins í honum.

Ekki má gleyma pólitíkinni – hún var á hreinu. Þórólfur hefði verið sáttur við að Sjálfstæðismenn halda að nýju um stjórnartauma á Íslandi. Og það skal upplýst að áður en þau Guðrún og Þórólfur gengu í hjónaband hafði hann þegar skráð hana í Sjálfstæðisflokkinn! Þetta var að smella pólitíska hælnum á hana svo göngulagið væri rétt.

Til lífs

Og nú eru skil. Ég minni á að erfidrykkjur eru góður vettvangur til að segja sögur, sem vakna upp í andrúmi kveðjustundar. Segðu sögu af Þórólfi, kynnum við hann, minningu sem gleður og er þess virði að segja frá. Hann vann vel með líf sitt, gerði upp fæðingararf sinn, vann úr lífsefnum sínum, umvafði Dúnu sína, gaf af sér, hleypti gleði að fólkinu sínu, spann og spurði, setti upp gátuglottið, galopnaði faðm og heimili og var í mun að allir nytu gæða sem hann og Dúna gætu veitt.

Nú er hann farinn en minning hans lifir. Og þú mátt trúa að hann lifir í ríki sem við köllum himinn. Þórólfur spurði: Hvað kemst maður langt inn í skóg? Og við getum skipt út og spurt hvað maður komist langt inn í himininn? Sama svarið fyrir skóg og eilífð. Inn í miðju, haldi maður lengra er maður á leiðinni út. Þórólfur leggur ekki lengur fyrir þig gátur. En það er gott að nota svolítið af lífskúnst Þórólfs um himininn. Guð kann spilagaldur lífsins – Guð hefur minni, kunnáttu, útsjónarsemi og ferlavitund bridsspilarans – já í ofurstíl – hefur gaman af slemmum og stórum sögnum. Og ég trúi að Þórólfur geti fengið að krydda hina himnesku kjötsúpu á útstími eilífðar. Þar sé grín, gátuglott, mannúð og friður. Þórólfur rúntar kannski ekki lengur um á vörubíl til að skemmta ástvinum sínum og afkomendum en hin jákvæða bjartsýni kristninnar rímar algerlega við Þórólfslífið. Allt frá Eiði upphafsins var hann blessaður. Og nú má hann búa á hinu himneska Eiði – þar er hann meðal vina. Þar er gott og allir hafa hælana í lagi. Ef ekki þá eru laghentir til reiðu.

Guð geymi hann ávallt og ævinlega og Guð geymi þig, leggi þér til lífsvernd og blessun.

Amen

Útfararræður

Guðrún Kristjánsdóttir – tákn og fyrirmynd

Guðrún Kristjánsdóttir 3Rúna var tákn í lífinu – tákn hins góða. Hvernig fólk hefur talað um hana er samhljóða. Ástvinir og samferðafólk minnast góðrar og elskuríkar konu sem var umhugað um aðra, líðan fólks og velferð: „Rúna var góð – hún stóð sig alltaf svo vel – hún var alveg pottþétt.”

Við undirúning útfarar íhuga prestar gjarnan hvernig lífsþættir ríma við biblíustef. Fólkið hennar Rúnu hugsaði stundarkorn þegar presturinn spurði um biblíutenginu. Og svo kom skýrt svar við þeirri spurningu eins og öðrum. Rúnu var annt um upphafsversin í 121. Davíðssálmi:

Ég hef augu mín til fjallanna,

hvaðan kemur mér hjálp?

Hjálp mín kemur frá Drottni,

skapara himins og jarðar.

Sjón til hæða, upp til fjalla. Hjálp sem kemur úr veruleika hins háleita, góða og fagra. Enginn er alger aðeins af sjálfum sér – við erum tengd, inn á við, til dýpta, við fólk, við djúp og hæðir – og erum kölluð til starfa á þeim reit sem nýtir hæfni. Okkur er falið að annast ungviði og vera í tengslum við ásvini. Hvað verður til lífs, hvaða gildi duga, hvaða lífsafstaða verður til góðs? Og hvað gerum við í erfiðleikum, þegar máttur dvín, minnið daprast og tengingar við veruleikann slitna og hverfa?

Ástvinir Rúnu vissu að hún átti í sér frumvitund trúar, frumtraust til lífsins og Guðs. Hún átti sér athvarf og samhengi. Svo var hún líka sjálf trausts verð í samskiptum. Hún var rún – tákn og fyrirmynd.

Æfi og störf

Guðrún Kristjánsdóttir fæddist 18. október árið 1939 í Reykjavík. Hún var elsta barn hjónanna Emmu Guðmundsdóttur og Kristjáns Gunnarssonar. Pabbinn var á sjó, stýrði skipi en mamman var konan í brúnni heima. Kristján lést árið 1969 en Emma lifir enn – á tíræðisaldri.

Systkini Guðrúnar eru fjögur. Næstelst er Karítas sem fæddist árið 1941. Hún er hjúkrunarfræðingur og búsett í Bandaríkjunum. Gunnar, prestur og fræðimaður, fæddist í ársbyrjun 1945. Ágúst kom svo í heiminn þremur árum síðar – eða árið 1948. Hann lést árið 1989. María Vigdís er yngst. Hún fæddist árið 1954 og starfar við kennslu og þýðingar.

Rúna fæddist við upphaf seinni heimstyrjaldar. Faðir hennar var á sjó öll stríðsárin og Emma, Rúna, Karítas og Gunnar bjuggu við ógn stríðsins. Hver áhrifin urðu á sálarlíf þeirra er enginn til frásagnar um en stríð eru engum lífsbót. Vegna vinnu fjölskylduföðurins bjó fjölskylda Rúnu um tíma á Seyðisfirði og þar sá hún El Grillo fara niður. Svo settist fjölskyldan að í Laugarneshverfi í Reykjavík og Rúna fór í þann metnaðarríka Laugarnesskóla og lauk síðan gagnfræðaprófi frá Austurbæjarskóla árið 1956.

Á sumrin var Rúna send í sveit. Hún var á Akureyjum á Breiðafirði, austur í Mýrdal og best þótti henni að vera hjá ættingjum sínum á Hala í Djúpárhreppi. Þar naut hún sín, fékk laun fyrir vinnusemi, lærði að lesa náttúru og njóta frelsis sveitarinnar, undurs hestamennsku og horfa til fjallanna. Og á Suðurlandi er himininn stór og faðmar fjöll og fólk.

Þegar Rúna hafði aldur til fór hún í Hjúkrunarskóla Íslands og lauk þaðan námi í mars 1963. Hún starfaði um tíma við Sjúkrahúsið á Akranesi og Sjúkrahúsið í Eyjum og síðan á Landspítalanum í Reykjavík. Síðan fór hún til starfa í Kaupmannahöfn sem veitti henni faglegt veganesti. Hún var á barnadeild Köbenhavns Amts Sygehus í Gentofte og síðan á lyflækningadeild Sönderbro Sygehus. Rúna fékk því bæði innsýn og útsýn í heimi hjúkrunar og spítala ytra.

Hún fór svo til starfa á Barnaspítala Hringsins árið 1965 og starfaði þar til 1967. Rúna var afburðanemandi, hafði í sér fræðslufærni og var ráðinn til að kenna við Hjúkrunarskóla Íslands á árunum 1967 til 1968 og var nemendum sínum eftirminnilegur kennari. Síðar starfaði hún á Heilsuverndarstöðinni í nokkur ár og þaðan fór hún til starfa í Melaskólanum – hinum megin Neshagans. Margir Vesturbæingar muna eftir henni sem natinni, viðmótshlýrri skólahjúkrunarkonu. Öllum tók hún með ljúfmennsku og það var ekki óttaefni að fara til Rúnu í skoðun heldur var hún traustsins verð. Síðustu starfsárin helgaði Rúna sig hjúkrun aldraðra. Hún vann á öldrunardeild á Landakotsspítala um tíma. Á meðan börn hennar voru ung tók hún gjarnan nætur- og helgarvaktir til að hámarka samvistatíma með ástvinum heima. Lengst starfaði hún samfellt á Hrafnistu í Reykjavík. Árið 1998 var hún ráðin til Borgarspítala í Fossvogi og vann þar á gjörgæsludeild þar til sumarið 2000 er hún lét af störfum sökum eigin sjúkdóms.

Hjúskapur og fjölskylda

Eggert Sigfússon varð sálufélagi og eiginmaður Rúnu. Þau voru nánast jafngömul – á milli þeirra var aðeins vika og hann yngri en hún. Eggert missti föður sinn ungur og fjölskylda hans flutti frá Hvolsvelli í bæinn. Hann lenti í sama bekk og Rúna. Henni varð á þessum árum starsýnna á hann en honum á hana. Svo skildu leiðir. En þegar Eggert var við lyfjafræðinám í Höfn átti handboltalandslið Íslands erindi til Danmerkur til að keppa við landslið þarlendra. Íslendingar fjölmenntu á leikinn og Eggert var meðal þeirra. Volkswagenrúgbrauð var leigt og einn farþeganna var Rúna, falleg íslensk stúlka sem Eggert hafði auga fyrir. Þá sá hann hana! Svo hittust þau aftur á myndakvöldi til að rifja upp landsleiksviðburðinn. Og þá sáu þau hvort annað enn betur. Ástin kviknaði og þroskaðist og þau fóru að fara út saman. Þau rugluðu reitum og bjuggu hér í Vesturbænum. Svo höfðu þau samband við prest í Neskirkju og gengu fyrir altari þessarar kirkju til að segja sín hjúskaparjá á jóladegi 1967. Þá hófst hamingjuferð þeirra Rúnu og Eggerts og mikið eiga þau íslenskum handbolta að þakka! En sundið varð þó fjölskyldusportið og börnin þeirra sundkappar.

Þau Eggert eignuðust þrjú börn. Sigríður Anna fæddist í október árið 1968. Hún býr í Noregi og er arkitekt. Maður hennar er arkitektinn og jóladrengurinn Eirik Rönning-Andersen. Þau eiga Ylvu og Frey.

Karítas fædddist svo í mars 1971. Hún er tækniteiknari. Maður hennar er Heiðar Einarsson verkfræðingur. Karítas á þrjú börn. Elstur er Hlynur Sigurðarson og síðan eru Rakel og Einar Atli – Heiðarsbörn.

Rúna og Eggert eignuðust Kristján í ágúst 1973. Hann er arkitekt. Kona hans er Theresa Himmer myndlistarmaður og arkitekt.

Það hefur verð hrífandi að hlusta á fjölskylduna tala um Rúnu, finna fyrir virðingunni sem ástvinirnir tjá vel í hennar garð. Hún ól önn fyrir þeim öllum, var þeim traust og gjöful, glöð og stöndug – og skilaði þeim til lífs og hamingju. Ástvinum og söfnuði senda hollsystur samúðarkveðjur. Þær eru útskriftarárgangur Rúnu. Hega Ólafsdóttir vinkona Rúnu biður um að í útfararræðu sé minnst á að sérstakar samúðarkveðjur séu frá þeim hollsystrum sem búsettar eru erlendis (útskriftarárgangurinn úr Hjúkrunarskólanum).

Minningar um Rúnu

Hvernig manstu Rúnu? Mörg ykkar vitið að alzheimer-sjúkdómurinn herjaði á Rúnu síðustu árin sem sleit tengingar hennar við tilveruna. Það nístir að sjá ástvin sinn tærast upp innan frá, styrka konu veiklast og hverfa svo inn í veröld handan tjáningar og tengsla. Hvernig er hægt að vinna úr þeirri upplifun?

Minningar er hægt að orða, færa í tal og segja frá. Til að sefa sorg er gott að segja sögur. Í því er undur fólgið að gæla við nöfn fólks og segja frá minningu í framhaldinu. Nefndu nafnið hennar og segðu sögu.

Þegar fólk verður fyrir áföllum og sorg leitum við í hæðir. Hvaða kemur þér hjálp? Hvað verður til að styktar þegar við líðum. Orð eru mikilvægur farvegur tilfinninga. Ég legg til að þú notir erfirdrykkjuna hér á eftir til að segja sögu um Rúnu. Hvernig kynntistu henni? Gerði hún þér einhvern tíma gott? Að hverju dáðistu í lífi hennar? Mannstu hvað vel hún hjúkraði bróður sínum? Hún var eins og fjölskyldulæknir, greindi vel, var heima í mörgum hjúkrunar- og lækningagreinum og gat því bent til vegar ef áhyggjufull ættmenn vissu ekki hvað gera skyldi.

Mannstu eftir ferðaflugunni Rúnu – hve mikla gleði hún hafði að fræðast og skoða veröldina. Hún fór meira að segja allan heimshringinn með systurinni Karítas. Og hún sótti til fjalla, ekki aðeins í andlegum skilningi heldur til að njóta, tína ber, draga í sig liti og upplifanir – næra sálina. Og þar sem hún hafði góðan skilning á heilsufæði náði hún í fjallagrös fyrir seyði. Og svo bar hún hollustuna á borð og líka heimatilbúna jógurt sem var misvinsæl. Með heilsuræktaráherslu og fæðuvitund var Rúna var tákn um nýjan tíma, á undan sinni samtíð og hefði notið lífrænu vakningar nútímans. Hún var sem rún heilsuræktar.

Manstu eftir ást hennar á dýrum – einkum hestum? Eða dansáhuganum? Rúna naut hreyfingar, fjörs, gleði og fótfimi. Eggert var kannski ekki tangómeistari en það var gaman að sjá blikið og fögnuðinn í augum hans þegar hann talaði um Rúnu dansara.

Hún las mikið, var sólgin í þekkingu og fylgdist vel með. Hún var sá afburðanemandi að hún hefði orðið framúrskarandi í þeim greinum sem hún hefði ákveðið að stunda, fræðilegum sem verklegum. Rúna var handlægin, listfeng og skapaði með höndum ef hún hélt ekki á bók.

Manstu hve umhyggjusöm hún var? Hún var elsta barnið í systkinahóp og gekkst við ábyrgð sinni. Þegar bróðir hennar veiktist á unglingsaldri var hún reiðubúin að þjóna honum og létta undir með móður og ástvinum. Á þessum tímamótum er vert að þakka óeigingjarna þjónustu hennar á sama tíma og börnin hennar voru ung og hún hafði í mörgu að snúast. Henni var ekki aðeins fagmennska eðlileg heldur knúði mannelska, mannúð og umhyggja hana í störfum. Hún var fyrirmyndar hjúkrunarfræðingur og fyrirmynd í hvernig samskipti fólks eiga að vera og hvers ber að gæta. Rúna var umtalsfróm og bar hag fólks fyrir brjósti, á vinnustað, í fjölskyldu og meðal ástvina. Áttu sögu að segja um það efni?

Manstu hvað hún gerði miklar kröfur til sjálfra sín og hve vel hún reis undir þeim? Hún setti markið hátt í flestum efnum og kröfur hennar gerði hún fyrst til sjálfrar sín. Hún var fyrirmynd í því einnig.

Hef augu til fjalla

Svo horfði hún til hæða. Hún þáði í arf jákvæða lífssýn og lífstrú. Guðstrú á heimili Rúnu var eðlileg og því gat fólkið hennar horft á eftir henni inni óminnið og síðan eilífðina því sálin hennar lifir.

Nú eru skil – Rúna er horfin inn í himin handan fjalls. Og svo máttu trúa að hjálpin kemur frá skapara himins og jarðar. Rúna var tákn um allt hið góða sem Guð gefur. Rúna var fyrirmynd um elskusemi, mannúð og fegurð. Í þeim og hennar anda máttu lifa. 121. sálmur endar með stóru faðmlagi: Drottinn mun varðveita útgöngu þína og inngöngu héðan í frá og að eilífu.

Góður Guð varðveiti Rúnu að eilífu. Guð varðveiti þig – Amen.

Minningarorð við útför i Neskirkju 15. maí, 2013.

Prédikanir

Skot í mark

skot í mark

Sumardagurinn fyrsti, kosningar og messudagur hafa fléttast saman. Í dag er Sara Karítas skírð og svo gifti ég hér í kirkjunni eftir hádegið á fimmtudeginum og allt hefur orðið að fléttu í mínum huga.

Sumardagurinn fyrsti er gjafadagur á mínum heimili. Drengirnir mínir fengu boga í sumargjöf. Boginn er fallegur, leðurbryddaður, úr góðum viði og fer vel í hendi. Drengirnir voru spenntir og fengu úthlutað skotsvæði. Ég hreifst af spenningi þeirra og vildi miðla þeim hvernig á boga er haldið, hvernig líkama er beitt, hvernig ör er haldið við streng og hvernig hún á að liggja. Bogmennska er list. Bogfimi þarfnast þjálfunar, spenna þarf boga hæfilega svo örin fljúgi rétt og í passandi sveig. Þegar skotið er um langan veg þarf að áætla fall örvarinnar miðað við fjarlægð og skotstyrk. Þessi viska bernskunnar rifjaðist upp við að kenna skottæknina.

Á fyrsta skotdegi voru drengirnir þó ekki tilbúnir til mikils náms. Þeir vildu helst bara skjóta og var alveg sama um skotstíl og tækni. Í upphafi var ekki þörf á mikilli kennslu heldur að taka þátt í gleðinni. Þjálfun, ögun og framfarir koma seinna og smátt og smátt. Nú, nokkrum dögum síðar, eru þeir tilbúnir til að læra ný trix og sjá bogmennsku í nýju ljósi. Þeir hafa gert sér grein fyrir takmörkum sínum og bætt skotmennskuna með því að læra og taka leiðbeiningum.

Markhittni verður ekki nema með æfingum, elju og þolinmæði. Bogfimi er líka mál hins innri manns og hvernig þessum tækjum er beitt gagnvart lífi og í umhvefi. Þetta skilja þau sem stundað hafa af kappi einhvera íþrótt eða agaða list. Að skjóta er lítið mál, að skjóta nærri marki er meira mál en að hitta í mark oft og reglulega er mál ögunar og samstillingar anda og líkama. Og þetta er baksvið umræðu um guðspjall og kosningar.

Í kjölfar kosninga
Dagurinn eftir kjördag. Við erum mörg búin fara “í kjósina” – eins og ferð á kjörstað er kölluð á mínu heimili – og skjóta okkar atkvæði í kassann í kjörklefanum. Þar vorum við ein og x-uðum í samræmi við okkar samfélagslestur, mark og mið. Í kjörklefanum vorum við ein en í úrslitum erum við þjóð. Við erum aðilar að vali og leggjum okkar til og skrifum okkar x en síðan er unnið úr samkvæmt lögum og leikreglum hefðarinnar.

Guðspjallstexti dagsins er hnyttinn og við hæfi á sunnudegi eftir kosningar. Í textanum segir: „Þér hafið ekki útvalið mig heldur hef ég útvalið yður.“ Kjósendur hafa útvalið – sett x-ið. Nú eru komin úrslit. Þau ber að virða. Markmið stjórnmála og þar með kosninga er að skipa málum og stjórn í samræmi við réttlæti og hlutverk fulltrúa almennings er að þjóna vilja fólks. Stjórnmálamenn eru þjónar. Aðferðin er að almenningur í landinu velur fulltrúa sína en það eru ekki stjórnmálaöflin sem eiga að velja sér Ísland.

Í guðspjallstexta þessa 4. sunnudags eftir páska er speki og hafdjúp visku sem hentar á tímanum að baki kosningum. Og hentar reyndar alltaf því boðskapurinn er: Elskið hvert annað. Niðurstaða, erindi og boðskapur kirkjunnar á þessum degi er elska, umhyggja og þjónusta. Og Jesús lagði meira segja svo mikla áherslu á ástina að hann minnti á hina algeru þjónustu sína. Hann væri tilbúinn að fórna sér, öllu, – líka lífinu. Lífið sjálft er hið mesta dýrmæti og þegar fólk er tilbúið að fórna lífinu verður ekki sterkar elskað.

Elska og þjónusta
Skiptir afstaða fólks í þjónustustörfum máli? Fólk getur gegnt opinberum störfum og lokið ýmsum verkum þó það hafi í sér litla umhyggju og sé jafnvel í nöp við þá sem það starfar fyrir. Fólk getur líka misskilið hlutverk sitt eða reynt að umbreyta því í annað en það er.

Stjórnmálastarf er þjónustustarf en ekki starf yfirráða. Það er starf í þágu samfélags og réttlætis þess. Embættisstörf eru störf í þágu annarra en ekki störf sem veita heimild til að stjórna stjórnunar vegna. Markmið ráðuneyta og opinberra stofnana er ekki að stýra málum eða til að veita embættismönnum möguleika til að láta ljós, snilli, og visku sína skína sem skærast. Hlutverk hins opinbera er stuðla að réttlæti, fara að lögum og hlýta vilja almennings í landinu og ganga erinda hans. Og það er ekki aðeins í skotæfingum ungsveina sem marks er misst. Svo er einnig í pólitík, í störfum hins opinbera, já hvarvetna þar sem fólk er – að skotið er fram hjá marki.

Því er ábending Jesú svo mikilvæg – boðið um elsku. Þjónustan verður ekki alger nema elskan stýri og móti. Elskan, kærleikurinn, þjónustuviljinn gerir kraftaverk í þjónustustarfi. Í nýjum stjórnarsáttmála ætti að vera elskuákvæði. Ráðherrar eiga að elska fólk í landinu en líta ekki á það sem stjórnviðfang. Stjórnvöld eiga að beita sér fyrir að samfélagi séð þjónað með kærleika og réttlæti að leiðarljósi. Ég óska eftir að næsta ríkisstjórn verði elskuleg stjórn – ástarstjórnin 2013-17.

Ungt fólk gekk fyrir altarið á fimmtudag og sagði já og svo kysstust þau hjartanlega. Þau eiga ástina í hjarta og sambandið blómstrar. Sara Karítas var borin að skírnarlauginni áðan og Guð segir sitt stjóra elskujá. Hún er elskuð og velkomin. Og það skiptir máli hvernig líf þessa fólks er og hverngi það lifir og fer með líf sitt.

Skotmennskan
Þegar ég fór að aðstoða skotmennina ungu og skoða bogfimi þeirra kom í ljós að þeir vildu vel, reyndu að skjóta vel. En þeir kunnu ekki bogfimi. Þeir gerðu mistök og uppgötvuðu að þeir gætu lært af öðrum sér til eflingar. Drengirnir verða kannski ekki jafnokar Kyoto-bogmanna, meistara bogfiminnar. En mér er í mun að mínir karlar læri að skjóta eins vel og þeim er fært, læri að samstilla hug og hönd, læri siðfræði bogmennskunnar og þar með gæti að því að meiða aldrei og særa aðra með ógætilegum skotum. Bogmennskan er ögunarmál. Svo er einnig um pólitíkina og samfélagsmál. Það verður ekki sátt í landinu ef stjórnvöld starfa ekki í anda umhyggju og réttlætis. Stjórnvöld eiga að hitta í rétt mark. Ef ekki – fer illa, eins og dæmin sanna í pólitík og samfélagsrekstri áratuganna.

Missa marks eða hitta
Gríska orðið að syndga, drýgja synd, er hamartía, άμαρτία. Það orð kemur upprunalega úr máli íþróttanna en rataði í heimspekirit t.d. Aristótelesar og einnig í Nýja testamentið. Hamartía merkir að skjóta fram hjá. Að syndga er að hitta ekki og vera misheppnaður. Þegar menn gera mistök í lífinu brenna menn af. Í einkalífinu, í vinnu og í samfélagi klúðrum við stundum málum og skorum ekki. Þá daprast lífslán og lífsgæði skerðast. Í pólitík er hægt að skjóta illa fram hjá, þá verður óréttlæti og hrun. Í stjórnsýslu er hægt að skjóta fram hjá þegar þjónustan verður ekki í samræmi við lög og réttlæti og tapar ástinni. Í einkalífinu getur þú syndgað þegar þú bregst þér eða öðrum, gerir rangt eða aðhefst ekki þegar þér er skylt. Í huganum missir þú marks, syndgar, þegar þér tekur rangar ákvarðanir.

Kosningar veita tilefni til ígrundunar um þjóðarkúltur og lífshætti. Þegar menn hitta ekki í afstöðu og samskiptum við aðra menn fer illa. Það er hamartía, skortur á fagmennsku og klúður. Verst er þegar menn halda fram hjá sjálfum sér og tapa þar með tengslum við Guð og lífið.

Í lífi og samfélagi gerum við oft mistök, tökum rangar ákvarðanir og pönkumst í röngum málum. Við gerum tilraunir sem mistakast og skjótum jafnvel langt frá markinu. Hvað er til ráða: Elskið, elskið, elskið. Þar er hin sanna pólitík, sanna bogmennska, samfélagssalvi og til blessunar. Ástin lifi – því hún er frá Guði. Skot og mark.

Amen

28. apríl, 2013 – 4. sunnudagur eftir páska.

Fjórði sunnudagur eftir páska (Cantate)

Textaröð: B

Lexía: 5Mós 1.29-33
Þá sagði ég við ykkur: „Óttist þá ekki og verið ekki hrædd. Drottinn, Guð ykkar, sem fer fyrir ykkur, mun berjast fyrir ykkur eins og hann gerði fyrir augum ykkar í Egyptalandi. Í eyðimörkinni sást þú hvernig Drottinn, Guð þinn, bar þig eins og maður ber son sinn hvert sem þið fóruð uns þið komuð á þennan stað.“ En þrátt fyrir þetta trúðuð þið ekki á Drottin, Guð ykkar, sem gekk á undan ykkur á leiðinni til að finna tjaldstað handa ykkur. Hann fór fyrir ykkur um nætur í eldi en um daga í skýi til að vísa ykkur veginn sem þið áttuð að halda.

Pistill: 1Jóh 4.10-16
Þetta er kærleikurinn: Ekki að við elskuðum Guð heldur að hann elskaði okkur og sendi son sinn til að vera friðþæging fyrir syndir okkar.
Þið elskuðu, fyrst Guð hefur elskað okkur svo mikið þá ber okkur einnig að elska hvert annað. Enginn hefur nokkurn tíma séð Guð. Ef við elskum hvert annað þá er Guð í okkur og kærleikur hans er fullkomnaður í okkur. Guð hefur gefið okkur anda sinn og þannig vitum við að við erum í honum og hann í okkur. Við höfum séð og vitnum að faðirinn hefur sent soninn til að vera frelsari heimsins. Hver sem játar að Jesús sé sonur Guðs, í honum er Guð stöðugur og hann í Guði. Við þekkjum kærleikann, sem Guð hefur á okkur, og trúum á hann.
Guð er kærleikur og sá sem er stöðugur í kærleikanum er stöðugur í Guði og Guð er stöðugur í honum.

Guðspjall: Jóh 15.12-17
Þetta er mitt boðorð, að þér elskið hvert annað eins og ég hef elskað yður. Enginn á meiri kærleik en þann að leggja líf sitt í sölurnar fyrir vini sína. Þér eruð vinir mínir ef þér gerið það sem ég býð yður. Ég kalla yður ekki framar þjóna því þjónninn veit ekki hvað húsbóndi hans gerir. En ég kalla yður vini því ég hef kunngjört yður allt sem ég heyrði af föður mínum. Þér hafið ekki útvalið mig heldur hef ég útvalið yður. Ég hef ákvarðað yður til að fara og bera ávöxt, ávöxt sem varir svo að faðirinn veiti yður sérhvað það sem þér biðjið hann um í mínu nafni. Þetta býð ég yður, að þér elskið hvert annað.