Útfararræður

Guðmundur Karl Gíslason – minningarorð

Guðmundur kom hlaupandi í sólgylltri júnínóttinni. Kuldinn læddist að. Svitinn sem hafði sprottið út hafði þornað upp í kælunni og myndað saltbrák á líkama hans í löngu maraþoninu. Guðmundur kom fyrstur úr hlaupinu umhverfis vatnið stóra. Hann var kominn sinn hring. Systursonur hljóp með honum síðasta spölinn, tók þátt í sigri frændans stóra, sem alltaf var bestur. Guðmundur hljóp í mark og fjölskyldan fagnaði sigurvegaranum í Mývatnshlaupinu 2002. Svo sigraði hann á Akranesi, hljóp eins og meistari í Boston. Myndirnar af hlauparanum eru hrífandi og spegla minningar um mann sem gat allt, var hæfileikamaður og afreksmaður. Nú er hann kominn í mark lífsins, í því skeiði, sem aldrei aftur verður rennt.

Æviágrip

Guðmundur Karl Gíslason var sumarbarn, fæddist 27. júní 1979 og lést aðfaranótt 7. júní síðastliðinn. Guðmundur var sonur hjónanna Kolbrúnar Karlsdóttur og Gísla Ragnarssonar. Systkini hans eru Friðbjörg Matthíasdóttir, María Matthíasdóttir, Björgvin Gíslason og Theodór Gíslason. Þau lifa öll Guðmund Karl, sem var næst yngstur í systkinahópnum. Guðmundur var Vesturbæingur. Hann bjó alla ævi á sama svæðinu, fyrsta árið á Hringbraut, síðan á Álagranda og svo Aflagranda allt til lokadags. Hann sótti Grandaskóla, Hagaskóla og síðan Fjölbrautarskóla í Ármúla. Ungur tók hann ákvörðun um að stunda langskólanám. Eftir stúdentspróf stundaði Guðmundur nám í Háskóla Íslands og var, þegar hann lést, við lok líffræðináms. Á unglingsárum tengdust þau Sandra Snorradóttir og Guðmundur og bjuggu í skjóli foreldra hans. Sandra var stóra ástin í lífinu, en þau slitu samvistum fyrir um fimm árum.

Kraftmikill

Hvernig var Guðmundur Karl? Hvernig mannstu hann? Hvað einnkendi? Alltaf kraftmikill. Orkan einkenndi allt hans starf. Það fór ekki milli mála ef Gummi kom í hús. Hann læddist ekki með veggjum, heldur fyllti hýbýli og hóp krafti sínum og gáska. Hann varð strax sú þungamiðja hóps þar sem umræðurnar voru, hlátrarnir spruttu, plönin voru gerð, hugmyndum sáð og ákvarðanir voru teknar. Hann hélt fram sterkum skoðunum, en var alltaf til í taka 180° beygju ef hann mætti góðum mótrökum. Það er aðeins fólk með karakerstyrk og trú á sjálft sig sem getur slíkt og þorir. Ef safna þurfti fyrir Rhodosferð skólans var Gummi í miðju söfnunarátaksins. Ef eitthvað flókið hindraði var hann mættur til að leysa gáturnar og ryðja vanda úr vegi. Ef vélin í Fíatnum eða Hondunni koksaði var rifið í sundur og allt rataði á sinn stað að lokum og skriflin gengu. Ef Suzuki hjólið var vangæft var unnið. Ef græjurnar í bílnum hans Theodórs virkuðu ekki eða hátalarnir sprungu, sem þeir áttu til, var Gummi kominn í viðgerðarverkið. Þegar timburskúrar bernskunnar voru reistir kom ekkert annað til greina en hátimbraður margra hæða kastali! Gummi var ekki að byggja smælki ef hann fór í framkvæmdir á annað borð. Í miklu vinnuálagi var hann hamhleypa, í próflestri sem stormsveipur. Uppi í Eldsmiðju var hann kallaður vélin, því með óbilandi mætti gekk hann til verka. Það var alltaf hægt að treysta á Gumma.

Sjálfstæði

Guðmundur Karl var örgeðja, keppnismaður, skapríkur en skapgóður. Hann var sjálfstæður og sjálfbjarga. Alla tíð fjármagnaði hann sinn eigin rekstur, vann af kappi með skóla og gerði sér fullkomlega grein fyrir hvaða vinnu það kostaði, sem hann vildi kaupa. Eldsmiðjan reyndist honum góður samastaður. Hann byrjaði sem pizusendill og þeyttist um bæinn. En hann hafði þegar í bernsku æft sig í kokkhúsinu heima hjá pabba og mömmu. Sú reynsla nýttist honum og pizzubakarinn var uppgötvaður upp í Eldsmiðju. Auðvitað vildi hann ekkert minna en verða besti bakarinn og þeir, sem þekkja til, muna hin snöru, öruggu handtök og hina öflugu orðræðu hans sem kryddaði álegg og ost og hríslaðist inn í brauðið góða í steinofninum á Bragagötunni. Gummi var reglumaður og sinnti heilsurækt í margháttuðum skilningi, drakk sitt lýsi af stút og undanrennuna jafnvel líka.

Af því að Gummi var kunnáttusamur í mannlegum samskiptum, góður í sínu fagi, skemmtinn og kátur var hann kjörinn í að stjórna og fræða unglingahópa í Heiðmörk. Kennsla er list og Gummi hafði hæfni, innsæi og áhuga á fólki til að vinna verkið. Nokkrum klukkutímum eftir að hann lést ætlaði hann að fara undirbúa Heiðmerkurævintýri sumarsins, sem aldrei verður.  

Tengdur

Gummi átti auðvelt með samskipti við alla aldurshópa. Hann hljóp með félögum pabbans og á milli var ekkert kynslóðabil. Hann hlustaði á tónlist með mömmu og ræddi við hana um hugðarefni, fór yfir frumu- og sameindalíffræði með pabba, tölvumálin eða nýjungar með systkinum, pólitík með vinum og gleðivíddir mótorhjólalífsins við þá sem slíkt skildu. Gummi var vel að sér, um flest viðræðufús og lagið að spegla einhver atriði, sem máli skiptu. Hann var tengdur sjálfum sér, sínu fólki, hafði útsýn og gat tengst öðrum.

Greind og yfirsýn

Félagar og vinir Gumma hafa undrast og dáð verksvit hans og skipulagshæfni. Hann gat séð vandamál áður en þau komu upp, sá hvernig verkferlarnir yrðu að vera til að málin gengju snurðulaust og hratt. Hann var fljótur að gera sér grein fyrir mögulegum leiðum og hvað ekki væri gerlegt. Hann hafði kerfisskynjun, sem nýttist honum í vinnu og námi. Og í raun er það þetta sem er fólgið í góðri greind, sem er ekki aðeins að greina hluti heldur tengja þá rétt saman að nýju. Gummi hafði því grunnhæfni til fræðimennsku og skapandi vísindaiðkunar.

Gjafmildur leiðtogi

Þessir hæfileikar eru líka forsenda leiðtogahæfileika. Gummi hafði mikil áhrif á vini og samferðafólk. Hann hafði enga þörf fyrir að véla með fólk heldur efla það. Hann dró ekki orku úr öðrum, heldur örvaði aðra og fyllti af krafti. Hann sáði hugmyndum og stakk upp á nýjungum og ævintýrum. Það var síðan framkvæmt af félögunum þó hann hefði kannski ekki tíma til. Hann var því frumkvöðull í svo mörgum efnum.

Í Gumma sló hlýtt og umhyggjusamt hjarta, bæði gagnvart mönnum og málleysingjum. Það hefur löngum verið hægt að dæma mannkosti eftir því hvernig menn eru við dýr. Í bernsku kom  hann heim með skepnur, sem þörfnuðust aðhlynningar. Kanínubúskap stundaði hann um tíma og stóð fyrir viðamiklu fiskeldi í stóru búri. Hjá Gumma áttu allir menn skjól og hann gerði sér engan mannamun. Vina- og kunningjahópur hans var því þversnið mannfélagsins. Ef einhver rataði í vandkvæði heyrði Gummi strax og var kominn. Ef einhver var vegalaus niðri í bæ um miðja nótt var hringt í Gumma. Hann kom fljótt, flutti fólk og sá til þess að menn væru komnir á sinn stað fyrir morgun. Ef í liggjandi félaga hans var sparkað henti hann sér niður og varð hinum liggjandi, lifandi skjöldur! Ef einhver raunverulega þarfnaðist hjálpar var nei ekki til í orðabók Gumma. En hann gat hins vegar líka sagt þvert nei, ef þess var þörf og beiðnin var óþörf að hans áliti. Hann var umtalsfrómur og dró úr meiðandi orðræðu.

Fyrr og síðar var hann bróðurnum Theodór ekki aðeins fyrirmynd heldur uppalandi með foreldrum, kenndi honum listir hins daglega lífs, jafnvel varðandi þrif og þvotta. Hann stóð vörð um velferð hans alla tíð, honum var að mæta ef á yngri bróður var ráðist. Hann var mættur strax þegar Teddi varð undir bíl og var nær dáinn. Og Gummi var einstök barnagæla, sem hafði alltaf tíma til að kjá framan í smáfólkið og passa ef þess var þörf.

Af hverju?

Hvers vegna fellur svona efnismaður frá svona snemma? Er það svo að Guð vilji fá hann til sín? Grípur Guð inn í líf okkar hér í Vesturbænum af því að Guð elski ungt fólk hér meira en annars staðar? Það hefur löngum verið sagt að þeir deyji ungir sem guðirnir elska! En vita skaltu, að það er ekki svo. Guð er ekki grimmur og kaldrifjaður einræðisherra stórveldis, sem leikur sér að mannfólkinu og sendir í dauðann að eigin geðþótta. Það er ekki vilji Guðs að Gummi er fallinn. Það er ekki óskiljanleg himnesk gæðastjórnun að rífa hann úr faðmi þínum, ástvina og vina. Sóun lífs vekur sorg okkar og það er þeirri sorg er deilt á himnum einnig.

Við búum við elsku og umhyggju og ekki síst þetta algera frelsi, sem mönnum er gefið. Guð sviptir okkur aldrei því frelsi og í því er bæði vandi okkar sem manna og vegsemd fólgin. Í því er líka fólgin sú djúpa virðing, sem Guð hefur innfellt í kerfi sköpunarverkisins, sál þína og allra manna. Þú ert fjáls, við erum frjáls, til alls. Hvað við gerum, hvernig við lifum er á okkar valdi. Í því er lífslistin fólgin að finna mörkin, skilja inntakið, marka stefnu og verða mennsk og lifandi. Þú ert jafnvel frjáls til að afneita skapara sólna, sóleyja og sjálfs þín. Í því speglast róttækni lífsins.

Guðmundur Karl Gíslason var frjáls maður. Hann hafði fyrr og síðar þörf fyrir að kanna lífið og veröldina hratt og reyna mörk kerfa og hluta. Í bernsku byggði hann flókin leikföng, verkefnin urðu æ margslungrari og við bættust hinar mannlegu víddir. Gummi vildi gjarnan skilja kerfin sem líffræðin kannar. Hann vissi að lífið og vísindin eru áraun með þanþol og möguleika. Til að einhver framrás og uppbygging verði eru gerðar tilraunir, sumar takast og aðrar ekki. Á grundvelli mistakanna er hægt að sjá hvað er gerlegt. Hann var tilbúinn að taka hættulegar ákvarðanir í lífinu líka og hann stóð með þeim ákvörðunum. Hann lifði hratt, lifði vel og var sáttur við sjálfan sig, Guð og menn. Það er að lifa vel.

Lífssmiðja Gumma

Hvernig viljum við muna Guðmund Karl Gíslason? Foreldar hans ólu hann upp til sjálfstæðis og veittu honum í uppeldi margháttaðar gjafir sem skópu orkuþrunginn, elskuríkan mann sem var svo gjafmildur. Gummi hafði í samskiptum sínum við fólk sterka nærveru, skapaði alls staðar létt andrúmsloft og kátínu þar sem hann var.

En leiðtoginn var umhyggjusamur og því var hann höfðingi í samskiptum. Og kannski var það örlætið, sem var einn dýpsti kostur hans og mótaði annað í samskiptum og fari hans. Hvílík forréttindi að eiga slíkan vin að, vin sem úthellir sér fyrir aðra, á alltaf tíma fyrir þá sem þurfa, alltaf hvatningu til þeirra sem eru að bugast, skarpan huga til að greina með fólki einhverja lífs-, véla-, eða verkagátu. Guðmundur útdeildi í því stóra veitingahúsi sem lífið er, alltaf til í reiða fram kostulegar félagslegar veislukrásir, alltaf reiðbúinn að hjálpa til við nýtt líf með þeim sem þess þörfnuðust. Hann rak í sjálfum sér nokkurs konar lífssmiðju, sem veitti samferðafólki allt sem hann átti, allt sem hann gat gefið. Gummi var gjafmildur veislustjóri í Eldsmiðju hins umhyggjusama lífs.

Hvað getur þú gert nú þegar hann er allur? Taktu með þér fallegustu minningarnar, leyfðu þeim að lifa með þér. Hvað getur þú lært af lífi Guðmundar Karls, hver er prédikun lífs hans? Þú getur lifað fallega eins og hann, lifað með krafti og í núinu. Þú getur allt, sem þú villt, getur raðað brotum saman í fallegan lífsfák, getur sífellt hafið nýja hamingjusókn og lifað í sátt við alla menn. En til þess þarftu að elska, bæði þig sjálfa og sjálfan, virða samferðafólk þitt og læra að sjá í því undursamlegt fólk. Og þú mátt einnig vita að Guð er á himni og gleðst.

Gummi er kominn í markið úr sinni för, inn í hið átakalausa maraþon eilífðar, þar sem óhætt er að gefa í botn, veislan er samfeld, lífið er ein stanslaus gleði. Þar er orkumiðstöð veraldarinnar, þar er frumeldur allrar mennsku, þar er uppspretta allra orkubúnta veraldar. Því þar er Guð. Í faðmi hans er Guðmundur Karl um alla eilífð. Hann hefur sigrað í sínu skeiði, í sínu lífshlaupi.

Neskirkja, 15. júní 2004. 

 

Útfararræður

Guðbjörg Einarsdóttir

Grannir fingurnir liðu yfir hljómborðið. Svolítíl glímuskjálfti fór um organistann, sem steig belginn og lagði upp í ferð guðsþjónustunnar. Harmóníum Þingvallakirkju lifnaði og prelúdían hljómaði. Kirkjan varð eins og stór hljómbotn, sem brást feimnislega við músíkinnni. Þau voru þarna öll frá Kárastöðum og svo voru auðvitað hinir sveitungarnir líka; Heiðarbæjarfólkið, Skálabrekkufjölskyldan og af bæjunum ausan við vatn. Jú, Þingvellingar hafa sótt sína kirkju. Meðan Jesús hélt áfram að líkna hinum blinda á málverki Anker Lund yfir altarinu hafa kynslóðir komið og farið og Guðbjörg var ein þeirra. Öll hafa þau lagt eitthvað til samfélagsins, öll elsku því það er ekki hægt að búa meðal Þingvellinga nema að opna og tengja.

Guðbjörgu var falið að spila við messur í æsku. Svo voru jólin komin, stóri skaflinn líka við heimreiðina, klakabrynja á eini og lyngi við Nikuláasargjá og djúp frostþögn utandyra. Nótnablöðin skrjáfuðu af kuldanum, fingurnir fóru af stað að nýju. Söfnuðurinn söng, allir með sínu nefi. Jólasálmurinn hljómaði: “Sjá himins opnast hlið, heilagt englalið. Fylking sú hin fríða…”

Opin hlið himins  – hátíð ljóssins. Þar sem landið er langsprungið og bláminn er dýpstur á Íslandi opnaðist leiðin upp. Yfir Þingvallaskálina stóru, þetta magnaða jarðfræðiundur, þar sem vatnið streymir í iðrum sem lífsblóð, var enn aukið á ævintýrið. Ofan fóru englar, tónlistin í kirkjunni fléttaðist inn í söng náttúru og síðan inn í máttuga sálma yfirskilvitlegra vera handan og ofan við þennan heim. Guðbjörg Einarsdóttir þandi orgelið – fylking sú hin fríða. Þingvellir voru í Paradís.

Ætt og uppruni

Guðbjörg Einarsdóttir fæddist á Kárastöðum í Þingvallasveit tuttugasta dag marsmánaðar árið 1928. Foreldrar hennar voru Einar Halldórsson bóndi og hreppstjóri á Kárastöðum (1883 – 1947) og Guðrún Sigurðardóttir húsfreyja (1892 – 1955). Guðbjörg var níunda í hinum stóra hópi ellefu systkina. Systkini Guðbjargar eru: Halldór, Sigurður, Jóhanna, Guðbjörn, Björgvin, Elísabet, Guðbjörg, Geir, Hallfríður og Stefán Bragi. Guðbjörg ber nafn eldri systur, sem lést ung. Fósturbróðir Guðbjargar var Árni Jón Halldórsson. Þau systkinin, sem lifa Guðbjörgu eru Elísabet, Hallfriður og Stefán Bragi.

Skólaganga

Guðbjörgu var komið til manns heima og í heimasveit. Þar hóf hún skólagöngu, en fór síðan austur á Laugarvatn og lauk gagnfræðaprófi frá Héraðsskólanum árið 1947. Seinni heimsstyrjöldinni var lokið og því fært til útlanda. Guðbjörg sigldi til Danmerkur og stundaði nám við húsmæðraskóla í Sorø á árunum 1949-1950.

Störf

Í Kaupmannahöfn starfaði Guðbjörg síðan til 1951. Eftir heimkomu til Íslands kom í ljós að hún var sýkt af berklum. Berklarnir breyttu lífi hennar og höfðu margvísleg áhrif, eins og hjá flestum, sem urðu fyrir þeim vágesti. Alla ævi glímdi hún við eftirköstin. Guðbjörg var lögð inn á Vífilsstaðaspítala og fór síðan á Reykjalund til endurhæfingar og var þar á árunum 1954-62. Hún gekk í ýmis störf þegar hún hafði orðið þrek til og þar hófust afskipti hennar af fjármálum, sem varð atvinna hennar síðan. Hún var gjaldkeri á Reykjalundi og hóf síðan störf í Búnaðarbanka Íslands og var lengi deildarstjóri svonefndrar Stofnlánadeildar landbúnaðarins eða til 1992. Í þrjá áratugi helgaði hún bændum og Búnaðarbanka krafta sína.

Heimili

Guðbjörg var ógift og barnlaus. Í mörg ár hélt hún heimili með Höllu systur sinni, en þegar fjárhagur hennar leyfði keypti hún sér íbúð á Tómasarhaga 45, skammt frá kirkjunni. Þar hafði hún útsýn til suðurs, sjávar og yfir grásleppuskúrana, sem nú er verið að fjarlægja smátt og smátt. Hún gat fylgst með róðrum, mannlífi, veðrum og himni. Guðbjörg varð bráðkvödd á heimili sínu á aðfangadag jóla. 

Líf sem gefst

Þessa daga síðan Gubjörg kvaddi þennan heim hefur gervöll heimsbyggðin skolfið í eftirköstum náttúruhamfara. Við höfum séð hversu viðkvæmt lífið er á þessari skurn jarðarkúlunnar. Guðbjörg fæddist sjálf á flekamótum hinna miklu jarðfleka Evrópu og Ameríku, sem gliðna við Þingvelli. Svæðið ber vitni um átök og spennu og skjálftar skekja. Veður geta orðið rosaleg í Þingvallakvosinni. Á Kárastöðum gat norðanáttin skollið eins og þungur hrammur ofan af Súlum. Þegar svefnherbergisgluggi skall inn í stórviðri hélt Guðbjörg í frumbernsku sinni að kominn væri heimsendir! Alla tíð var hún meðvituð um veður og vá þess.

Guðbjörg sá á eftir bróður sínum, Geir, í vatnið bláa. Umhverfið, bernskureynslan og síðar glíman við berklana færði Guðbjörgu heim vitund um að lífsleiðirnar eru ekki allar fyrirhafnarlausar gleðibrautir. Fyrir lífinu þurfti að hafa, í því þurfti að dansa með kunnáttu. Guðbjörg lærði að stilla væntingum í hóf. Hún lærði líka bregðast vel við þegar gáskinn barst henni, þegar dagarnir voru ljósir og gamanið blómstraði.

Heima

Guðbjörg var alinn upp á stóru og fjölbreytilegu heimili. Faðirinn hafði í mörg horn að líta, gegndi ábyrgðarstörfum fyrir samfélag sitt og móðirin stundaði sitt fólk og heimili með kyrrlátri festu. Stór systkinahópur slípar fólk. Í stórum hópi er hægt að læra margt og þar er líka hægt að leynast. Guðbjörg tók út sinn félagsþroska í sínum heimaranni. Hún var glaðvær, ljúf, hógvær, æðrulaus og elskuleg. En jafnframt vakti hún yfir sínu fólki og var ræktarleg gagnvart öllum þeim, sem hún batt trúnað við. Systurnar, Halla og Guðbjörg, sinntu ungu frændfólki sínu, öxluðu ábyrgð sem frænkur, áttu tíma og áhuga til að sinna og svo fóru þær austur að Kárastöðum í fríum og á hátíðum og voru auðfúsugestir.

Tónlistin

Á Kárastaðaheimilinu var músíserað. Nikka var þanin og harmóníum var til í bænum. Guðbjörg lærði á orgel hjá Kristni Ingvarssyni. Svo var organista vant eystra og þá var Guðbjörgu falið að spila. Í miðju stríðinu varð hún organisti Þingvallakirkju og hélt þeim starfa í mörg ár eða þar til hún fór utan – og svo aftur þegar hún kom heim frá Danmörk og þar til hún fór á Vífilsstaði. Spilastörfunum deildi hún með systur sinni um tíma. Fyrir messur var æft, farið yfir sálma og tónpartana. Allt gekk þetta eins og vænta mátti. Svo opnaði hún baðstofugluggan heima á Kárastöðum þegar veður leyfði og orgelhljómar og strófur bárust út um velli, niður í gjár, upp í brekkur og himinn. Síðar átti hún rafmagnsorgel heima og kunni líka að spila á gítar og ná úr honum undarlega blíðlegum hljóm.

Guðbjörg sótti gjarnan tónleika sér til yndis og eflingar, ekki síst Sinfóníuna, sem hún hafði nánast í næsta húsi og naut auðvitað Einars, systursonarins, sem þar er einn margra snillinga. Ef hún fór ekki með ættfólki sínu fór hún gjarnan með vinkonum sínum, ekki síst á fyrri árum. Svo söng hún að sjálfsögðu í Tröllakórnum heima hjá Elísabetu og Jóhannesi.

Spaugað

Guðbjörg var glaðsinna og húmoristi. Hún kunni vel að meta það sem skemmti, var spaugilegt og létti sér hversdaginn með því að gera sér fremur dælt við það sem var fyndið en hitt síður. Jafnvel einföld störf gátu orðið henni tilefni til skemmtunar. Þegar hún var að þurrka af höggmynd af Bjarna skólastjóra austur á Laugarvatni spjallaði hún við styttuna. Ekki vissi hún, að fyrirmyndin, skólastjórinn, var nærri og fylgdist stóreygur með þessari kostulegu senu. En hann hafði hina mestu skemmtun af og sagan af samtali Guðbjargar við styttuna lifði.

Smekkvísi

Guðbjörg var smekkkona. Hún vildi helst eiga og ganga í laglegum fötum. Og litakort hennar var svolítið Þingvallalegt. Hún gekk gjarnan í bláu og rauðu. Heimilið hennar er hrífandi og bókaskáparnir stórkostlegir. Allar þessar raðir af fallegum bókum, segja bæði sögu um fegurðarskyn og bókmenntakonu. Guðbjörg las alla tíð mikið, bæði ljóð og prósa. Hún hafði víðan bókenntasmekk, las innlendar og erlendar bókmenntir, hafði gaman af Jóni á Bægisá, Einari Ben og mat bæði Laxnes og þjóðsögur.

Guðbjörg hafði bæði heima og heiman lært ágætlega til heimilisstarfa. Hún var ljómandi kokkur. Og hún var flínk hannyrðakona, saumaði á fyrri árum og prjónaði gjarnan hyrnur á seinni árum. Það er ekkert áhlaupaverk að prjóna úr eingirni, en hún var rösk og var með eina á prjónum, þegar hún féll frá.

Bændatengslin

Sú var tíðin að Þingvellir tengdust öllum bændabýlum landsins. Guðbjörg viðhélt þeirri hefð. Kárastaðaheimilið var einnig þekkt um allt land og stóð ferðafólki, þurfandi og ættingjum opið. Guðbjörg var trú sínum uppvexti og sögu síns svæðis. Þegar hún fór að vinna við Stofnlánadeildina varð hún kunnug fjármálum bændaheimila landsins, fjárhagsstöðu þeirra og þar með mannlífi. Hún hefur líklega þekkt til langflestra þeirra. Hún var vinsæl í starfi, kom sér vel, og Guðbjörg lét sér annt um velferð síns fólks, sinna lántakenda. Enda var það svo að hvarvetna gat hún farið heim á bæ og var tekið sem sönnum heimilisvini. Hún var af bændum komin, þjónaði þeim alla tíð og var metin að verðleikum í störfum.

 Þökk og kveðjur

Guðbjörg Einarsdóttir frá Kárastöðum var væn kona. Samferðafólk hennar þakkar henni samfylgdina. Mér hefur verið falið að bera hingað kveðju þriggja, sem ekki geta komið til þessarar útfarar, Guðrúnar Stefánsdóttur, Árna Gauts Arasonar, Einars Arnar Jónssonar og Daða Einarssonar. Guðbjörg verður jarðsett í Gufuneskirkjugarði. Ástvinir biðja nærstadda að þiggja veitingar í Súlnasal Hótel Sögu, strax að lokinni útför.

Náttúruunndandinn

Það er ekki hægt að alast upp í Þingvallasveit og vera skeytingarlaus um umhverfi. Guðbjörg var næm og tók inn á sig allar víddir hinnar lifandi náttúru. Hún var eins og hennar fólk vel heima í ýmsum greinum náttúrufræði. Grasafræði var hugðarefni og flóran var henni innan seilingar og Bláinn besta blóm. Hún horfði til fugla himinsins og hefur eflaust lært margt af þessum rótföstu og fleygu vinum um hvað lífið er og hverjir möguleikarnir gefast.

Hvert og hvernig?

“Hvað er maðurinn að þú minnist hans og mannsins barn að þú vitjir þess?” spurði skáld fyrir mörg þúsund árum þegar lífsgátan varð stór. Guðbjörg heyrði hvíslið í vindinum af Súlum, sá augun svörtu í hyldjúpum gjánum, tók líka andköf, eins og við höfum mörg gert, þegar báturinn sveif allt í einu af grunnsævi út yfir hyldýpisgjá. Hún hugsaði sitt þegar bróðir lést, vinirnir lutu berklunum og ástvinir gengu henni úr greipum. Hún var ekki hrædd, en allt varð henni tilefni til að spyrja um ferðir og leiðir. “Hvað tekur við?” Hún sá í marga heima, íhugaði framhaldslíf og var sannfærð um, að lífið er ekki bara þetta heldur miklu meira. Og hún lagði sig eftir andlegum fræðum alls konar til að efla sig í speki eilífðarmála. Hún tók út þroska í þeim efnum og var fróð og óhrædd.

Enginn skjálfti í fimu fingrunum lengur. Á hamfaratíð þessara jóla er sungið í kirkjum veraldar, já öll sköpunin syngur gegn vá og voða um dýrð í upphæðum. “Fylking sú hin fríða/ úr fagnaðarins sal,/ fer með boðun blíða og blessun lýsa skal.” Svo segir: “Hann skal hafa/ æ hjá mér bústað sinn,/ vinur velkominn.” Hlið himins er galopið, englar jólanna hafa umfaðmað Þingvellinginn frá Kárastöðum. Nú er glaðst á himnum, músíserað þar sem músíkin verður alger, allar viðja falla, allur kvíði hverfur. Músíkin er táknmál þeirra gleði, sem þar ríkir, þar sem pabbi og mamma taka hana í faðminn, systkinin öll fagna og svo geta þau öll stemmt inn í þennan flotta söng, sem hljómar með sinni þrungnu merkingu: “Dýrð sé, Drottni þér.” Þar er upphaf og markmið alls sem er, tónlist veraldar, inntak þitt og eilíft líf Guðbjargar. Í Guði er björg hennar, allra manna. Guð geymi Guðbjörgu Einarsdóttur að eilífu í faðmi sínum. 

5. janúar, 2005.

Útfararræður

Kjartan Magnússon +++

Kjartan settist í bílstjórastólinn, leit í speglana, hægra megin, vinstra megin, skaut augum upp í spegilinn sem sýndi allan vagninn. Og svo enn einu sinni leit hann í hliðarspeglana. Kjartan var yfirvegaður og öruggur bílstjóri, hafði fullkomið yfirlit, næma tilfinningu fyrir hættunum og þar með hvað gæti orðið. Það var ekki pat heldur stefnufesta, ákveðni og yfirvegun. Vagninn leið af stað og var smáum og stórum öruggur strætó. Þessum bílstjóra, þessum vagni, mátti treysta í umferðinni.

Ætt og ástvinir

Kjartan Magnússon fæddist í Reykjavík 11. ágúst, árið 1938. Hann var sonur Margrétar Kjartansdóttur og Magnúsar Þorkelssonar, sem lést um aldur fram (1958). Bróðir Kjartans var Ingi, átta árum eldri. Hann er látinn. Bræðurnir héldu heimili með móður sinni, þegar faðir þeirra lést. Eftir að Ingi kvæntist voru þau tvö eftir Kjartan og Margrét og áttu saman tveggja manna heimili í mörg ár. Þegar Hallfríður Birna Skúladóttir kom inn í líf hans var þeirra heimilisfaðmur opnaður fyrir henni.

Börn Kjartans og Hallfríðar eru Auðunn og Margrét. Auðunn er kvæntur Ingu Dóru Kristjánsdóttur og eiga þau þrjú börn. Þau eru: Kjartan Sölvi, Kristján Einar og Stefán Heiðar. Eiginmaður Margrétar er Þröstur Sívertsen. Börn þeirra eru: Ívar Atli, Hallfríður Birna og Sigurður Snær. Hallfríður og Kjartan gengu í hjónaband á jólum 1968. Tveimur árum síðar keyptu þau íbúð á Hagamel 32. Þar bjuggu þau í 34 ár.

Uppvöxtur

Kjartan ólst upp í Höfðaborginni, sem er á því svæði þar sem Borgartún er nú, og því við Höfða. Gríðarlegur hópur barna var samankomin á svæðinu. Það gekk því mikið á í lífi þeirra Inga og allt þetta litróf mannlífs, sem þeir urðu vitni að og tóku þátt í varð þeim til lærdóms og innsæis. Kjartan lærði að umgangast ólíkt fólk og varð afar hæfur í samskiptum. Hann var alla tíð næmur á eigindir og gerð fólks, gerði sér grein fyrir hvað fólk vildi, hvers það óskaði sér, hvar brestir þess voru, hverjir voru að þykjast og hverjir væru traustsins verðir. Hverjum var í lagi að tengjast og vinna eða leika með. Alla tíð mundi hann hver bjó í hvaða húsi, hafði þetta trausta yfirlit um líf, hver var hver og hvernig þessi eða hinn væri eða við hverju mætti búast. Yfirsýn þroskaðist og innsæi einnig.

Skóli og vinnusókn

Eftir að skylduskóla lauk réð sjálsbjargarhvöt og dugnaður. Kjartan hóf launavinnu og kom víða að verki. Hann vann verkamannavinu við höfnina. Þegar hann hafði aldur til tók hann strax bílbróf og síðan meirapróf og hóf að aka stórbílum. Og það urðu vagnarnir og stórbílarnir, sem voru verkfæri Kjartans í marga áratugi. Hann vann hjá Steindóri, um tíma við akstur vörubíla hjá Hafskip, en síðan hjá Strætisvögnum Reykjavíkur í 35 ár. Samtals var Kjartan yfir fjörutíu ár við akstur, líklega nær 43.  

Skiplagður – snyrtimenni

Kjartan vildi gott skipulag og festu í lífinu. Hann lagði bílnum sínum í sama stæðið hinum megin götunnar. Þar var hægt að sjá til hans. Hann vildi hafa yfirlitið. Hvernig hann vaktaði sjálfur sinn bíl var vottur um aðra yfirsýn og skikkan, sem Kjartan vildi hafa. Hann var reglumaður, skipulagður, fastur fyrir og ákveðinn. Eins og í öllum verkum var hann traustur í heimilishaldinu og stöndugur í vinnunni. Hann var snyrtimenni, hafði allt í röð og reglu. Hann var einnig glæsimenni á velli einnig.

Heilsurækt

Kjartan bar í líkama sínum heilsuveilu. Faðir hans hafði fallið vegna hjartaáfalls í miðju dagsverki. Sonurinn erfði veilu föðurins. En til aðvinna gegn henni sinnti Kjartan líkamsrækt sinni með sömu festu og reglusemi sem í öðru. Þau Hallfríður fóru saman í sund á hverjum degi. Með því juku þau sín lífsgæði og líka lífsgleði. Allir, sem koma úr langri sundferð í laugunum, eru léttir á sál og líkama. Árbæjarlaugin reyndist þeim hjónum vel.

Skemmtun og kímni

Kjartan hafði gaman af fólki. Hann hafði áhuga á málefnum líðandi stundar, tengslum þeirra við fólk og hvar hugur og hugðarefni einstaklinganna fóru saman. Trúnaðinn hafði hann gaman að reyna og nokkrar athugasemdir reyndu á viðmælandann. Ef þeir þutu upp í vörn eða skapi þurfti ekki meira. Þá var áreitið búið frá Kjartans hálfu. Með svolítið bros út í annað gat hann snúið sér að næsta máli eða manni. Hann var stríðinn, en ekki til meins. Honum þótti vænt um viðmælendur og leitaði eftir hvar veilurnar voru. Það var mannelska og leikur fólginn í list hans. Og það er mikilvægt að reyna fólk til þroska án þess að meiða, eins og Jesús og reyndar Sókrates líka sýndu forðum. Þegar dóttir Kjartans þaut ekki lengur upp, vissi hann að hann var að eldast og andvarpaði.

Fjöskyldumaðurinn

Fólksgamanið náði sinni mestu dýpt og bestu vídd gagnvart fjölskyldufólki Kjartans. Hann sinnti uppeldi barna sinn með ákveðni og áhuga. Hann var traustur  eiginmaður. Hann sýndi í hjúskap sínum það, sem er hvað mikilvægast í hjónabandi vináttu og virðingu fyrir maka sínum, sem kom fram í stuðningi og festu. Kjartan var elskur að öllu vensla- og tengsla-fólk sínu, var góður við tengdamóður sína, tengdur mágkonum sínum og mökum þeirra. Hann sóttist eftir að vera þar sem fjölskyldufólk hans var. Honum þótti gott að vera með fólkið sitt í kringum sig. Uppí Munaðarnesi var hann alsæll í faðmi fjölskyldunnar. Hann var gestrisinn og örlátur höfðingi í tengslum. Hann skildi gildi fagnaðarins, vildi halda góðar veislur og hafa hönd í bagga með matarmálin. Hann bakaði sjálfur og fór meira segja á kokkanámskeið til að bæta matargerðina. Faðir hans var honum fyrirmynd. Kjartan notaði sem orðatiltæki þegar einhverjum tókst vel til, að maturinn væri eins góður eins og hjá pabba.

Kjartan var sérlega natinn afi. Hann talaði við barnabörnin, ók þeim þangað sem þau þurftu eða vildu fara. Hann fór með þau í búðarferðir, fræddi þau og var þeim fyrirmynd. Kjartan var dulur en barnabörnin drógu allt það fínasta og besta fram hjá honum. Hann umlauk þau með allri þeirri elsku, sem hann átti. Þau hafa misst mikið og öflugan umboðsmann. Á tímum þegar kynslóðir eru að slitna í sundur var Kjartan skýr vitnisburður um ríkidæmi þess, að hinir eldri séu hinum yngri stoð og stytta, fordæmi og elskunánd. Hann átti tíma fyrir börnin, fara með þeim eða bara vera og spila við þau rommy eða Olsen Olsen, skemmta þeim og hlægja með þeim. Slík afstaða og iðja skapar traust í barnssálum og er í samræmi við fyrirmyndina sem við eigum besta, Jesú.

Hið guðlega samhengi

Mannlífið er undursamlegt og með því að skoða fólk ástaraugum getum við séð ljósbrot af himnum. Með því að skoða líf Kjartans getum við skilið ofurlítið af eigindum Guðs. Í Davíðssálmum segir: “Drottinn, Guð minn, þú ert harla mikill. …. Þú hvelfir hásal þinn í vötnunum, gjörir ský að vagni þínum, og ferð um á vængjum vindarins.” Þessi veröld sem við gistum er góð, mikill salur gæða. Allt hið smæsta sem hið mesta er undursamleg smíð. Allt er á hreyfingu,  í samfelldri verðandi. Hin fornu trúarskáld lifðu og tjáðu þessa grunntilfinningu og sáu í umhverfi, í mannfélagi, í samskiptum fólks og lífsbaráttu þess það sem heitir Guð á máli okkar.

Þegar fegurð fjallasals hrífur og lítil mannsaugu horfa upp í óendanleikann er hægt að orðfæra að Guð hvelfi hásal sinn. Þegar hvelfingin er samfellt sjónarspil ljósa, hræringa og lita er guðlegt drama. Og Guð gerir skýin að vagni sínum. Maðurinn fer um, maðurinn gerir sér farartæki til ferða. Guð er enn öflugri, ljóðmál trúarinnar tjáir að Guð fari um á vængjum vindsins. Allt er í öruggri umsjón, allt er gott, allt er í verðandi þess sem er traust, því Guð er, umspennir alla hvelfingu veraldar, er jafnvel í skýjum, fer um og hefur ástartilsjón með okkur mönnum og lífinu öllu. Veröldin er góður farkostur, í öruggum höndum þess sem er traustsins verður.

Kjartan Magnússon hefur lagt upp í sína hinstu ferð. Hann fer ekki framar leinangra með Hallfríði eða barnabörnin sín í hvíta bílnum. Benzhúfan hans liggur eftir munaðarlaus þar sem hann skildi við hana á lokadegi. Kjartan fer ekki lengur neinar sendiherraferðir hjá Strætó. Þessi ábyrgi og fyrirhyggjusami ferðamaður og bílstjóri ekur nú ekki lengur fjarkan eða sjöuna okkur hinum til gagns og með fullkomnu öryggi. Nú er hann á vagni himinsins, sem er númerslaus, skortir aldrei orku, bilar aldrei, þar sem yfirsýn, öryggi og hreinlæti er algert og engin slys verða. Þar er Kjartan öruggur því þar er Guð, sem er allt og gerir allt kvikt. Guð geymi hann og verndi að eilífu.

“Lofa þú Drottin, sála mín! Drottinn, Guð minn, þú ert harla mikill. Þú ert klæddur hátign og vegsemd. Þú hylur þig ljósi eins og skikkju, þenur himininn út eins og tjalddúk. Þú hvelfir hásal þinn í vötnunum, gjörir ský að vagni þínum, og ferð um á vængjum vindarins. Sálmur 104. 1-3.

  1. júlí 2004
Útfararræður

Margrét Pétursdóttir Jónsson +++

„Ég held hún sé að koma,“ segja þau og rýna út í morgunmyrkrið. “Jú þarna er amma.” Svo kemur Margrét með fangið fullt af pinklum í dyragættina. Ef dóttir eða barnabarn átti afmæli kom amma með köku og jafnvel líka nýbökuð rúnnstykki eða horn. Svo var slegið upp veislu. Allt heimilisfólkið settist að morgunverðarborði. Nú var hægt að fagna því afmælið kom ekki í húsið fyrr en amma kom. Amma var boðberi og tákn veislunnar. Hún var eiginlega eins og Babette í lífinu.

Upphafið dramatíska

Margrét Pétursdóttir Jónsson fæddist í Bremen í Þýskalandi 30. maí 1928 og lést þann 17. júní síðastliðinn þá nýorðin 76 ára gömul. Foreldar hennar voru Pétur Árni Jónsson, óperusöngvari og Karen Louise Jónsson, fædd Köhler. Eldri systkini hennar voru Erika Jóhannsson og Per Jónsson. Foreldrar og systkinin eru öll látin.

Heim og heiman

Þegar Hitler komst til valda í Þýskalandi leist Pétri ekki á blikuna. Hann var öndverður naismanum og ákvað að fara til Íslands. Ætlaði að vera í ár heima, en fór hvergi. Þau hjónin settust að á Ásvallagötu og síðan á Sólvallagötu. Margrét sótti barnaskóla í Landakoti og nam hjá prestum og nunnum og dró að sér vísdóm hinnar gömlu kirkju. Þegar hún hafði lokið skyldunámi fór hún síðan bráðung í Verslunarskólann og var amk árinu yngri en hin. Eftir útskrift frá skólanum árið 1944 var hún ráðin í Stjórnarráðið og vann almenn skrifstofustörf.

Frá Lækjatorgi fór Margrét í utanríkisþjónustuna. Hún var aðeins nítján ára þegar henni var boðið að fara til New York og vinna þar á skrifstofu ræðismannsins. Hún bjó á Long Island vestan við Central Park við Broadway. Gekk um allt og kynntist Manhattan með fótunum og skemmti sér við að segja, að hún hefði eyðilagt á sér fæturna í verslunarleiðöngrum. Margrét leigði hjá íslenskri konu. Þar var Íslendinganýlenda, hópur listamanna hélt þar til og glatt var á hjalla. Margrét drakk í sig stórborgarlífið, þræddi traðirnar milli skýjakljúfanna, fór og hlustaði á Benny Goodman og fékk fágæta fjölmenningarlega og listræna útsýn sem fylgdi henni æ síðan. Svo fór hún heim.

Hjúskapur

Í New York hafði Margrét kynnst konu frá Seyðisfirði, sem átti fallegan bróður, Jón Gestsson. Ástin blossaði og þau Margrét gengu í hjónaband árið 1953. Þá var Jón, þrátt fyrir ungan aldur, þegar ráðinn rafveitustjóri á Ísafirði. Margrét hugsaði sig vel um, sagði upp starfi í utanríkisþjónustunni og flutti vestur. Þar bjuggu þau hjónin allan sinn hjúskap og eignuðust tvær dætur.

Dæturnar og hjúskapur

Sú eldri er Hildur Karen Jónsdóttir. Hún er í sambúð með Bjarna Má Bjarnasyni. Börn hennar eru Hneta Rós, Margrét Rán og Jóhann Garðar. Yngri systirin er Hólmfríður Jónsdóttir. Hennar maður er Jón Ólafur Skarphéðinsson. Börn þeirra eru Jón Börkur, sem lést af slysförum, Una Björk og Ása Karen. Margrét átti þriðja barnið, sem var andvana fæddur drengur og var jarðsettur með Pétri afa sínum og átti að bera nafn hans.

Margrét og Jón nutu hjúskaparins í átta ár. Eins og hendi væri veifað var líf Jóns slökkt. Hann lést af slysförum í október 1961. Úr vöndu var að ráða fyrir unga ekkju með tvö börn. Margrét var fyrir vestan í nær ár en flutti síðan suður, fyrst í Hátún. Síðan keyptu þær Margrét og móðir hennar samstæðar íbúðir í nýrri blokk við Kaplaskjólsveg. Þegar Margrét kom suður hóf hún vinnu hjá Sölunefnd Varnarliðseigna, leið vel, bar samstarfsfólki sínu afar góða sögu og gerði eiginlega upp búið þegar fyrirtækinu var slitið. Hún vann því lengur en til sjötugs. Síðan fór hún að gera ekki neitt, eða svo sagði hún og hló við.

Margrét kynntist Ragnari Seindóri Jenssyni og þau gengu í hjónaband 1971. Þau skildu eftir átján ára hjúskap.

Kátína og spuni

Hvernig kona var Margrét? Hún sagðist vera skapgóð eins og faðir hennar og hefur sjálfsagt erft hina æðrulausu skaphöfn hans. Raunar var hún kát, vildi léttleikandi mannlíf og átti í sér léttbeislaðan hlátur. Hún hafði gaman af öllum spuna. Skemmti sér við að ryðja stofugólfið með dóttur eða dætrum til að dansa á föstudagskvöldum. Hún hikaði ekki við að fara með ungviðinu niður á Borg þó hún vissi hvar mörkin voru.

Með fólki og fyrir fólk

Kátínugjörningurinn var tengdur fólki. Margrét hafði gaman af að fara út að borða, en með fólki – dóttur, barnabarni eða vinum. Hún naut þess að fara á kaffihús og tala og gleðjast. Hún hafði gaman af gleði barnanna og gat alveg unnt ungviðinu að mála eldhúsvegginn með skærum vatnslitum. Þá var hún kát þótt það síðan kostaði hana mikla vinnu að þrífa kokkhúsið að nýju. Hún hafði þörf fyrir nánd, knúsaði sitt fólk, tjáði ástríki í orðum, með látæði og líkamlegu móti. Hún var ástúðleg og gjafmild, rausnarleg og minnug á merkisdaga í ævi samferðafólksins síns.  Hún var trygglynd, átti mikið af vinum og kunningjum, sem er ekki undarlegt þar sem hún bar með sér veisluna í sér og í fanginu.

Náttúrutengsl og umhverfisvernd

Margrét var náttúruunnandi, naut þess að horfa á litbrigði veðurs, sjá fegurð staða og árstíða og lét sig umhverfisábyrgð varða. Hún lagði mikið á sig við að koma pappír í endurvinnslu. Engu skipti þótt hún ætti ekki bíl til að flytja dagblaðabunkana, hún bar þá eða hjólaði með þá. Það er einbeitt þátttaka í endurvinnslu. Margrét vildi líka að allir legðust á eitt að viðhalda fágun og snyrtilegu umhverfi. Tyggjóklessur á gangstéttum voru ekki vinir Margrétar og hún vildi að bæði fólk og borg gerði eitthvað í málinu.

Fegurðin

Hún var fagurkeri alla tíð og hefur sjálfsagt þegið eigindirnar frá foreldrunum báðum. Hún vildi góð efni í föt. Hún hafði áhuga á vönduðum húsgögnum og var órög við hönnunarnýjungar. Hún hreifst af fallegum hlutum, fallegum sögum, fegurð í lífinu og lífsmöguleikum. Henni fannst stórkostlegt að geta flutt í nýja íbúð og lagði mikið á sig við að innrétta hana sem best. Hún var fíngerð í sér og hafði ýmigust á öllu því sem var klúrt. Hún var næm á hið vandaða, hafði gaman af Marimekko-efnum löngu áður en dæturnar uppgötvuðu gæðin. Svo féll hún auðvitað fyrir dönsku Poulsen ljósum – jú af því að þau voru góð hönnun. 

Margþætt flétta

Það er góð og væn kona sem við kveðjum í dag. Og þó var líf hennar markað löngum skuggum. Hún sagði að skúrirnar kæmu í lífinu til að hreinsa. Það var margt sem ýrðist yfir daga hennar og líf hennar var eins og margþætt flétta. Hún var samsett að upplagi og lífsreynslu.

Margrét var í senn Íslendingur og heimsborgari. Hún var ekki aðeins tvítyngd þegar hún kom til Íslands heldur eiginlega þrítyngd. Síðan bætti hún enskunni við síðar og varð með veru sinni vestanhafs ekki aðeins Evrópsk heldur vestræn, blanda að því sem var beggja vegna Atlanshafsins.

Svo var hún flétta í sér hvað varðar geðslag, bæði sterk og veik, ákveðin og leitandi. Lífskúnstner og líka jarðbundin, hrifgjörn og stefnuföst. Hún var einstaklega tengd foreldrum sínum báðum og þó var hún alltaf að skapa sér eigin tilveru. Mægðurnar, Mutti og Margrét, þjónuðu hvor annarri með ástúð og innra bandi sem aldrei var rofið hvað sem dreif á daga. Þær voru sjálfsagt afar mikilvæg akkeri fyrir hvor aðra í stórsjó lífsins og ferða yfir landamæri menningar og þjóða. Margrét var alin upp við klassíska tónlist en varð svo heilluð af jazz. Allt eru þetta þræðir í fléttu.

Guð og dauðinn.

Margrét missti karlmennina sína í lífinu. Hún missti drenginn sinn andvana fæddan. Og faðir hennar, sem var henni svo náinn alla tíð, fór á sömu dögunum. Fá ár liðu og þá hrundi tilvera hennar þegar maður hennar dó. Það var óendanlega sárt áfall. Síðari manninum tapaði hún einnig í margvíslegum skilningi. Jón Börk, efnilegan dótturson missti hún svo í Skerjafjarðaslysinu fyrir þremur árum. Sá missir reif upp gömlu sárin.

Margrét var reið við Guð framan af ævinni og skildi ekki þann vísdóm að nema á brott þau, sem hún elskaði. Við getum vel skilið að hrópað sé upp í himininn: Af hverju? En Guð leikur sér ekki að veröldinni og slítur ekki fólkið burt af geðþótta einum. Guð er frelsisforsenda og leggur grunn að gjörningum og tilraunum í þessum heimi frelsis.

Borðið og veislan

Í hverri kirkju er borð í miðju. Kristnin er átrúnaður veislunnar. Meistarinn sjálfur tók þátt í mannfagnaði, talaði þegar fólk kom saman, kenndi í gleðskap, vildi vera meðal lifandi fólks í líflegum aðstæðum.

Og Margrét var veislukona. Eitt af því sem sterkast einkenndi hana var að hún kunni að umbreyta hinu fábreytilega í flottan fagnað, kunni að greina í gráum hvunndeginum tilefni til að gleðjast, mundi merkisdagana, gerði úr hinu litla mikið. Hún litaði afmælisdagana í fjölskyldunni. Hún skapaði samhengi fyrir veislur. Alltaf átti fólkið hennar athvarf í hennar ranni þegar mikið stóð til. Hátíðir ársins voru gjarnan þar haldnar.

Hún vildi fá gott bakkelsi og stelpurnar hjóluðu jafnvel upp á Bergstaðstræti til að kaupa góðgæti. Hún var fyrimyndar kokkur. Á hátíð fengu allir sitt. Ef smekkurinn var ólíkur var alveg hægt að koma til móts við alla. Einn fékk rjúpur, annar kalkún, þriðji svínkjöt og sá fjórði lambakjöt! Allt galdraði hún fram með gleði hins örláta gestagjafa, því hún var veislukona, skapaði veislu, var veislan holdi klædd. Hún hafði gaman af dramanu í lífinu og var órög við að skapa.

Margrétargleði – arfurinn besti

Nú er veislan hennar mömmu og ömmu búin. Fallegu Wedgewood-bollarnir hennar, sem hún keypti smátt og smátt, fara ekki lengur á borð í yndislegu og kátínuríku kaffiboði. Engin amma í leigubíl með köku og anda afmælisins.

Hvað verður nú? Ykkar er að lifa og leyfa afmælum að verða fagnaðarrík, lifa með veisluanda, æfa ykkur í þeirri kúnst að lyfta hinu smáa upp í ljós gamansins. Margrétargleðin þarf að lifa meðal ykkar, því þannig lifir maður vel.

Fullkomið afmæli

En vita skaltu að veislan heldur áfram, því tilveran er grundvölluð á gleðskap og kátínu himinsins. Gestgjafinn mikli, Jesús, býður til sín öllu veislufólki veraldar í samfelldan fögnuð. Við megum trúa að Margrét og Jonni, Jón Börkur, Pétur og Mutti og allt hitt fólkið finnist þar, stemmi hlátur inn í samkór himinsins, skemmti sér við Sonny boy englanna og gleðjist yfir einhverjum krásum sem gætu verið eins og grískar matarfurður!

Það er hin róttæka boðun kristninnar að tilveran er veruleiki veislunnar og það er innrím í lífi Margrétar og lífi kristninnar. Við megum því líka gleðjast í dag. Margrét er ekki töpuð, heldur hefur fæðst til nýrrar tilveru, sem er enn betri en þessi og fullkomlega skuggalaus. Fullkomið afmæli. Hún er komin alla leið og nú er það ekki hún sem skapar afmælishátíð heldur Guð sjálfur. Sú veisla er mest allra.

Minningarorð flutt við útför Margrétar Pétursdóttur Jónsson.

Fossvogskirkja 29. júní 2004.

Útfararræður

Dagbjört Svana Hafliðadóttir +++

Þú umlykur mig á bak og brjóst, og hönd þína hefur þú lagt á mig. Þekking þín er undursamlegri en svo, að ég fái skilið, of háleit, ég er henni eigi vaxinn. Hvert get ég farið…? Þó ég stigi upp í himininnn, þá ertu þar, þótt ég gjörði undirheima að hvílu minni, sjá þú ert þar. Þótt ég lyfti mér á vængi morgunroðans og settist við hið ysta haf, einnig þar mundi hönd þín leiða mig og hægri hönd þín halda mér.
Sálm. 139

Hvert get ég farið? Upp í himininn, í undirheima, í dýptir viskunnar, – alls staðar ert þú Guð. Hefur lagt hönd á bak og brjóst – heldur í mig. Þó ég svifi upp, væri lyft af aftureldinu og roða dagrenningar – þá ertu líka þar. Þannig er mörg þúsunda ára gömul lýsing manns á veruleika Guðs – eða kanski návist Guðs. Mannvera á ferð, en með fylgd, á leið en með föruneyti, stundum á hlaupum en þó með skugga, ekki þennan venjulega, heldur einhvern sem fylgir, áreynslulaust og hljótt. Er ekki mannlífið allt ein samfelld sókn í gæði, sókn í gildi, hamingjuleit? Og hvað er okkar í þeirri leit, af hverju óþreyjan og grunur um dýpt; hvað er Guð á þeirri för? Þótt ég lyfti mér á vængi morgunroðans, segir sálmaskáldið svo vel og yndislega – og settist við hið ysta haf. Einnig þar mundi hönd þín leiða mig. Það var haldið í hendina á Dagbjörtu. Hún var á ferð í lífinu. Stundum virtist hún fara utan alfaraleiða, en þó var hún aldrei ein.

Dagbjört Svana Hafliðadóttir fæddist á Lokastíg í Reykjavík 16. apríl árið 1929. Foreldrar hennar voru Bjarnheiður Jórunn Þórðardóttir og Hafliði Magnús Sæmundsson. Systkini hennar eru Sjöfn Hafliðadóttir og Þórður Bjarnar Hafliðason. Sjöfn, sem er búsett í Florida í Bandaríkjunum, fæddist tæpu ári á eftir Dagbjörtu, en Þóður tæpum þremur árum síðar. Dagbjört var því elst þeirra þriggja og yngri systkinin lifa systur sína. Á fyrsta ári Dagbjartar reistu foreldrar hennar ásamt móður-afa og ömmu húsið á Sjafnargötu 6. Reyndar var húsið minna þá en það er í dag, því byggt hefur verið við það. Sjafnargatan varð því heimareitur Dagbjartar upp frá því, húsið heimahús og þaðan fór hún i ferðir sínar, hvort sem það var í vinnu, utanlandsferðir í lengri og skemmri dvöl, eða ferðir í heimi sálar og anda.

Húsið varð sem tákn um Reykjavík þessara áratuga. Hafliði hafði stundað nám í Englandi og var ráðinn til hins nýbyggða Austurbæjarskóla. Hann var fulltrúi hinnar nýju menntuðu kennarakynslóðar, sem hafði metnað til að menntast vel til kennslustarfa, til að ala síðan upp nýjar kynslóðir sístækkandi bæjar, til að fleyta inn í framtíð uppbyggingar. Í húsnæðiseklunni kom hver kennarinn á fætur öðrum og leigði herbergi. Þeir urðu vinir fjölskyldunnar og snertu strengi í sálum fólksins í húsinu, tengdust með ýmsum hætti, tóku með sér andblæ, minningar og skildu eftir myndir, hlátur, skop og fróðleik af ýmsu tagi. Húsið var hús skólalífs, hús menningarlífs og hús fjölbreytninnar. En það varð eins og stórfjölskylduhús í sveit með öllum kynslóðum, með öllum kostum stórlífsins en sjálfsagt einnig ókostum og nábýli. Og auðvitað réðu konurnar miklu – mamman var stórveldi og stefnuföst og amman kunni ýmislegt einnig, – og svo voru systurnar. Húið var eiginlega kvennahús en nú er það að breytast í karlahús.

Dagbjört sótti skólann sem pabbi hennar hafði unnið að því að móta, Austurbæjarskóla, einnig Ingimarsskóla og Lindargötuskóla. Síðan hleypti hún heimdraganum og fór nokkrum sinnum til útlanda til náms. Hún var einn vetur ung í Danmörk á húsmæðraskóla i Söborg eftir stríð. Í annan tíma var hún í Frakklandi, var í París og Canne. Þar varð hún meira að segja blómadrottning og af henni voru birtar myndir í blöðum. En fegurðarbrautina hafði hún ekki í hyggju að þræða. Um tíma var Dagbjört í Ameríku, einkum í Toronto, við nám og lagði sig eftir skólun í greinum verslunar. Systir hennar giftist Ameríkana og Dagbjört hafði gaman af að vera hjá tengdafólki systur sinnar, enda lifði það nokkru ævintýralífi.

Á Íslandi stundaði Dagbjört einkum skrifstofu- og verslunarstörf. Hún starfaði m.a. á Ferðaskrifstofunni Sunnu um tíma, á Ríkisútvarpinu einnig, hjá Frama, bókaverslun Ísafoldar og víðar – var eftirsótt í vinnu því hún var lipur, ljúf. Dagbjört hafði útgeislun. Svo kom Guðmundur Ingvi Helgason inn í líf hennar. Þau felldu hugi saman og gengu í hjúskap árið 1950. Guðmundur flutti inn í húsið góða og kom með nýjan gust, með pólitíska orðræðu samtíðar og íþróttaorku úr hverfisfélaginu Val. Þar hafði hann og vinir hans stundað knattspyrnu. Guðmundur var nær tíu árum eldri en Dagjbört. Þau eignuðust eitt barn, soninn Hafliða Magnús, sem fæddist þeim sömuleiðis happaárið 1950. Guðmundur vann lengstum hjá embætti Tollstjóra og síðar á Alþingi. Þau Dagbjört áttu saman mörg góð ár áður en hún veiktist og þau ákváðu að slíta samvistum. Samgangur var áfram góður og einnig milli Guðmundar og fjölskyldu Dagbjartar þó þau væru skilin að skiptum.

Hafliði á Guðbjörn Ingva, Dagbjörtu Ingu, Helgu, Guðmund Sindra, Egil Heiðar og Daníel Magnús. Kona Hafliða er Anna Dóra Sigurðardóttir. Langömmubörnin eru tvö Magnus og Freyja, börn Dagbjartar Ingu.

Hafliði, faðir Dagbjartar, lést skyndilega árið 1940 frá konu og ungum börnum. Alla tíð sat sorgin í viðkvæmu sinni Dagbjartar. Hún var ekki nema um tíu ára gömul. Hún hélt inn í sig, varð dul með tíð og tíma, sveipaði sig blæju hlédrænginnar og fór um eigin lönd. Niður og upp, og tók út þroska einnig til hliðar við skólun í menntastofnunum og mannfélaginu. Hún átti það til að hopa aftur fyrir Sjöfnu, og skýla sér að baki henni, – leitaði líka til hennar þegar að kreppti. Svo þegar hún var á fertugsaldri sprakk eitthvað í sálinni og yfir hana flæddu tilfinningar sem hún réð ekki við og skóku líf hennar og ástvina. Hvert gat hún flúið, hvar var skjól að finna? Líklega varð það mamman sem hún leitaði helst til þegar flóðið var sem verst í sálinni.

En Dagbjört reyndi hvað hún gat að leita sér styrks og aðstoðar. Hún lagði sig eftir “náttúrulegum” meðölum, lagði sig eftir að nýta lækningamátt náttúrunnar, leitaði vísdóms hjá því fólki, sem vildi nota hollráð sem kynslóðirnar höfðu sannreynt að gátu oft hjálpað. Hún var náttúrulækningakona í hófsömum skilningi þess orðs. Hún lagði sig jafnvel eftir að kynna sér nudd. Á síðasta tímabili ævinnar rofaði vel til og þegar hún flutti í Sóltún reyndist það henni góður staður sem stóð undir nafni. 

Dagbjört var á ferðinni í lífinu. Hún fór milli staða, hún hafði gaman af ferðalögum í æsku, gekk á fjöll og fór oft til útlanda á fullorðinsárum. Hún fór með Guðmundi sínum til Spánar einu sinni með Heklunni, í annan tíma með Hafliða til Edinborgar, auk ferðanna sem áður eru nefndar. Hún var í tengslum við allan heiminn, og kanski á undan sinni samtíð í því. Hún var í samskiptum við allan heiminn, allavega vöktu bréfin frá Japan aðdáun á heimilinu, og sonur Dagbjartar horði á þau undrunaraugum. Mamma var í miklum málum.

Dagbjört hafði gaman af hreyfingu og dansaði jafnvel ballet í Þjóðleikhúsinu um tíma á æskuárum. Svo steig hún á svið og lék með Sjöfn systur sinni einu sinni. Hún hafði líka áhuga á ferðum um heima ljóða og skáldverka. Bækurnar urðu athvarf hennar þegar hún þarfnaðist hvíldar og hressingar andans.

Hún hafði áhuga á fegurðinni og var meðvituð um nýjar stefnur og strauma í innanhúsarkitektúr. Hún hannaði umhverfi sitt og lagði jafnvel í nýjungar sem voru á undan samtíð hennar við frágang íbuðarinnar.

Samnefnarinn í lífi Dagbjartar var ljúfmennskan. Hún var góður fulltrúi bernskuhússins sem var hús samheldninnnar. Hún var alla tíð umhyggjusöm móðir og amma. Sonurinn var augasteinninn hennar og hún var vakin og sofin varðandi velferð hans og fjölskyldu hans. Barnabörnin voru vanin við að sinna ömmu sinni, sambandið milli ættliða rofnaði ekki í stórhúsinu á Sjafnargötu. Með minninguna um góða ömmu halda ungir drengir og fullvaxin ömmubörn út í lífið.

Dagbjört leitaði – leitaði heilbrigði og hamingju. Hvert get ég farið…? Svo var spurt til forna. Svarið gaf ljóðskáld sálmanna sem kenndir eru við Davíð: Þó ég stigi upp í himininnn, þá ertu þar, þótt ég gjörði undirheima að hvílu minni, sjá þú ert þar. Þótt ég lyfti mér á vængi morgunroðans og settist við hið ysta haf, einnig þar mundi hönd þín leiða mig og hægri hönd þín halda mér.

Lífið hennar var ferð um allar lendur myrkurs og ljóss, undirheima og himinsælu. Líf hennar myrkvaðist um tíma, en hún kom upp úr djúpinu, reynd kona, með útsýn og innsýn sem gefur þá vitund að það er fólk sem er dýrmætt, börnin, afkvæmin, ásvinir.

Hvert get ég farið? Mannvera á ferð, en með fylgd, með gott föruneyti, stundum með vanlíðan en ávallt með styðjandi hendi, sem ekki brást. Hvað ætlum við að gera úr okkar göngu? Getur ekki Dagbjört orðið okkur hvati og vegvísir að fara vel með okkar líf, styðja hvert annað til hamingju, sem svo auðvelt er að splundra ef við ekki vöndum okkur. Viljum við eiga þann að á lífsförinni sem ávallt er nærri og aldrei ræðst að? Þótt ég lyfti mér á vængi morgunroðans, segir sálmaskáldið svo vel og yndislega – og settist við hið ysta haf. Einnig þar mundi hönd þín leiða mig. Dagbjört hefur farið þá leið, inn í dagrenningu eilífðar. Þar er ekki myrkt heldur má líf hennar vera samfelld birta, samfelldur dagur, í stórhúsinu þar sem samheldnin er alger, Sóltúni himins. Þar er Lokastígur og þar er upphafsbrautin, því Guð geymir hana um alla eilífð.

  1. maí 2004