Greinasafn fyrir flokkinn: Útfararræður

Ég birti margar útfararræður mínar en þó ekki allar – og sumar með hljóðskrá. Nálgast má minningarorð á sigurdurarni.annall.is.

Útfararræður

+ Sigurður Pálsson + minningarorð

Lítill drengur hljóp um forkirkju Hallgrímskirkju eftir messu. Sigurður Pálsson sá til hans og tók eftir að reimarnar á skónum hans voru langar og lausar. Og presturinn fór til drengsins, heilsaði honum, bað hann að bíða og kraup síðan á hnén og batt reimarnar. Strákur hélt svo áfram hlaupunum, en atferlið varð gjörningur undursins í minningu þeirra sem sáu. Stór maður sá barnið og greindi hættuna, beygði sig til að þjóna því svo leikurinn yrði frjáls. Þannig bregst góður maður við, góður prestur líka og þannig þjónar lifandi kirkja lífinu, mætir stóru fólki og litlu og tryggir lífsþvengina. Sigurður Pálsson mat leik barna mikils og vildi að börn væru í kirkjunni. Oft sagði hann, að barnahljóðin væru hinn fegursti söngur. Hann samþykkti líka kenninguna um, að himnaríki væri í gleðileik ungra barna. „Leyfið börnunun að koma til mín og varnið þeim eigi.“ Frá upphafi og til loka virti Sigurður Pálsson þessi elskuorð Jesú Krists. Við ævilok íhugaði hann lífsstarf sitt og sagði: „Stóran hluta starfsæfi minnar hef ég með einum eða öðrum hætti unnið að kristinni fræðslu barna og ungmenna. … og legg til að íslenska þjóðkirkjan og söfnuðir hennar geri barna, unglinga- og foreldrastarf að algjöru forgangsverkefni næstu tvo áratugi, og þá meina ég algjöru forgangsverkefni.“ „Leyfið börnunun að koma til mín og varnið þeim eigi.“

Akur, upphaf og nám

Sig­urður Páls­son var alinn upp til mannræktarstarfa og orðaiðju. Hann fædd­ist 19. sept­em­ber árið 1936. Sigurður var son­ur Páls Sigurðsson­ar, prent­ara, og Mar­grét­ar Þor­kels­dótt­ur, húsfreyju. Þau og fjölskyldan bjuggu í húsinu Akri við Bræðraborgarstíg og heimilið var gróðurreitur gæskunnar. Foreldrar Sigurðar innrættu börnum sínum guðsvirðingu og þar með mannvirðingu og kenndu þeim að styðja þau sem voru höll í lífinu. Þorkell (Tolli) var elstur en Sigurður (Diddi) lang-yngstur. Þrjár systur voru á milli bræðranna. Svandís (Dísa) var næst yngst, en ólst ekki upp með systkinum sínum en var í góðum tengslum við þau. Eldri systurnar Steinunn (Denna) og Kristín (Dista) höfðu svo gaman af og skiptu sér af yngsta bróðurnum, að hann átti eiginlega þrjár mæður. Það varð honum til lærdóms og styrks. Alla tíð síðan kunni Sigurður að meta, virða og umgangast sterkar konur.

Sigurður Pálsson ólst upp í gamla vesturbænum, í litríku mannlífi og umhverfi. Hann var uppátækjasamur og kannski voru það hin nánu tengsl við undur hvítasunnunnar að hann varð – að eigin sögn – dúfnakóngur vesturbæjar. Foreldrarnir leyfðu honum, sem ekki var sjálfsagt, að nota háaloftið fyrir fugla og Akur varð umferðarstöð þessara fiðruðu engla og guðstákna.

Þegar Sigurður hafði aldur til fór hann í Miðbæjarskólann. Sigurður lauk kenn­ara­prófi og söng­kenn­ara­prófi frá Kenn­ara­skóla Íslands árið 1957. Þegar hann var orðinn aldraður sagðist hann aldrei hafa lært að leika sér. En uppeldis- og skólamál, andlegt og menningarlegt uppeldi urðu verkefni og áhugaefni hans alla æfi. Sigurður var eiginlega að ala sjálfan sig upp meðan hann lifði. Og honum var leikur að læra. Hann hætti aldrei að menntast, stæla andann og afla sér þekkingar. Hann var viskusækinn lestrarforkur og aðaláhugaefnin voru uppeldisfræði og guðfræði.

Ég var svo lánssamur að sitja með honum í tímum í guðfræðideild HÍ. Nám hans var okkur félögum hans m.a. eftirminnilegt því ef hann var bundinn í vinnu sendi hann kasettutæki í tíma. Einhver okkar félaganna ýtti á rec-takkann og Sigurður hlustaði á spólurnar eftir vinnu. Þórir Kr. Þórðarson setti honum stundum sérstaklega fyrir og talaði þá niður í kasettutækið, sem var eftirminnilega kúnstugt. Ég grunaði kennarann um, að kanna hvort Sigurður hlustaði raunverulega – en hann var þá í mörgum störfum og önnum kafinn. Ég dáðist að skilvísi Sigurðar, sem vann samviskusamlega aukaverkefnin sem kennari og kasetturnar báru honum.

Sigurður lauk BA-prófi í kristn­um fræðum árið 1977, en svo kom hann síðar kasettutækislaus og lauk embættisprófi í guðfræði árið 1986. Uppeldisfrömuðurinn og trúmaðurinn samþættu enn betur uppeldisfræðina og guðfræðina og Sigurður lauk doktors­prófi í mennt­un­ar­fræði frá Kenn­ara­há­skóla Íslands (KHÍ) árið 2008. Hann skrifaði merka ritgerð um trúaruppeldi og kristinfræði í skólasögu Íslands á tuttugustu öld. 

Skóli, námsgögn og kirkja

Sigurður kom víða við sögu í vinnu. Þegar hann kenndi við Breiðagerðis­skóla á sjötta og sjöunda áratugnum varð hann frægur fyrir að efla nemendur sína umfram allar skyldur og koma þeim til meiri þroska en vænta mátti. Sigurður fór úr kennarafötunum á vorin og í lögreglubúninginn og þótti bæði góður lögregluþjónn og sérlega glæsilegur. Sigurður var vegna verka sinna kallaður til starfa sem skrif­stofu­stjóri hjá Rík­is­út­gáfu náms­bóka um það leyti sem stúdentabyltingarnar riðu yfir og breyttu menningu Vesturlanda. Svo sinnti hann stundakennslu víða, í MR í nokkur ár, í Kennaraháskólanum í 31 ár, og við guðfræðideildina í Hí í sextán ár. Frá áttunda áratug síðustu aldar og fram á þessa öld var Sigurður helsti sérfræðingur þjóðarinnar í trúaruppeldisfræði, aðalmaðurinn við mótun og kennsluhætti kristinna fræða og trúarbragðafræðslu skólanna. Hann skrifaði kennsluefnið eða stýrði vinnu og vinnslu þess. Hann vann við útgáfu námsbóka, vann hjá Námsgagnastofnun og var af stjórnvöldum kallaður til starfa þegar málaflokkar trúarbragða- og kristindómsfræðslu voru til umræðu.  

Sig­urður var vígður prest­ur árið 1988. Hann fékk þá leyfi frá námsgagnavinnu í tæpt ár og var settur sókn­ar­prest­ur í Hall­gríms­sókn. Prestsþjónustan markaði ný spor og eftir veruna í Hallgrímskirkju var Sigurður ráðinn til að verða fram­kvæmda­stjóri Hins ís­lenska biblíu­fé­lags, sem átti sér starfsstöð hér í kirkjunni. Félagið blómstraði í þau sjö ár, sem hann stýrði því. En þegar þegar prestaskipti urðu árið 1997 var Sigurður skipaður sóknarprestur þessarar kirkju. Söfnuði Hallgrímskirkju – og öllum heiminum – þjónaði Sigurður í nær áratug og lét af störfum árið 2006. 

Biblíufélagið og leikmannahreyfingin

Sigurður kom víða við sögu kristnilífs þjóðarinnar. Hann var forkur til vinnu, hæfur félagsmálamaður, tillitssamur og hlýr í samskiptum og skilaði alltaf sínu án tafa. Hann var  eftirsóttur til stjórnarstarfa og sjálfboðastarfa. Hann var m.a. í stjórn Biblíufélagsins í tólf ár og var í þýðing­ar­nefnd Gamla testa­ment­is­ins í sautján ár. Sigurður var kjörinn heiðursfélagi Hins íslenska biblíufélags árið 2015.

Hann gegndi ábyrgðarstörfum og stjórnunarstöðum í KFUM og var um skeið formaður félagsins (og heiðursfélagi). Þá var hann í áratugi einn helsti foringi kristilegu skólahreyfingarinnar. Hann var formaður KSS og síðan trúnaðarmaður í starfi samtakanna. Þau Jóhanna G. Möller þjónuðu ungu fólki með samtölum, ráðgjöf og sóttu árum saman kristileg skólamót í Vatnaskógi, Sigurður sem snjall leiðbeinandi og Jóhanna heillandi vinkona unga fólksins.

Sigurður var músíkalskur. Hann var mentaður söngkennari og stjórnaði einnig Æskulýðskór KFUM- og K í sex ár. Ég var svo lánssamur að njóta hans sem stjórnanda. Hann var taktfastur, næmur og vel heyrandi stjórnandi. Og svo samdi hann sönglög. Í Sigurði var líka skáldaæð og hann samdi talsvert af sálmum, sem notaðir eru í kirkjunni.

Sigurður var sískrifandi alla tíð. Hann var leiftrandi penni, og auk kennslu­rita í kristn­um ritaði hann mikinn fjölda tímaritagreina og bækur. Hann skrifaði t.d. merkilega og áhrifaríka bók um börn og sorg, rit um Vatnaskóg og sögu Gídeonfélagsins. Sigurðarbókin um sögu Hall­gríms­kirkju er stórkostleg og ber rannsóknarmanninum og höfundarhæfileikum hans fagurt vitni.

Jóhanna, Ágú og Magga Stína

Svo voru það Hanna og Diddi. Jóhanna G. Möller var barn þegar hún vissi hver Sigurður Pálsson var. Hún hafði séð hann og tók eftir að hann sá hana líka. Hún var bráðger og ákveðin, var bara þrettán ára, með eld í hjarta og huga þegar hún mætti Sigurði á gangi í KFUM-húsinu við Amtmannsstíg. Hann var fjórtán ára. Hann sá hana, en sagði ekkert við hana og hún kallaði á eftir honum: „Ætlar þú að ganga fram hjá mér án þess að tala við mig?“ Það er kraftmikil pick-up lína og virkaði svo vel, að hún dugði til heillar ævi. Sigurður snarsnerist og heyrði æ síðan hvað Jóhanna G. Möller sagði. Hann tók mark á henni, innsæi hennar og tillögum. Frá unglingsárunum vissu þau, að hún byggi í hjarta hans og hann í hennar. Þau gengu í hjúskap bráðung, voru alltaf ástfangin því þau unnu stöðugt að sáningarstarfi á akri ástarinnar.

Ég er búinn að fylgjast með ofurást Sigurðar og Jóhönnu í hálfa öld og hef dást að. Kærleiksrík virðing þeirra fyrir hvoru öðru var til fyrirmyndar öllu unga fólkinu, sem þau hjónin þjónuðu. Jójó og Pálsson voru svo ótrúlega ólík, en það blossaði á milli þeirra gagnkvæm vinátta, kærleikur og mannvirðing af Jesútaginu. Elska eilífðar speglaðist í ástarbandi þeirra. Á síðustu metrunum þegar máttur Sigurðar var skertur og sjón hans farin sat Hanna við rúmið hans og þau játuðu hvoru öðru ást sína. Og Jóhanna spurði: „Sérðu mig?“ Þá svaraði hann: „Ég kann þig utanað!“

Já, þau þekktu hvort annað algerlega. Sig­urður og Jóhanna gengu í hjónaband árið 1957 og bjuggu fyrst í kjallaranum á Akri við krossgötur Bræðraborgarstígs og Túngötu og nutu návistar við dýrðarfólkið hans Didda, eins og Sigurður var gjarnan kallaður. Svo fóru þau að byggja í Frostaskjólinu. Ég undraðist að Sigurður, sem bjó svo nálægt KR-vellinum væri algerlega ósnortinn af röndótta stórveldinu. En hann gat alveg skilið að það þyrti að syngja á leikjum: „Heyr mína bæn…!“ Sigurður var sérlega handlaginn og afbragðs smiður. Við bygginguna naut hann ættmenna og vina. Húsið reis og varð rúmgott og fagurt heimili þeirra Hönnu, dætranna og afkomenda. Og svo smíðaði hann síðar mörg smáhús fyrir leiki afkomenda sinna. Pálsson var afar góður við Hönnu sína, rómantískur og uppátækjasamur. Hann bjó til ævintýraveröld í kringum rúmið hennar á afmælisdögum, raðaði hjartasúkkulaði á stóla og orkti ljóð til hennar. Ástarljóðin eru litrík og dásamleg.

Þau Hanna og Diddi eignuðust tvær dætur Ágústu Helgu og Margréti Kristínu. Ágústa Helga fæddist inn í haustið árið 1960 og lést síðla vetrar árið 1990 (f. 21. ágúst og lést 9. apríl). Hún var lögfræðingur. Margrét Kristín fæddist 11. desember 1963.

Maður Ágústu var Búi Kristjánsson. Synir þeirra Ágústu eru Haukur Þór, Birgir Hrafn og Arnar Már. Barnabarnabörnin eru þrjú, Viktor Örn, Daníel Leó og Atli Hrafn.

Margrét Kristín er tónlistarkona, leikkona og kennari. Maður hennar er Börge J. Wigum. Börn þeirra eru Embla Gabriela og Ágúst Örn.

Sigurður Pálsson þjónaði þessu fólki, var faðmur þeirra og klettur, alltaf nærfærinn vinur og líka áttaviti. Hann lagði allt frá sér þegar þau komu og þegar þau þörfnuðust hans. Og alltaf gladdist hann hjartanlega þegar þau vitjuðu hans. Og það var undursamlegt að sjá hve augu hans ljómuðu þegar hann talaði um þau og sagði frá þeim.

Eigindir

Hvernig manstu Sigurð Pálsson? Manstu skartmennið? Manstu söngvarann, sem lifnaði allur þegar hann söng? Eða glettinn vísumann, sem skellti fram kaldhamraðri Káinn-vísu sem sprengdi drungann? Manstu brosið og kankvísan svip hans? Manstu hina virku hlustun Sigurðar, algeru nánd og virðingu fyrir þér? Fermingarungmenni, sem hann fræddi á sínum tíma sagði þegar fréttin um lát Sigurðar barst: „Hann var svo óvenjulegur því hann virti okkur krakkana. Við fundum hvað hann var hógvær maður.“

Sigurður þjónaði mörgum og margir sóttu til hans í kirkjuna. Einu sinni kom einn af fastagestum hans í gættina á skrifstofunni, illa á sig kominn og spurði þvoglumæltur: „Má ég koma inn?“ Sigurður leit upp frá vinnu sinni við skrifborðið og svaraði ljúflega: „Gerðu svo vel.“ Og hann kom inn, settist í fína sófasettið Guðjóns Samúelssonar, fór svo úr skónum, lagðist upp í sófa og sofnaði svo vært undir brosmildu umhyggjutilliti sóknarprestsins, sem hélt áfram að undirbúa fræðslu kvöldsins og velja sálma fyrir helgarmessuna. Svo hálftíma síðar vaknaði sófamaðurinn, reis upp, fór í skóna sína og sagði endurnærður við Sigurð. „Þetta var gott. Vertu blessaður.“ Og Sigurður svaraði: „Gangi þér vel, vinur.“ Margir telja að þessi sálgæslustund sé með þeim best heppnuðu í Hallgrímskirkju!

Já, Sigurður kunni að hlusta en hann kunni líka að tala. Manstu hve orðheppinn hann var? Eða skýra, hljómmikla og rökfasta málafylgju hans í ræðu? Manstu getu hans til að greina aðalatriði frá aukaatriðum, skýr viðbrögð hans og hæfni til að orða það sem skipti máli? Málgetan og snerpan kom víða fram, líka í málleikjum heimilislífsins. Sigurður gaf ástvinum sínum gjarnan viðurnefni. Ágústu Helgu kallaði hann Gullbrá og Möggu Stínu Skrjóð og Kríli. Svo voru þau öll hin: Stórólfur, Krummi, Glókollur, Stubbur og Djásnið. Og að festa öryggisbelti í bílnum var að festa sig í sessi! Allt lifnaði við tillit hans og hann nefndi veröldina. Og þó hann teldi, að hann kynni ekki að leika sér var hann kátastur í suðurhlíðum tungumálsins. Og eins og brandrar og ljóð eru samsetningur hins óvænta varð fólk litríkt og viðburðir sögulegir í meðförum Sigurðar. Reyndar var dóttirdóttir hans ósammála því, að afi hafi ekki kunnað að leika sér. Hún spurði hann beinlínis hvort hann hefði lært að leika í prestaskólanum!

Manstu kyrru Sigurðar, sterka hlustun, hve áhugasamur hann var þegar lífið hríslaðist í fólki, sem hann hitti eða leitaði hans? Manstu trúnaðinn, fínleikann, íhyglina og traustið? Og svo lifði hann með ákefð og áköfust var elskan gagnvart Hönnu hans, dætrum og öllum afkomendunum. Hann virti tilfinningar og dæmdi þær ekki. Ástin og sorgin eru stór stef í kenningu hans. En hann lagði líka mjög upp úr vilja og ígrundaðri stefnufestu. Það er merkilegt að lesa hjónavígsluræður Sigurðar og hve skýrt hann talaði um að elskan væri ákvörðun.

Heilindin og glíman

Sigurður var maður heilindanna. Hann var heils hugar í öllu, hvort sem var í dúfnarækt, söngiðkun, lærdómi eða ástinni. Burðargrind lífs hans og verundar var trúin á Guð. En dauði Ágústu splundraði einfeldni og sleit klisjur trúarinnar, reif glansmyndirnar. Áfallið markaði skil í lífi hans. Það var ekki bara áfall grátandi föður, heldur varð líka brestur í grundvelli lífsins. Af hverju Guð? „Úr djúpinu ákalla ég þið Drottinn.“ „Heyr, Drottinn, ég hrópa hátt.“ Þetta eru biblíustefin, sem Sigurður notaði til að ramma eigin glímu og urðu þrástef í ræðum hans um sorg og í minningarorðum útfaranna. Sigurður háði djúpmennska Jobsglímu allt til enda. Efinn, öflug systir trúarinnar, varð fyrirferðarmikil í vitund hans. Sjálfur lýsti hann því, að við stóráfall yrði maður eins og þriggja hæða hús og ljósin kviknuðu aldrei í kjallaranum. Og hann sagði, að krepptur hnefi væri öflugasta bænin! En svo sagði hann líka að reynslan hefði kennt honum, að kristin trú væri trú vonarinnar. Sigurður skrifaði: „Glansmyndir mást með tímanum. Ég er hættur að hafa gaman af þeim. Raunveruleikinn, með ljósi og skuggum stendur mér nær. … Guð, ég þakka þér fyrir gjöf vonarinnar.“

Við Sigurður vorum bæði trúarvinir og trúnaðarvinir og hann sagði mér oft frá sorgarleiðum lífsins og hve svarti hundurinn glefsaði sárt. En Sigurður lamaðist ekki heldur brást við dótturmissinum með því að auka þjónustuna við fólkið sitt og lifendur. Viðbrögð hans voru fjölþætt og siðferðileg í því að axla enn meiri ábyrgð og víkja sér aldrei undan elskunni og ábyrgðinni gagnvart konu sinni, dóttur og barnabörnum. Aldrei að víkja, aldrei að bregðast, aldrei að brotna. Lífsdrama Sigurðar var djúp-guðlegt. Hann brást við áföllum í samræmi við merkingu guðsástarinnar gagnvart harmi heimsins – með því að elska. Myndin af Sigurði í hugum ástvina hans, fjölskyldu og vina er mynd hinnar skilyrðislausu ástar.

Presturinn

Sigurður Pálsson batt lífsreimar fólks í kirkjunni og hann var afburða kennimaður. Prédikanir hans voru skírðar í eldi mikillar lífsreynslu. Engir prestar á Íslandi síðustu tvö hundruð árin hafa prédikað betur og dýpra um sorg og böl en hann. Hann var söngvari hinnar sáru visku.

Stíll prédikana Sigurðar var hraður, myndrænn, oft óvæntur og launfyndinn. Hann upplýsti par í hjónavígsluræðu að hjónabandið væri ekki vatnshelt og það þyrfti tvo til að ausa svo hjónabáturinn sykki ekki. Sigurður byrjaði gjarnan prédikanir bratt og með sláandi setningum, sem römmuðu eða mörkuðu það sem síðan var rætt. „Lífið er rán“ er eitt upphafið. „Lífið er óvissuferð“ er önnur upphafssetning, sem kemur oft fyrir.

Það var aldrei neitt ódýrt eða klisjukennt í bókum, greinum, ræðum, kennslu, hugleiðingum eða kenningu Sigurðar Pálssonar. Hann var alltaf frjór, skarpur, leitandi og á andlegri hreyfingu. Sigurður Pálsson hafði alla tíð hlýtt hjarta en kaldan heila. Hann skrifaði hugleiðingar og prédikanir með hjartablóði sínu. Engin ódýr svör. Hann var með báða fætur á jörðinni, en andi hans fór hátt og djúpt. Hann opnaði alltaf, þorði að fara að baki hinu skiljanlega. Hann þekkti mörkin, en fann fyrir hvenær hann var í óskiljanleikanum, þreifaði þar til leita að því sem bera mætti inn í ljósið og til visku. Sigurður var ofurkvika, sem titraði yfir minnsta áreiti, opnaði hjartagrunn og faðminn gagnvart hinu stóra og stærsta og vann úr. Viðmælendur hans voru fólk með opna hjartastöð, hugsandi gruflendur sem fann til, fólk á ferð sem þorir og þolir að breyta um kúrs. Erindið var alltaf stórt. Af því hann var sílesandi og fjallaði vel um bækur var fræðandi og menntandi að hlusta á Sigurð, sem tengdi og túlkaði veraldir mennta fyrir tilheyrendur sína. Hann leitaði friðar í ófriði, að ljósinu í myrkrinu. Hann talaði um fyrirgefningu og lausn. Í honum bjó engin kyrrstaða heldur hræring. Hann var aldrei alveg niðri, heldur alltaf á uppleið og í föruneyti Jesú Krists.

Akur eilífðar

„Þá er búið að hafa gaman af því.“ Þannig byrjaði Sigurður einu sinni prédikun á jólanótt. Eftirminnileg setning, sem batt saman alla skóþvengi atsins á aðfangadagskvöldi. En nú er söngvari viskunnar þagnaður. Hann miðlar þér ekki framar, veitir þér ekki athygli, hlustar ekki framar á þig eða kallar þig til visku. Rödd hans, sem hljómaði í hvelfingum þessa mikla hliðs himins, er nú þögnuð. Síðustu orðin, sem ég heyrði hann fara með í þessum heimi – þá orðinn raddlítill, voru:

„Guð sefaðu svíðandi hjarta

og sendu mér ljósið þitt bjarta.

Og gef mér þinn græðandi frið.“

(5 v. í sálmi 924 í sálmabókarviðbæti)

Þetta var hinsta bæn hans. Já, hann er farinn inn í friðinn, hinn græðandi frið. Hjartað er sefað og svíður ekki lengur. Ljósið er algert. „Trú er heimþrá,“ sagði hann. Orð hans um trú og efa enduróma ekki framar í þessum hvelfingum, en eru geymd í ofurkviku, ofurhlust Guðs. Hann er ekki í djúpi angistar, heldur djúpi elskunnar, ekki lengur með krepptan hnefa og sviða í sinni, heldur blessaður, græddur og bjartur. Og hann hann fær að sjá Ágústu – og alla burtkallaða ástvini – koma hlaupandi á móti sér yfir engi vonanna. Hann er kominn heim á Akur eilífðar.

Guð geymi Sigurð Pálsson – og Guð hjálpi okkur öllum.

Amen.

Minningarorð í Hallgrímskirkju, 12. mars, 2019. 

Jarðsett í Fossvogskirkjugarði. Erfi í Hallgrímskirkju. 

Biblíulestrar

Sálmur 27.7-9

Heyr, Drottinn, ég hrópa hátt,
ver mér náðugur og bænheyr mig.
Ég vil leita auglitis þíns, Drottinn.
Hyl eigi auglit þitt fyrir mér,
—
Hrind mér eigi burt
og yfirgef mig eigi, 
þú Guð hjálpræðis míns.

Sálm 130

Úr djúpinu ákalla ég þig, Drottinn,

Kærleiksóðurinn

Kærleikurinn er langlyndur, hann er góðviljaður. Kærleikurinn öfundar ekki. Kærleikurinn er ekki raupsamur, hreykir sér ekki upp. Hann hegðar sér ekki ósæmilega, leitar ekki síns eigin, hann reiðist ekki, er ekki langrækinn. Hann gleðst ekki yfir óréttvísinni en samgleðst sannleikanum. Hann breiðir yfir allt, trúir öllu, vonar allt, umber allt. Kærleikurinn fellur aldrei úr gildi. Þegar ég var barn talaði ég eins og barn, hugsaði eins og barn og ályktaði eins og barn. En þegar ég var orðinn fulltíða lagði ég niður barnaskapinn. Nú er þekking mín í molum en þá mun ég gjörþekkja eins og ég er sjálfur gjörþekktur orðinn. En nú varir trú, von og kærleikur, þetta þrennt, 
en þeirra er kærleikurinn mestur.

Fyrra Korintubréf 13

Jesús og börnin

Menn færðu börn til Jesú að hann snerti þau en lærisveinarnir átöldu þá. Þegar Jesús sá það sárnaði honum og hann mælti við þá: „Leyfið börnunum að koma til mín, varnið þeim eigi því að slíkra er Guðs ríki. Sannlega segi ég ykkur: Hver sem tekur ekki við Guðs ríki eins og barn mun aldrei inn í það koma.“ Og Jesús tók þau sér í faðm, lagði hendur yfir þau og blessaði þau.

Markúsarguðspjall, 10.13-16

Útfararræður

+ Jón Örvar Skagfjörð +

Það var gott að leita til Jóns Skagfjörð. Fyrir meira en þrjátíu árum var ég í vandræðum með póstsendingu þegar hann var stöðvarstjóri á Selfossi. Ég var ósáttur við málsmeðferð póstsins og yfirmaðurinn var því kallaður til. Jón hlustaði vel, spurði lykilspurninga, bar fulla virðingu fyrir viðmælanda sínum og úrskurðaði svo í málinu og allir máttu vel við una. Ég hugsaði með mér þegar ég kom út úr pósthúsinu á Selfossi. Þetta er merkilegur maður. Hann er vanda og stöðu vaxinn, góður yfirmaður, sem hlustar og fer ekki í varnarstöðu og greiðir farsællega úr vanda.

Fyrstu kynni okkar rifjuðust upp þegar við vorum báðir komnir til Reykjavíkur að nýju eftir langdvalir í Árnessýslu. Hann á Dunhagann og ég á Grímsstaðaholtið. Og svo tengdust við betur þegar Unnur lést og var jarðsungin frá Neskirkju. Við töluðum saman og fórum yfir stærstu mál lífsins Þá leyfði hann mér að skyggnast inn í huga sinn og kynnast sér persónulega. Þá skildi ég betur gæðin, skerpuna, greindina og mannúð Jóns og vinsemd. Við kveðjum þennan Jón Örvar Skagfjörð, mannkostamann, sem alla vildi virða og efla, gekk til verka sinna með heilindum og alúð og færði allt til betri vegar. Í honum bjó viska, gæði, festa og kyrra, sem hreif mig og samferðamenn hans. Hann speglaði í lífi sínu og tengslum bylgjur af himninum, þessu sem Jesús Kristur vildi að einkenndi samskipti fólks. Kærleika.

Upphaf og æfi

Jón Örvar Skagfjörð var Reykjavíkurmaður, en bjó lengi á landsbyggðinni. Hann var sumarmaður, fæddist 14. júlí 1928, en lést svo inn í haustið. Foreldrar Jóns voru Sigurður Skagfjörð, trésmiður (1878 -1964) og Guðfinna Skagfjörð, húsmóðir (1899-1988). Talsverður aldursmunur var á foreldrum hans, 21 ár. Sigurður var ekkjumaður þegar þau Guðfinna tóku saman. Jón átti eldri hálfsystkin af fyrra hjónabandi föður hans. Þau voru Vilhelm Stefán (1905-1973) og Björghildur Klara, (1907-1985), bæði látin fyrir áratugum, Vilhelm lést 1973 og Björghildur 1985. Alsystkini Jóns, sammæðra voru Sigríður (f. 1933) og Jórunn (1937-1948). Sigríður lést árið 2007 en Jórunn varð ekki nema tíu ára er hún dó.

Jón ólst upp í Þingholtunum. Fjölskyldan bjó á Baldursgötu 16, sem er næsta hús við þar sem nú er veitingastaðurinn Þrír frakkar. Í hverfinu var ríkulegt mannlíf, fjöldi barna var í flestum húsum og margir að leika við. Jón rölti yfir Skólavörðuholtið til náms í Austubæjarskola. Svo þegar hann hafði lokið honum fór hann í Gagnfræðaskóla Austurbæjar.

Jón var sá lukkhrólfur, að geta farið í sveit á sumrum. Hann fór austur í Ölfus og var snúningadrengur á Krossi hjá afa sínum og ömmu, Jóni Jónssyni og Jórunni Markúsdóttur, fram á unglingsár. Bærinn Kross var í þjóðleið og Jón fylgdist því með því sem var að gerast í Hveragerði, sveitunum í kring og líka Selfossi. Hann sagði síðar, að hann hefði verið hændur að skepnunum og verið mikill vinur heimilishundsins á Krossi. Og þeir hefðu haft líka skoðun á tómötum, sem Jón smakkaði í fyrsta sinn þar eystra. Honum þótti tómaturinn forvondur og hundinum líka. Vegna þessarar sveitaveru í Ölfusinu varð Jón líka sveitamaður og Árnesingur. Og kannski skýrir það að hann vildi síðar búa austan fyrir fjall.   

Þegar Jón stálpaðist fór hann að leita sér að vinnu í Reykjavík. Á unglingsaldri tók hann að sér það ábyrgðarverk að sendast með lyf og vörur fyrir Reykjavíkurapótek. Unglingum hefði ekki verið treyst fyrir slíku verki nú, en Jóni Örvari Skagfjörð var treyst. Honum var alltaf treystandi.

Eftir gagnfræðapróf fór Jón í Loftskeytaskólann og lærði síðan símvirkjun hjá Landssímanum. Hann fékk strax vinnu að loknu námi og starfaði á radíóverkstæði Landsímans. Og af því Jóni var treystandi var hann sendur víða um land til að gera við fjarskiptabúnað. Honum þótti gaman að fá tækifæri til að skoða landið og m.a. þótti honum áhrifaríkt að koma í Breiðafjarðareyjar.

Á þessum árum þróðust fjarskipti ört og símamennirnir fylgdust með að lórantæknin lofaði góðu. Svo varð að ráði í samskiptum við Bandaríkjamenn að byggð var Lóranstöð á Gufuskálum á Snæfellsnesi. Hópur af símamönnum var sendur vestur um haf til að læra tæknina og á tækin. Jón var í þeim hópi og fór árið 1960 til New Jersey og Connecticut til náms. Í framhaldinu varð Jón næstráðandi á Gufuskálum og var þar til ársins 1966 og naut stuðnings konu sinnar til þessarar veru á Snæfellsnesi. Það var ekki sjálfsagt að fara með tvö ung börn vestur, en þau hjón voru samstiga. Eftir flutning í bæinn – þ.e. frá 1966 – starfaði Jón á skrifstofu ritsímastjóra í Reykjavík til 1975. Þá var hann skipaður stöðvarstjóri Pósts og síma á Selfossi og var í einn og hálfan áratug. Árið 1989 varð Jón svo umsjónarmaður Póst- og símaminjasafnins í Hafnarfirði og var þar næstu tíu árin.

Hjúskapur Jóns og Unnar

Það var hrífandi að heyra Jón tala um Unni, tilhugalíf þeirra og hjúskap. Jón átti í konu sinni öflugan maka, félaga, ráðgjafa og vin.

Það var á móts við Hegningarhúsið við Skólavörðustíg, sem Jón sá Unni og hún hann. Hann var á leiðinni til mömmu sinnar í mat, en hún var á leið milli saumastofu Kápunnar og heimilis. Hegningarhúsið hefur sjaldan verið talið ástartákn, en Unnur var húmoristi, kannski vissi hún um ferðir Jóns og valdi jafnvel staðinn! En ævi þeirra Jóns var líf í frelsi, líf fyrir hvort annað og í krafti beggja. Þeirra hús var hús elskunnar. En Skólavörðustígurinn til móts við Hegningarhúsið verður ávallt rómantískur staður í mínum huga eftir að ég heyrði Jón segja svo fagurlega og blíðlega frá ástarvitrun þeirra!

Þau höfðu séð hvort annað áður en Skólavörðustígurinn varð þeirra ástarstígur. Jón hafði séð þennan „vel klædda kvenmann“ – eins og hann orðaði það sjálfur – á balli í Vetrargarðinum í Tívolí, „konuna með stóru, brúnu augun.“ Honum leist vel á hana. Einhver hvíslaði líka að Unni, að hún skyldi hafa augun með þessum Jóni því hann væri góður strákur! Frá vorinu árið 1951 leiddust þau síðan í gegnum lífið og gengu í hjónaband 12. júní 1953. Þau áttu samleið í meira en hálfa öld þar til Unnur lést árið 2005.

Fyrstu hjúskaparárin leigðu þau Jón á Skeggjagötu 6. Þeim var svo boðið að vera með í byggingu símablokkarinnar við Dunhaga. Tilboðið var einfalt: Þau Unnur þyrftu ekki að eiga neina peninga, þetta kæmi allt af sjálfu sér! Íslenska aðferði, þetta reddast, og hún gekk í þetta skiptið, enda Jón og Unnur samstillt og stefnuföst. Fyrsta innborgun – tíu þúsund krónur – var ekki auðveld viðureignar, en þau hvikuðu ekki. Þeim tókst að öngla saman og héldu áfram með ráðdeild og með hjálp ættingja og vina

Á Dunhaganum varð heimili fjölskyldunnar og umhverfi, með öllum tilbrigðum, kostum, möguleikum og spennu nýbyggingarhverfis. Stutt var niður í fjöru, stutt í mjólkurbúðina, skóbúðina og KRON. Dóri í fiskbúðinni seldi fiskinn og barnafjöldinn var mikill í hverfinu sem iðaði af lífi og leikjum. Og stutt var í skólana í hverfinu. 

Börnin og afkomendur

Börn Unnar og Jóns eru tvö: Guðfinna Alda Skagfjörð og Gísli Skagfjörð. Guðfinna fæddist 2. nóvember árið 1953 en Gísli 14. ágúst árið 1957.

Guðfinna hefur starfað sem viðskiptafræðingur hjá dönsku póstþjónustunni. Maður hennar er Björgvin Gylfi Snorrason. Þau eiga þau tvær dætur. Þær eru Karen Lilja og Eva Björk. Karen Lilja (f. 14. apríl 1985) er meistari í viðskiftafræði og vinnur hjá Pepsico Nordic. Sambýlismaður hennar er Christian Parisot Guterres. Þau eiga synina Tao Lilja (f. 27. júní 2012) og Soul Lilja (f. 16. júlí 2014).

Eva Björk (f. 28. nóvember 1988) er með meistarapróf í stærðfræði og hagfræði og vinnur hjá orkufyrirtækinu Örsted. Sambýlismaður hennar er Anders S. R. Ødum.

Sonur Unnar og Jóns er Gísli Skagfjörð, verkfræðingur. Hann starfar hjá Borgarskjalasafni.

Jón var natinn fjölskyldumaður, sinnti börnum sínum vel í uppvexti, studdi í námi, hafði skoðun á ballferðum unglingsáranna og Guðfinna hafði lag á að fá mömmu sína að tala við pabban ef óvisst var um útivistarleyfið. Engum sögum fer af því, að Gísli hafi beitt sömu ráðum! Þau Unnur fóru gjarnan til Danmerkur til að vitja Guðfinnu og fjölskyldu hennar, þótti gott að vera með þeim og hjá þeim. Og svo þegar dótturdæturnar voru nægilega stórar komu þær og nutu góðs atlætis á Dunhaganum. Jón sá til þess að ungviðinu liði vel.

Dinah Dunn og Magnús Hansson geta ekki verið við útför en biðja fyrir kveðju til ykkar ástvina og fjölskyldu.

Minningarnar

Nú er valmennið Jón Örvar Skagfjörð allur. Hvernig minnistu hans og hvernig viltu vitja hans í huga þér? Hann var skapgóður geðprýðismaður, sanngjarn og traustur. Alltaf var hægt að reiða sig á Jón – á hverju sem gekk. Hann hafði líka hvetjandi áhrif og vænti þess að fólk stæði við það sem það hafði lofað eða talað um. Hann efldi fólk til ábyrgðar og að vera stöndugt. Jón var því öflugur uppaldandi og eflandi stjórnandi. Enda var honum falin ábyrgð fyrr og síðar í störfum. Jóni var treystandi. Og hann vildi að fólkið hans væri þannig, afkomendur einnig. Það hefur enda gengið eftir.

Það var tónlist í Jóni og þau Unnur sóttu gjarnan tónleika. Jón var félagslyndur, sótti gjarnan mannfundi og kom sér hvarvetna vel vegna gæflyndis og jákvæðni í samskiptum. Og ég tók eftir, að þegar hann fór að sækja kirkjustarf í Neskirkju, laðaðist fólk að honum. Hann hafði lag á að skapa traust og allir áttu í honum góðan og hlýjan viðræðufélaga. Þökk sé Jóni fyrir allt það sem hann lagði gott til.

Jón fylgdist vel með samfélagsmálum. Hann var fær um að breyta til í pólitík þegar hann taldi það nauðsynlegt. Hann kaus ekki endilega sama flokkinn aftur og aftur. Unnur var líka góður greinandi þjóðfélags og þau hjón stóðu með uppbyggingu og réttlæti.

Jón var ljóðamaður og las ekki bara Einar Ben., Stephan G. og Tómas heldur líka nútímaskáldin. Hann var alla tíð opinn og þorði að skoða nýungar og íhuga dýpri rök og þróun. Jón var enginn dellumaður en hafði hins vegar áhuga á mörgu og skoðaði með vökulum huga.

Og hann vann svo með líf og störf að hann horfði sáttur til baka. Sátt við eigin líf er öllum mikilvægt.

Leiðarlok

Þegar aldur færðist yfir og heilsan fór að bresta flutti Gísli til föður síns til að tryggja velferð hans. Þökk sé Gísla fyrir umhyggjuna. En Jón var meðvitaður um eigin stöðu og heilsufarsmál sín og ákvað sjálfur, að tímbært væri að hann færi á dvalarheimili. Hann fékk inni á Grund og dvaldi þar í góðu yfirlæti í tvö ár. Flestir, sem þangað hafa farið og verið, vita að fólkið er mikilvægara en húsnæði. Starfsfólkið gerir allt hvað það getur til að þjóna heimilisfólki vel. Þökk sé þeim. Jón lést á Grund þann 30. október síðastliðinn og var því níræður þegar hann fór inn í himininn.

Við leiðarlok horfum við til baka. Jón kunni að tengja, kunni á löngu línurnar – í atvinnu- og einka-lífi einnig. Við megum gjarnan hugsa um, hvað við getum lært af honum í tengslum. Við þurfum að gæta þess að rækta stöðugt tengsl við fólk, atvinnulíf og gildin í djúpum sálar og menningar. Í því var Jón okkur skínandi fyrirmynd. Svo hafði hann ágætar tengingar inn í ofurvíddir himinsins. Þar virkar ekki lóran, bylgjur eða búnaður – heldur sálaropnun – trú. Þegar lífi lýkur og við stöndum við brú eilífðar þá megum við opna. Guð kristninnar er Guð algerrar elsku. Guð er traustur, alltaf til staðar, staðsetur okkur af nákvæmni og týnir okkur aldrei. Inn í þá bylgjuvídd er Jón farinn og Unnur líka. Guð geymi þau. Og Guð geymi þig.

Minningarorð í Neskirkju þriðjudaginn 20. nóvember 2018, kl. 13. Bálför og erfidrykkja í Neskirkju. Vinakórinn. Steingrímur Þórhallsson. Útfararstofa kirkjugarðanna.

Útfararræður

+ Magnús Jónasson + minningarorð

Æfi Magnúsar Jónassonar var ævintýraleg. Ég hlustaði á dætur hans segja litríkar sögur um hann og svo hlustaði ég á Magnús sjálfan í tveimur Laufskálaviðtölum. Og ég var snortinn af mannkostum hans og getu.

Og við byrjum á minningum um stríð. Nú eru eitt hundrað ár frá lokum fyrri heimstyrjaldar. Og við hugsum um friðinn. Á minningarsamverum um allan heim hefur liðna daga verið rætt um mikilvægi þess að rækta frið í ótryggri veröld. Magnús ólst upp við ysta haf – og þar var friður æsku hans rofinn af heimsstyrjöld. Líkum skolaði upp í fjörur. Tundurduflin, sem ekki sprungu við kletta, rak upp í fjörur í Barðsvík, í Bolungarvík og flestar víkur og firði sýslunnar. Og svo gengu Magnús og unglingarnir fjörur. Líkum var bjargað og þau voru jarðsett. Dunkar og ílát með matvöru eða nýtanlegum efnum var bjargað og timbur og ýmis gæði voru flutt heim. Svo voru duflin skoðuð og stundum var jafnvel stutt milli lífs og dauða. Magnús sagði sögu af sprengingu tundurdufls og þótti kraftaverk að maður sem var nærri hefði lifað. Magnús var þá á bak við stóran stein ásamt félaga sínum. Þeir sluppu og varð ekki meint af, en þeir urðu að bregðast fljótt við til að koma hinum slasaða til hjálpar og í Djúpbátinn til flutnings á sjúkrahús. Og friðurinn var oft rofinn af reiðarslögum stríðstólanna. Magnús var einu sinni á Straumnesi, heyrði vel skothríð fallsbyssanna í sjóorustu. Hann sagðist hafa fundið vel hvernig loftið gekk í bylgjum. Til hvers stríð? Eyðilegging, mannslífum fórnað. Magnús var alla tíð maður friðarins, gekk erinda hins góða, vildi öllum vel og lagði sitt til að allir fengju notið sín. Hann var ábyrgur fjöskyldufaðir, eiginmaður, skipstjórnarmaður, samborgari og vinur. „Frið læt ég yður eftir, minn frið gef ég yður“ sagði Jesús. Magnús átti þann frið. Hann er farinn inn í frið frið himinsins.

Uppruni og fjölskylda

Magnús Jónasson fæddist 28. september árið 1929 í Bolungarvík á Ströndum. Foreldrar hans voru hjónin Hansína Anna Bæringsdóttir og Guðbjartur Jónas Finnbogason. Þau voru ábúendur í Bolungarvík. Systkinin voru samtals sex. Hin eru Bergmundur, Ingunn, Kristján, Finnbogi og Svanhildur. Af þeim lifa Svanhildur og Finnbogi en hann hafði samband við mig og bað fyrir kveðjur sínar og fjölskyldu sinnar til þessa safnaðar því hann getur ekki verið með okkur í dag. Þráinn Arthursson biður einnig fyrir sínar kveðjur og sinna. Það sama gildir um Sigríði Valdimarsdóttir sem biður fyrir kveðjur sínar og fjölskyldu hennar.

Magnús ólst upp hjá sínu fólki í Bolungarvík og naut skólagöngu í farskóla sýslunnar. Hann sótti skóla m.a. í Reykjarfirði, Furufirði og heima í Bolungarvík. Magnús talaði alla tíð vel um uppeldisstöðvar sínar, naut frelsis, glímunnar við krafta náttúrunnar, stæltist og lærði eigin mörk og annarra. Hann sagði, að hann hefði fengið gott uppeldi. Heimili Magnúsar var gjöfult og í víkinni voru yfirleitt yfir tíu manns og höfðu lifibrauð af landi og sjó. Auk búsmalans hafði fjölskyldan gagn af hlunnindum. Þau voru m.a. selveiði, æðarvarp, svartfugl og egg. Magnús lærði að fara í björgin og varð sigmaður, sprangaði í klettunum og lærði að tína svartfuglseggin og koma þeim fyrir í neti sínu án þess að þau brotnuðu. Og Bolungarvíkurbörnin lærðu að nýta sér sjávarfangið. Magnús lærði að sjósetja bát og lenda. Farið var á handfæri og jafnvel lögð lína. Þorskur var saltaður og ýsan hert.

Svo þegar Magnús komst á legg fór hann að vinna í Ingólfsfirði og síðan á síldarbát, jafnvel þótt stríð geisaði í veröldinni. Hann stundaði síðan sjómennsku víða, fyrir norðan, vestan og sunnan. Og varð kunnáttusamur í flestum greinum útgerðar. Fjölskylda Magnúsar hætti svo búskap í Bolungarvík á Ströndum í lok fimmta áratugarins og fluttist yfir í Djúp – í hina Bolungarvíkina.

Magnús var 10 vetur togarasjóðmaður, á Karlsefninu og Narfa. Hann lenti í ýmsum stórmálum, m.a. í strandi nærri St. Johns í Nýfundalandi. Svo þekkti Magnús allar fisklöndunarhafnir sem Íslendingar sigldu á í Englandi og Þýskalandi. Magnús aflaði sér ekki aðeins þekkingar á öllum greinum útgerðar á Íslandi heldur líka stýrimanns- og skipstjórnarréttinda.

Svo var Magnús sjálfur útgerðarmaður, liðlega tvítugur. Hann keypti með tveimur bræðum sínum og frænda trébátinn Ölver gamla, sem var frægt skip, m.a. fyrir að hafa ekki farið niður í  Halaveðrinu alræmda. Það var heillandi að hlusta á Magnús segja frá hvernig þeir lentu bát og hvernig hægt var að draga stórt skip upp á kamb með spili og góðu verksviti. Svo þegar Sædísin var keypt hófu þeir rækjuveiðar yfir vetrartímann. Magnúsi þótti það góðurveiðiskapur og kunni að meta að hann gat verið verið heima hjá fjölskyldunni um nætursakir og um helgar. „Albesti veiðiskapur sem ég stundaði“ – sagði hann síðar.Síðar var Bryndís keypt, listasjóskip sem ekki átt sinn líka, áleit Magnús. Og útgerðin gekk vel.

Helga, börn og búseta

Svo var það ástin og hjúskapurinn. Magnús var þroskaður maður þegar þau Helga Sigurðardóttir urðu hjón 6. október 1969. Hún var hjúkrunarfræðingur og ljósmóðir. Þau eignuðust fjögur börn. Sigurður Bjarni er elstur, fæddist í febrúar árið 1969. Hann býr í Noregi og sambýliskna hans er Geetha Sollie. Sigurður Bjarni eignaðist son árið 1995, Bjarna Magnús með Guðrúnu Hafdísi Hlöðversdóttur. Guðbjartur Jónas, annar sonur Magnúsar og Helgu, fæddist í júlí árið 1970. Gróa Guðrún fæddist svo í apríl árið 1972. Og Magnína er desemberkona og fæddist árið 1978.

Helga og Magnús byrjuðu hjúaskap sinn í Hafnarfirði og áttu svo heima í Reykjavík en fluttu í Bolungarvík við Djúp árið 1974. Magnús stundaði sjóinn og gekk vel. Og börnin þeirra uxu úr grasi og þegar Magnús seldi frá sér skip og hætti á sjó var sjálfgefið að verunni í Bolungarvík væri lokið. Hann var síðar spurður hvort hann langaði vestur. Mér þótti merkilegt að hlusta á svör hans. Honum líkaði veran við Djúp, en sagði að þegar afli og kvóti væru farnir og atvinnulífið væri höktandi væri ekki eftirsóknarvert að búa þar lengur. Það væri hægt að kaupa ódýrt húsnæði, en fólk yrði að hafa vinnu. Í þessu sem öðru var Magnús yfirvegaður og óhræddur.

Magnúsi leið vel í Grafarvoginum. Um tíma voru þau Helga í Laufrima en síðan í Dofraborgum 34. Magnús dittaði að húsinu sínu, gekk um í borginni, naut útsýnis og svo þegar hann var búinn að klára allt, sem gera þurfti, leitaði hugur út í sveit að nýju. Maðurinn, sem hafði alist upp við hið ysta haf, leitaði í dreifbýlið. Þau Helga keyptu stóran landskika í Melasveit og áttu m.a.s. land að sjó. Magnúsi þótti gott að gleðjast yfir öldubroti í fjöru og geta náð í fisk í soðið.

Minningarnar

Og nú eru skil. Hvernig manstu Magnús Jónasson? Manstu vinnusemi hans og dugnað? Manstu hve skemmtilegur sögumaður hann var? Sagnagleðin var óhvikul, getan til að segja góða sögu öguð. Og málgetan skýr og málfarið blæbrigðaríkt og fagurt. Það er merkilegt að hlusta á útvarpsviðtölin við hann og heyra hve umtalsfrómur hann var. Hann hafði auga og eyra fyrir hinu kúnstuga og kostulega en alltaf lagði hann vel til fólks. Engan vildi hann særa eða meiða.

Manstu snyrtimennið Magnús og að hann vandaði allt í umhverfi sínu? Manstu hve vel hann var heima? Já, hann las dagblöðin, heyrði vel það sem sagt var í fréttum, lagði sjálfstætt mat á og kunni að greina. Hann hafði góða eðlisgreind og nýtti hana í vinnu, í samskiptum, á heimili og lagði alls staðar hjartahlýju og umhyggju með. Hann gekk í öll verk, var dugmikill og stefnufastur. Hann var góður kokkur enda hafði hann stundað nám í húsmæðraskóla! Sunnudagslærið hans og helgarmaturinn var hreinasta afbragð – og brúnuðu kartöflurnar hans og sósan meðfylgjandi. Hann hafði notið góðra móturnar heima og rabbarbarahnaus í Bolungarvík á Ströndum var fluttur í Bolungarvík við Djúp og jafnvel suður. Magnús kunni ekki bara á ræktun heldur líka að sjóða sultu sem var notuð með helgarlærinu.

Manstu hve vel læs hann var á bækur, menn og málefni? Og vissir þú að hann var afar biblíufróður og las vegna áhuga á efninu? Hann var eins og margir sjómenn vel tengdur við sinn innri mann og Guð.

Og manstu ferðamanninn Magnús? Hann fór ekki aðeins á sjó við Íslandsstrendur eða sigldi á Cuxhaven. Hann og Helga fóru víða, sigldu um karabíska hafið, fóru td fjórum sinnum til Mexikó, líka til Kúbu, Bandaríkjanna og til Kanada. Svo óku þau um Ísland og voru sátt við sitt nýja líf fyrir sunnan og á ferðum um heiminn.

Manstu, að sjómaðurinn Magnús var aldrei laus við sjóveiki? Hann var ekkert að fegra sjálfan sig og talaði einlæglega og hispurslaust um kosti sína og stöðu. Manstu hve natinn Magnús var við sitt fólk þegar hann var í landi? Manstu vinsemd og gæsku í garð manna og dýra? Manstu hve veðurglöggur hann var og hve vel hann las í spár og blikur? Manstu að honum þóttu góðir selshreyfar?!

Inn í himininn

Og nú er hann farinn í sjóferð eilífðar. Hann hangir ekki lengur í línu, lítill eldhugi utan í stóru bjargi. Hann dregur aldrei fisk úr sjó framar, spáir ekki í blikur og öldu. Hann stingur aldrei góðmeti í ofn framar eða skýst til útlanda. Og enga matreiðsluþætti horfir hann framar á. Hann fer ekki norður í Bolungarvík á Ströndum til að ná í reka eða nýta hlunnindi landsins. Og hann horfir ekki framar með ástaraugum á fólkið sitt.

„Frið læt ég yður eftir, minn frið gef ég yður“ sagði Jesús Kristur (Jh 14.27). Magnús býr í friði himinsins og Guð umvefji ykkur, fjölskyldu og ástvini, með þeim friði sem ekkert rýfur og engin stríð megna að spilla. Guð geymi Magnús í eilífð sinni og blessi þig.

Amen.

Minningarorð. Grafarvogskirkja 16. nóvember 2018 kl. 13. Kistulagt sama dag. Jarðsett í Gufuneskirkjugarði. Erfidrykkja í safnaðarheimili Grafarvogskirkju eftir útför. Schola cantorum og Björn Steinar Sólbergsson. Útfararstofa kirkjugarðanna.

Útfararræður

+ Lovísa Bergþórsdóttir +

Lovísa var traust og hlý. Þegar ég kynntist Lovísu, börnum hennar og fjölskyldu fylltist ég gleði og þakklæti yfir hlýjunni í samskiptum, virðingu í tengslum og samstöðu hennar með fólki og góðu mannlífi. Þegar maðurinn hennar Lovísu, Jón Pálmi Þorsteinsson, lést fyrir liðlega þremur árum íhuguðum við í útför hans trú og tengsl. Og traust eða skortur trausts er aðalmál í lífi allra, í samfélagi og í vef heimsbyggðarinnar. Einn merkasti sálfræðingur Bandaríkjamanna á tuttugustu öld, Erik Eriksson, setti fram merka kenningu um traust, og sú viska hafði mikil áhrif í fræðaheiminum og hafði áhrif á uppeldismál, skólaskipan, sálfræðimeðferð, kirkjustarf og aðrar greinar og víddir mannheima. Erikson dró saman efni úr umfangsmiklum rannsóknum og hélt fram að til að barn njóti eðlilegs þroska þurfi það að hafa tilfinningu fyrir að andlegum og líkamlegum þörfum þess sé fullnægt og að veröldin sé góður og viðfelldin staður. Þegar að þessara þátta er gætt getur orið til frumtraust – sem er afstaða til lífsins, fólks, veraldar og lífsins.

Manstu eftir hve Lovísu var annt um að öllu fólkinu hennar liði vel? Mannstu að henni var velferð fólks aðalmál? Hún vildi að líf ástvina hennar væri traust og hamingjuríkt. Traust er veigamikill þáttur í trú – og trú verður aldrei skilin, ræktuð eða þroskuð nema í anda trausts. Trú deyr í vantrausti. Og þegar dýpst er skoðað er mál Guðs að tryggja traust fólks til að lífið lifi og þroskist – að allir fái lifað við óbrenglaða hamingju. Það var erindi Jesú Krists í veröldinni að treysta grunn tilveru manna og alls lífs – að menn megi lifa sem börn í traustu samhengi.

Upphafið í Þingholtunum

Lovísa Bergþórsdóttir fæddist í Reykjavík inn í haustið þann 7. september, árið 1921. Og hún lést þann 14. ágúst síðastliðinn. Foreldrar hennar voru Bergþór Vigfússon húsasmíðameistari og Ólafía Guðrún Einarsdóttir, húsfreyja. Hún var nefnd Sigríður Lovísa við skírnina, en það voru svo margar Sigríðar fyrir í fjölskyldunni, að hún notaði helst Lovísunafnið. Sigríðarnafnið hvarf vegna notkunarleysis. Fjölskylda Lovísu bjó í húsinu nr. 12 við Þingholtsstræti, rétt hjá Menntaskólanum í Reykjavík og KFUM-og K. Bræður Lovísu voru: Sigursteinn, sem lést ungur, og Einar Sigursteinn, en hann lést fyrir þrjátíu árum. Einar var árinu eldri en Lovísa.

Miðbærinn og Þingholtin voru skemmtilegur uppvaxtarreitur á milli-stríðsárunum. Lovísa naut góðra uppvaxtarskilyrða, hlýju og kærleika. Hún fylgdist vel með umhyggju foreldranna fyrir samferðafólki og hve vökul móðir hennar var gagnvart kjörum og aðstöðu fólks. Og Lovísa lærði gjafmildi, umhyggju og ábyrgð í foreldrahúsum. Hún fór stundum með lokuð umslög út í bæ til aðkreppts fólks og vissi að í þessum umslögum voru peningar, sem móðir hennar sendi. Og alla tíð síðan vissi Lovísa að fjármunir væru til eflingar heildarinnar og vandi annarra væri ekki einkamál þeirra heldur samstöðumál og tilkall. Þökk sé Lovísu og hennar fólki fyrir lífsvörslu þeirra – trausta framgöngu í þágu lífsins.

Lovísa þurfti ekki langt til að sækja skóla. Miðbæjarskólinn var skammt frá og Lovísa skokkaði niður og suður götu. Hún var námfús og vildi læra meira en grunnskólinn gat veitt henni. Og þegar Lovísa hafði aldur til fékk hún inni í öðrum skóla í nágrenninu, Verslunarskóla Íslands. En þá urðu skil, sem höfðu afgerandi áhrif á skólagöngu Lovísu. Móðir hennar missti hægri handlegg vegna krabbameins og heimilis- og fjölskyldu-aðstæður urðu til þess að Lovísa sagði sig frá námi, tók við heimilinu og ýmsum verkefnum sem á hana voru lögð. Hún annaðist móður sína vel og til enda. Lífsverkefnin tóku við og veigamikill þáttur þeirra tengdust Jóni Pálma Þorsteinssyni. Og þá erum við komin að ástalífinu.

Jón Pálmi Þorsteinsson

Þau Lovísa og Jón sáumst ekki á rúntinum í Lækjargötu í Reykjavík eða á síldarplani norður á Siglufirði heldur á Oxfordstreet í London! Margir hafa farið á Oxfordstreet í verslunarerindum, en fáir hafa verið eins lánsöm og þau Lovísa og Jón að finna hvort annað á þeirri merku verslunargötu í heimsborginni.

Það var mjö gaman að sjá ljómann í augum Lovísu þegar hún sagði okkur söguna um fyrsta fund þeirra. Þau Jón voru á sama hóteli eins og ástmögurinn á himnum hefði laðað þau saman með snilldaráætlun. Og Lovísa mundi líka nákvæmlega hvernig Jón hafði verið klæddur og þekkti hann jafnvel á fötunum. Svo kynntust þau, fundu traustið, festuna, í hvoru öðru, ástin kviknaði og þau luku árinu 1950 með því að ganga í hjónaband, þann 30. desember. Síðan áttu þau stuðning og voru hvors annars í 65 ár. Það er ekki sjálfsögð gæfa eða blessun. En þau ræktuðu traustið og virðinguna og það er gæfulegt veganesti til langrar samfylgdar.

Þau Jón og Lovísa nutu láns í fjölskyldulífi sínu og eignuðust tvö börn og afkomendafjöldinn vex þessi misserin. Pálmi er eldri og fæddist í október árið 1952. Pálmi er læknir og prófessor í fræðum sínum. Kona Pálma er Þórunn Bára Björnsdóttir, myndlistarmaður. Þeirra börn eru Lilja Björnsdóttir, Jón Viðar, Vala Kolbrún og Björn Pálmi.

Lilja er læknir og hennar maður er Einar Kristjánsson hagfræðingur. Þau eiga börnin Kristján, son Einars af fyrra sambandi, Lilju Þórunni, Sóleyju Kristínu og Birtu Lovísu.

Jón Viðar er hagfræðingur og kona hans er Lára Kristín Pálsdóttir, sérfræðingur í stjórnarráðinu. Börn þeirra eru Björk, Freyja, Lilja Sól – af fyrra sambandi Láru – og Hallgerður Bára.

Eins og mörg önnur í fjölskyldunni er Vala Kolbrún læknir. Hennar maður er Jón Karl Sigurðsson, stærðfræðingur. Þau eiga Pálma Sigurð.

Björn Pálmi Pálmason er tónlistarmaður og tónsmíðameistari eins og kona hans einnig. Hún heitir Veronique Vaka Jacques.

Jóna Karen er yngra barn þeirra Jóns og Lovísu. Hún er vorkona, fæddist í maí 1955. Hún er hjúkrunarfræðingur. Hennar maður er Ólafur Kjartansson, læknir og prófessor. Þau eiga þrjú börn: Lovísu Björku, Kjartan og Davíð.

Lovísa Björk er læknir.

Kjartan er rafeinda- og verkfræðingur.

Davíð er læknir og kona hans er Ramona Lieder, líftæknifræðingur. Og það er ánægjulegt að segja frá því að þau eru nýgift og sögðu sín já í Þingvallakirkju á laugardaginn síðasta. Hjónavígsludag þeirra er alltaf hægt að muna – því hann er menningarnæturdagurinn, Reykjavíkurmaraþondagurinn. Börn þeirra Davíðs og Ramonu eru Anna Lovísa og Ólafur Baldvin.

Lovísa helgaði sig heimilinu og börnum sínum og velferð fjölskyldunnar var henni aðalmál. Þegar börnin voru fullorðin fór Lovísa að starfa utan heimilis, og þá við lyfjagerð og umbúðaframleiðslu. Eftir að eiginmaður hennar féll frá hugsaði Lovísa um sig sjálf þar til fyrir tæpu einu og hálfu ári að hún flutti frá Tjarnarstíg 3 og á hjúkrunarheimilið Sóltún og naut þar góðrar umönnunar, sem hér með er þökkuð.

Minningar

Við skil er mikilvægt að staldra við og íhuga. Við fráfall ástvinar er ráð að kveðja, að fara yfir þakkarefnin, rifja upp eigindir og segja eftirminnilegar sögur. Og varðveita svo í huga og lífi það sem við getum lært til góðs og miðla áfram í keðju kynslóðanna. Og það er svo margt sem Lovísa skildi eftir til góðs og í lífi fólksins hennar, ykkar sem hér eruð.

Manstu gæsku hennar? Hve kærleikur og umhyggja hennar var innileg? Lovísa var ástrík móðir, sem umvafði fólkið sitt og heimili kyrrlátum friði. Hún lagði börnum sínum í huga metnað, dug, vilja til náms, vinsemd til fólks og virðingu fyrir lífinu. Lovísa kenndi þeim visku – t.d. að ekki væri hægt að gera meiri kröfur til fólks en það stæði undir. Hver og einn yrði að gera eins hægt væri, en meira væri ekki hægt að krefjast.

Manstu hve fallega og vel Lovísa talaði til fólks og blessaði? Manstu hve Lovísa ávann sér virðingu? Og manstu að hún þorði og gat talað um tilfinningaefni og trúmál? Það er ekki öllum gefið og þakkarefni þegar fólk hefur í sér þroska til slíkra umræðna. Lovísa var óspör á að segja börnum sínum og ástvinum sögur frá fyrri tíð og var góð og gjöful sagnakona. Manstu skerpu Lovísu og greiningargetu hennar? Og svo var hún fjölhæf. Og Lovísa staðnaði ekki, hún hélt áfram að hugsa um þjóðmál og velferðarmál samfélagsins og varð róttækari með árunum. Mannvirðing bernskuheimilisins og umhyggja fyrir velferð fólks varð Lovísu leiðarvísir um hvað og hver gætu orðið fólki, menningu og þjóð til gagns.

Manstu hve skemmtileg Lovísa var? Hve bjartsýn og ljóssækin hún var? Svo hafði hún þokka, útgeislun, gætti vel að fötum sínum og klæðnaði. Og var afburða húsmóðir og rækti hlutverk sín og verkefni af alúð. Henni lánaðist að gera mikið úr takmörkuðum efnum. Og hún tók viðburðum lífsins með æðruleysi. Hún var góður kokkur. Lovísa talaði einhvern tíma um að hún sæi eftir að hafa ekki eignast börnin fyrr, til að hafa notið samvisanna enn lengur! En vísast hefði sagan þá orðið öðru vísi, og Jóna Karen og Pálmi ekki orðið til heldur eitthvað annað fólk! En hún naut samvistanna við fólkið sitt lengi og hlúði að því alla tíð.

Manstu dýravininn Lovísu? Þegar börnin hennar og fjölskyldur þeirra voru að flytja til útlanda fengu þau Jón hundinn Ponna að gjöf. Hann var nánast himingjöf. Og samstillt voru þau Lovísa um að gleðja Ponna og veita honum hið besta samhengi. Hann varð þeim líka góður heilsuvaki því þau stunduðu hundagöngur og fóru skemmtiferðir saman með Ponna.

Manstu lestrarkonuna sem fylgdist vel með? Hún las t.d. bók um Hillary Clinton og aðrar slíkar á ensku! Lovísa hafði áhyggjur af fátækt heimsins og stríðsrekstri og vildi leggja sitt af mörkum til að sem flestir nytu lífsgæða og friðar. Hún var friðarsinni og verndarsinni í afstöðu.

Inn í eilífðina

Nú eru skil. Leyfið myndunum að þyrlast upp í huga. Lovísa brosir ekki framar við þér, grennslast eftir líðan þinni eða fer út í garð til að lykta af angandi rósum. Hún fer ekki framar upp að Esjurótum til að hleypa hundi og tjáir þér ekki framar þakklæti. Lovísa átti gott og gjöfult líf, sem er þakkarvert. Nú er hún horfin inn í traustið sem ekki bregst, rósagarð himinsins. Hún fer blessuð og þakkir ykkar er ilmur eilífðar.

Guð geymi Lovísu og varðveiti um eilífð. Guð geymi þig og gefi þér traust og trú.

Amen.

Útför Lovísu var gerð í kyrrþey frá Fossvogskapellu fimmtudaginn, 23. ágúst, 2018. Bálför og því jarðsett síðar í duftgarðinum Sóllandi, K – 10 – 10. Erfidrykkja í Hótel Radisson Blu við Hagatorg.

 

Greinar og pistlar, Útfararræður

+ Helgi Valdimarsson +

Helgi var fjallamaður. Hann naut áreynslunnar við að klífa fjöll, finna leiðir, gleðjast yfir undrum náttúrunnar og komast á toppinn. Og syngja svo að kvöldi í hópi glaðsinna göngufólks. Í þannig aðstæðum kynntist ég Helga. Hann hafði reyndar alltaf verið til í vitund minni, því við vorum systrasynir og hann var sautján árum eldri. Móðir mín og móðursystir elskuðu hann og hossuðu honum ungum og alla tíð síðan. Ég vissi því af honum, en við kynntumst þó ekki fyrr en fyrir tuttugu árum. Þá réð Ferðafélag Íslands Helga til að stýra gönguferðum um svarfdælsk fjöll. Ég var sá lukkuhrólfur að vera í hópi Helga og naut þess í mörg ár síðan. Hann var afburða leiðsögumaður. Ég hef ekki notið annars betri. Þar sem við frændur deildum herbergi í fyrstu ferðinni varð ég vitni að hve margra vídda Helgi var. Hann m.a. gerði námstilraunir með sjálfan sig. Hann sofnaði með lestur Íslendingasagna í eyrum og nýtti því svefntímann til að læra. En hann var slakur gagnvart því að draumar hans hafi yfirtekið námið og ekki alltaf ljóst hvað væri úr Laxdælu eða Eglu og hvað frá honum sjálfum. Þessi eftirminnilega gönguvika tengdi þátttakendur og ég naut þeirrar blessunar að kynnast konu minni undir vökulum augum fararstjórans.

Helgi var afar eftirminnilegur maður. Honum var mikið gefið og var fjölgáfaður. Atorku- maður við vinnu, hvort sem það var í sveitavinnu bernskunnar eða í fræðum fullorðinsáranna. Hann hafði þörf fyrir einveru og sökkti sér í það, sem hann sinnti hverju sinni, hvort sem það var á rannsóknarstofunni eða við skáktölvuna sína.

Hann sótti í söng og gleði og var allra manna skemmtilegastur í samkvæmum. Hann var alvörumaður en líka syngjandi gleðikólfur, íþróttagarpur en líka fíngerður tilfinningamaður, háskólamaður en einnig bóndi, stórborgamaður en sótti í fásinnið, þekkingarsækinn og framfarasinnaður, en mat einnig mikils klassík og festu menningarinnar.

Ég þekkti foreldra Helga og fannst hann flétta gæði beggja í eigin lífi. En ólíkur var hann þeim þó og fór sínar eigin leiðir.

Nú er Helgi farinn upp á Rima eilífðar og við hinir pílagrímar lífsins þökkum samfylgdina. Þökk sé Guðrúnu Agnarsdóttur, konu Helga, fyrir alúð hennar við ættfólk hans. Hún gekk hiklaus með manni sínum í heimum manna og fjalla, þjónaði fólkinu hans og annaðist hann síðan stórkostlega síðustu veikindaárin. Við leiðarlok vil ég tjá þakklæti mitt fyrir ræktarsemi þeirra Helga í garð móður minnar, móðursystur og fjölskyldu. Guð gangi kindagötur eilífðar með Helga Þresti Valdimarssyni og geymi ástvini hans.

Minningargrein mín um Helga í Morgunblaðinu 17. ágúst 2018. Meðfylgjandi mynd tók ég af Helga á Hvarfshnjúk í Svarfaðardal.