Litur dagsins er svartur. Altarisklæðið er svart og stólan dökk. Engin ljós brosa við okkur á altarinu og jafnvel kirkjuklukkurnar þegja á þessum degi. Allt er sorginni markað.
Hin opinbera saga mannkyns hefur löngum verið saga sigurvegara. En hvað er sigur? Þegar litið er yfir tíma og sögu sést að ytri sigrar eru skammvinnir, að glanshúðin er skæni, að margir sigurvegarar umhverfast í böðla. Þegar í ytri sigri er upphaf ósigurs.

Um stóra sigra eru til margar frásagnir en um sigur í ósigri er sagan fáorðari. Ekki vegna þess að slíkir sigrar hafi ekki verið unnir heldur er torveldara að koma auga á þá. Skýrasta sagan um sigur í ósigri er píslarsaga Jesú Krists. Ósigur Jesú virtist alger. Hann var hæddur, hrakinn og hýddur. Undirbúningur krossfestingar var skelfilegur. Í fornum heimildum er þess getið að húðstrýking hafi jafnvel orðið mönnum að aldurtila, svo hrottaleg var hún og gekk nærri mönnum. Það er skýring þess að Jesús var ekki látinn ganga undir krossi sínum allt til aftökustaðar á Golgatahæð. Hann var of máttfara vegna hýðingar.

Á þessum bænadögum hef ég staldrað við afstöðu og æðruleysi Jesú. Konurnar í mannþrönginni grétu yfir lægingu og meðferð hans. Jesús gaf til kynna hvernig hann túlkaði písl sína: „Jerúsalemsdætur, grátið ekki yfir mér en grátið yfir sjálfum ykkur og börnum ykkar.” Hann vildi enga vorkunnsemi. Jesús Kristur áleit ekki sjálfan sig sigraðan mann og túlkaði ekki píslarferil sinn sem tap. Hann vissi að ósigur eða læging í hinu ytra skiptir minnstu og engum sköpum heldur sá sigur sem ekkert fær grandað. Og köllun Jesú var ekki sjálfhverf eða sjálfmiðuð. Hann leitaði ekki eftir vinsældum, aðdáun eða frægð. Allur ferill hans og þjónusta var mótuð af innri köllun og tengslum hans við Guð, föður. Jesús gerði sér fullkomlega grein fyrir að það sem virtist vera sigur valdhafa Jersúsalem var alger ósigur þeirra. Það skýrir æðruleysi hans.

Íhugum framvinu píslarsögunnar. Hvergi muntu greina hinn hráða og kúgaða Jesú Krist sem sigraðan mann. Hann féll fram í grasgarðinum og þá var hann barn í bæn til föður. Þaðan í frá var stefnan mótuð og hann kvartaði aldrei heldur birtist í honum eða skein af honum yfirvegun og ró sigurvegarans. Eitt sérstæðasta og merkilegasta einkenni píslarsögnnar er að Jesús tjáir hvergi nokkurn vanstyrk eða bregst við með æsingi sem einkennir þau sem verða fyrir ofbeldi eða lenda í hryllilegum aðstæðum. Hvergi skeikar ró, tign og festu, sem einkennir þann sem á í sér sigur. Frammi fyrir ráðinu og Pílatusi svaraði Jesús með skýrleik og einurð. Orð hans voru stutt og engum orðum ofaukið, ekki smáorði. Hver setning var sem meitluð á stein. Jafnvel þögn hans var yfirveguð og æpandi. Engu hæðnisorði svaraði hann, hver sem í hlut átti.

Einu orðin sem gætu virst tjá uppgjöf eru orð Jesú á krossinum: „Guð minn, Guð minn, hví hefur þú yfirgefið mig?“ En þegar grannt er skoðað er þó enginn uppgjöf í þessum orðum. Þau eru tilvitnun í 22. Davíðssálm sem var túlkaður sem spádómur um Messías. Jesús Kristur þekkti efni sálmsins og skildi píslarför sína sem uppfyllingu hans. „…þeir hafa gegnumstungið hendur mínar og fætur. Ég get talið öll mín bein, þeir horfa á og hafa mig að augnagamni. Þeir skipta með sér klæðum mínum, kasta hlut um kyrtil minn.“

En þrátt fyrir hörmungarlýsingu sálmsins lýkur honum með sigurtjáningu Guðs sem snýr ósigri í sigur, læginu í upphafningu. Þetta skildi Hallgrímur Pétursson rétt. Í 41. Passíusálmi segir:

Enginn skal hugsa, að Herran þá

hafi með efa og bræði

hrópað þannig né horfið frá

heilagri þolinmæði,

syndanna kraft og kvalanna stærð


kynnir hann oss, svo verði hrærð

hjörtun frá hrekkja æði.

Í hinu ytra virtist ósigur Jesú alger. Vinirnir voru flúnir, hann sjálfur smánaður. Hermenn og lýðurinn gerðu hróp að honum. Af hverju hjápar Guð þér ekki? Hvar er Guð nú? Jafnvel annar ræningjanna á krossinum – nærri dauðastundinni – spottaði hann. En það var ekki ásýnd heldur innri veruleiki sem stýrði för Jesú Krists. Jesús lifði og var í algerri samsemd með lífi og veruleika Guðs. Hann var fullkomlega innlifaður að Guð væri með honum, tæki sporin með honum á leiðinni, bæri krossinn og yrði fyrir hæðnisglósunum. Hann væri í föðurnum og faðirinn í honum. Vegna samsemdarinnar brotnaði Jesús ekki hið innra. Þessi líftengsl föður og sonar er lykill skilnings píslarsögunnar og raunar páskanna og hins kristna dóms. Píslarsagan verður ávirk vegna hinnar algeru guðsnándar sem Jesús lifði í og var honum eðlileg og eiginleg.

Páskarnir eru sigurhátíð þegar sigur lífsins á dauðanum opinberast. En föstudagur er dagur píslar og dauða. Í miðri þjáningunni leynist sigurinn. Jafnvel við dauðastund tjáir Jesús manninum sem var honum til hliðar og við megum gjarnan heyra þann boskap „Í dag skaltu vera með mér í paradís.“ Við megum lifa í þeirri guðsnánd og allt lífið þjálfast í þeirri innlifun. Þar eru allir litir lífsins, lífið í fyllingu.

Amen.

Íhugun í Neskirkju föstudaginn langa, 29. mars, 2013.

Fyrr í kvöld var stór hópur af fólki í safnaðarheimilinu og naut skírdagsmáltíðar. Það var vel lyktandi, bragðgóð fjölréttamáltíð sem bar með hráefnum sínum og samhengi vitni um skírdagsmáltíðir aldanna. Jesús Kristur bauð til borðs og máltíðar þegar hann bjóst við dauða sínum. Gagnvart dauða koma kristnir menn saman til samfélags, veislu. Lífið mætir dauðanum.

Og svo er líka máltíð í kirkjunni. Jesús er við borðið, er sjálfur lífið. Á aðfangadegi dauðadags njótum við samfélags, veislu – og lífið mætir dauðanum.

Útburður og nakið borð

Í lok þessarar athafnar berum við út úr kirkjunni alla gripi, ljósastjaka, biblíu, handbók, sálmabók, bikara,  brauðhús, dúk, þerrur – allt það sem er á altarinu. Veisluborð kirkjunnar verður strípað öllu því, sem á því er í messunni. Af altarinu verður allt tekið, myrkur tæmingar leggst að. Af hverju? Tákn hins heilaga eru tekin burtu þegar föstudagurinn langi sækir að.

Það er of einfeldningslegt að túlka píslarsöguna aðeins sem réttarmorð í fornöld. Píslarsaga Jesú Krists er lykilsaga og varðar allt líf og alla menn. Hún varðar sköpun Guðs og þar með menn. Hvers konar óréttlæti er þáttur píslarsögunnar, hernaður gegn náttúrunni er líka af hinu illa. Mannréttindabrot eru verk óhelgi, mismunun fólks vegna kynferðis, litarháttar og trúar sömuleiðis. Þegar nafn hins heilaga er notað í þágu óttans er borð veislunnar nakið og engum til lífs og gleði. Þegar við leyfum hinu illrætta að vera þá er lífi spillt.

Píslarsagan er ekki aðeins saga um vonda menn fyrir nær tveimur árþúsundum, sem voru illir í garð eins manns. Hún er fremur saga um okkur öll, líka möguleika allra manna til að snúa baki við því, sem við þó erum, eigum að vera og erum kölluð til. Við erum ekki aðeins með lærisveinum Jesú við borð skírdagsins, heldur líka í hermönnum, sem veittust að honum. Við erum líka prestarnir, sem ekki vildu horfast í augu við að Guð talaði orð lífsins. Við erum ekki aðeins Íslendingar heldur líka Gyðingar, við erum öll Rómverjar, öll fjandmenn Guðs – en samt líka lærisveinar sem er boðið til lífs í heilagleika. Júdas býr í okkur öllum – en líka Jesús Kristur.

Bæði og…

Þegar við berum allt af altarinu viðurkennum við, að í okkur býr möguleiki sem í ákveðnum aðstæðum er hægt að beita og misnota. Að vera mennskur er ekki aðeins að gera gott heldur líka gera mistök og fremja afbrot. Þegar við berum út af altarinu táknum við fyrir sjálfum okkur, að við erum ekki aðeins vinir Jesú, heldur líka andstæðingar hins góða. Þegar við menn viðurkennum stöðu okkar og hið eiginlega ríkisfang er Adam nálægur og ábyrgur.

Heilagur…

Í messulok verða fimm afskornar rósir lagðar á nakið borðið. Föstudagurinn verður þeim langur og til fjörtjóns. Blómin munu slúta fram yfir brún og verða æpandi tákn fram á páskamorgun. Rósir á altari eru mál elskunnar. Þær eru tákn sára Jesú en líka meina heims og manna. Gróa sárin – verða páskar? Kemur lausnin heims og þín? Páskarnir eru að baki písl, líf eftir dauða.

Þegar okkur er boðið til borðs Jesú hljómar boðskapur hans um að hann sé brauð og bikar lífsins. Þegar við göngum til borðs Jesú viðurkennum við að hann gefur líf, talar orð lífsins, er lífið sjálft. Við játum að heimurinn er góður og í góðum höndum, að vonin er sterkari en hið vonda, að lífið er sterkara en myrkrið. Við borðið mætir lífið dauðanum.

Guð geymi þig þessa bænadaga, varðveiti þig og veiti þér líf gegn dauða.

Amen

Íhugun í skírdagsmessu í Neskirkju 28. mars, 2013.

Síðustu fjórtán árin hafa verið gefnar út bækur um friðaðar kirkjur Íslands. Nú eru þegar komnar út tuttugu bækur og margar eru í gerðinni. Þetta eru vandaðar bækur sem öflugir og kunnáttusamir fræði- og listamenn hafa skrifað og unnið af mikilli alúð. Allur frágangur er til fyrirmyndar. Bækurnar eru hafsjór fróðleiks um guðshúsasögu þjóðarinnar sem er jafnframt mikilvægur þáttur menningarsögu Íslendinga.

Á árinu 2012 komu út tvö bindi um friðaðar kirkjur í Reykjavík og þar er fjallað m.a. um Neskirkju. Þar kemur vel fram – og sagan er sögð talsvert ítarlega – að á undirbúnings- og byggingartíma kirkjunnar hafi mörgum þótt kirkjan ljót og ókirkjuleg. Margir töluðu með niðrandi hætti um teikningar og Ágúst Pálsson arkitekt. Byggingunni var fundið flest til foráttu og hæðst að þeim sem vildu og lögðu á sig mikla vinnu til að hún yrði byggð.

Hvað finnst okkur um kirkjubyggingar almennt? Hvað er ljót kirkja og hvað er falleg kirkja?

Kirkjulegt

Þau sem koma í Neskirkju hafa stundum sterkar skoðanir á húsinu. Kona sem kom í kirkjuna í fyrsta sinn leit í kringum sig og sagði við mig: ”Þetta er falleg kirkja. Hún er svo stílhrein, ekkert auka sem flækir.”

Skömmu síðar stóð ungur drengur við kórtröppurnar og horfði fram í ósamhverfa kirkjuna og sagði hugsi: ”Þessi kirkja er ekki eins og kirkja á að vera.” Og af því honum þótti kirkjan ekki nægilega kirkjuleg – þetta ”á að vera” – væri hún þar með ekki falleg. Hvenær er kirkja fögur? Smekkur fólks er mismunandi og því er afstaða þess til fegurðar kirkju með ýmsu og ólíku móti. Um gæði húsa hefur fólk og má hafa á mismunandi skoðanir. En kirkjuleg fegurð varðar ekki aðeins útlit, efni, liti eða form, heldur fremur andlegan veruleika – að kirkja er hús Guðs. Það er aðalatriðið og kirkjulegt skilgreiningaratriði sem er handan smekks einstaklinga og sprengir öll við viðmið.

Neskirkja á afmæli á þessum degi. Hún 56 ára í dag. Þegar kirkjur eru vígðar fæðast þær til ákveðins hlutverks í þágu Guðs og manna. Vígsludagur er kirkjudagur og pálmasunnudagurinn er því ávallt hátíðardagur í okkar söfnuði.

Smurningin í Betaníu

Í guðspjalli dagsins er sagt frá nafnlausri konu. Hún var í veislu í Betaníu sem var stutt frá Jerúsalem. Þessi kona kom með rándýr smyrsl, reyndar svo fágæt og stórkostleg að þau kostuðu árslaun. Þetta var no-name-tegund þess tíma. Jesús Kristur var göngumaður og það var þakkarvert að smyrja fætur ferðamanna. Fætur þeirra voru gjarnan sprungnir og lúnir. Smyrsl gerðu þeim gott.

En ekki voru allir sáttir við að dýrmæti væru notuð á tær og hæla. Nöldurhópurinn sem var á staðnum og sá til varð æfur yfir að konan skyldi nota öll dýru smyrslin og sóa þeim á einn mann. Það var nú reyndar væluefni kvörtunardeildarinnar. Meðal Gyðinga var tíminn fyrir páska tími hjálparstarfs. Þá var vaninn að verja fjármunum til fátækra. Jesús vissi það vel og náði að skerpa mál guðsríkisins og forgang í lífinu með því að minna gagnrýnendur á að fátækir yrðu alltaf til í heiminum en hann ekki.

Það verða alltaf til einhverjir setja ómaklega út á. Gagnrýni er mikilvæg en tapar gildi ef hún er nöldur. Hvað skiptir máli, hvað er mikilvægt? Og guðspjallið réttlætir að gríðarleg verðmæti væru notuð til að smyrja Jesú sem setur reyndar þessa smurningu í hið stærsta samhengi guðsríkisins. Jesús var á leið til Jerúsalem og vissi að hann væri í bráðri lífshættu. Því leyfði hann þennan smurningargjörning. Hann leyfði að hann yrði smurður vegna dauða – og hann samþykkti líka að hann yrði smurður því þannig fóru menn með kónga. En hann var ekki pólitískur kóngur. Guðsríkið varðar ekki stjórnun heldur líf. Erindi höfundar kristninnar varðaði ekki félagslegt valdabrölt. Hlutverk hans og erindi var að veita málum Guðs brautargengi, frelsa heiminn frá vitleysu og illsku. Nöldrararnir hugsuðu efnislega, peningalega og smæðarlega, en Jesús brást við í anda hinna stærstu gilda – Guðs. Hvað er fallegt og af hverju?

Gagnrýnendum þótti konan hegða sér illa, framferði hennar væri ljótt og andstyggilegt. En það sem var aðalmál smurningarinnar var að konan tilbað Jesú Krist. Hún gerði sér grein fyrir að hann væri mikilvægari en allt annað í veröldinn, vermætari en öll auðlegð mannanna. Þess vegna smurði hún. Það var jáyrði hennar við himninum og lífinu. Hún átti í sér elsku til Jesú Krists, hún trúði að hann væri hinn útvaldi sem Guð sendi. Hún smurði hann til að hann sléttaði allar hrukkur heimsins. Hvað er fagurt – ef ekki það?

Fegurð fólks

Hvað er falleg kirkja? Þeirrar spurningar var spurt á sínum tíma þegar Neskirkja var byggð. Og alltaf kvikna álíka spurningar þegar hugað er að búnaði, rými og húsagerð, líka listsýningum. Sýning Kristínar Jónsdóttur frá Munkaþverá verður opnuð á Torginu eftir messu í dag. Það er sýning sem höfðar til fegurðarskyns okkar, tilfinninga og skynjunar og laðar fram íhugun. Æðakerfi landsins, blá-hvítlituð ský og blúsaðar pípur hafa alla vega náð að kalla fram spurningar í mér um hið samhengi lífs í landi okkar.

Í gær voru tvær fjölmennar fermingarathafnir hér í kirkjunni. Fimmtíu fermingarbörn gengu fyrir altarið og sögð sitt já. Kirkjuhúsið hélt vel um þennan mikilvæga viðburð í lífi þeirra og fjölskyldna þeirra. Þetta voru athafnir þrungnar tilfinningum og bænum. Og það er í því samhengi sem fegurð kirkju verður best lifuð.

Föstutíminn er ætlaður tiltekt og hreingerningu. Pálmasunnudagur er dagurinn fyrir álagspróf sálarinnar. Sjáum við rétt, heyrum við raddir himins, erum við tengd því sem mestu máli skipti? Erum við í lagi? Við getum ákveðið að brjóta hin dýrmætu ker okkar. Það merkir að bera fram sjálf okkur og það sem skiptir okkur máli fram fyrir Guð, gefa Jesú Kristi dýrmæti okkar og halda engu eftir.

Hvað er fallegt og hvað er mikilvægt. Fólk getur metið hluti, málstað og fólk misjafnlega en í samhengi Guðs breytast öll viðmið. Menn eru misjafnt metnir í misvitru samfélagi fólks. En þegar Guð horfir á okkur erum við jöfn og stórkostleg. Af hverju? Vegna þess að við erum Guðs börn.

Neskirkja er í miðju sóknarinnar ásamt með öðrum mikilvægum stofnunum hverfisins. En hún er líka í vitund fólks í hverfinu og hefur notið velvilja. Stór hópur þjónar kirkjulífinu og gefur af tíma sínum til að vinna að einhverjum þætti safnaðarstarfsins. Mér þykir Neskirkja falleg kirkja, en stórkostlegust er kirkjan vegna fólksins sem sækir kirkjuna, vitjar hennar og notar, hvunndags, á hátíðum, gleðistundum og dögum sorgar.

Kirkja er hús fyrir samfélag, fyrir mikilvægustu söngva lífsins og bestu orð veraldar. Kirkja er veruleiki og samhengi þess að himin og jörð kyssast. Kirkjuhúsið Neskirkja – fyrsta nútímakirkjan á Íslandi – er merkilegt byggingar- og menningar-sögulegt djásn. En fegurð Neskirkju verður endanlega skilgreind af öðru en ytri ásýnd, sem þó er mikilvæg líka. Neskirkja er fallegt hús því hún er hús Guðs sem er í sköpun sinni og meðal manna, meðal okkar. Það er fegurðin í fyllingu sinni.

Amen

Hugleiðing í Neskirkju á pálmasunnudegi, 24. mars, 2013. Neskirkja var vígð á pálmasunnudegi 1957.