Greinasafn fyrir flokkinn: Útfararræður

Ég birti margar útfararræður mínar en þó ekki allar – og sumar með hljóðskrá. Nálgast má minningarorð á sigurdurarni.annall.is.

Útfararræður

Jónína Stefánsdóttir + minningarorð

Mér þótti vermandi að hitta Jónínu. Hún horfði ekki aðeins í augu mín þegar við heilsuðumst heldur brosti hún. Ekki aðeins með andlitinu heldur líka augunum. Ég hreifst af getu hennar til að fagna viðmælanda og fannst mikið til um mannvinsemd hennar. Svo hafa börnin hennar og ástvinir sagt mér sögur um hana. Ekki aðeins heimilissögur og vinnusögur heldur líka sögur um uppátæki, getu hennar og visku. Jónína var til eftirbreytni. Hún var fyrirmynd og leggur afkomendum sínum til afstöðu og gerðir til eftirbreytni.

Hvað sýnist ykkur t.d. um matarboðin hennar Jónínu? Já, hún var mjög góður kokkur og gat hæglega boðið heim og til veislu. En kannski var það ekki það sem freistaði unglinganna hennar, barnabarnanna, mest. Nei, svo hún bauð þeim út að borða. Þau máttu velja veitingastaðinn og hún borgaði. Svo naut Jónína með þeim gefandi kvöldstundar. Þau gátu rætt saman í ró og næði. Hún náði sambandi og þau kynntust skemmtilegri ömmu sem þorði. Svo fékk Jónína auðvitað í leiðinni gott yfirlit yfir matarmenningu höfuðborgarsvæðisins, hvað steikhúsið Argentína væri að gera; hvað var í gangi á Dillinu. Jónína var svo opin að hún fagnaði sjö rétta óvissumáltíð sem gleðilegu ferðalagi.

Það er eitthvað heilagt og djúpmannlegt við þessa samskiptaaðferð Jónínu. Kirkjur eru byggðar í kringum matarborð. Kristnin er matarhefð, fólk er kallað saman til að vera saman, tala, ræða um stóru málin og þau litlu. Fræðast og efla mannúð og samheldni, kærleika og lífsgæði. Það eru allt þættir í lífi Jónínu Stefánsdóttir. Hún var líka kona stundarinnar, nýunganna, hlátranna, gleðinnar og kærleikans. Hún bauð ungviðinu út að borða til að njóta, vera saman, rækta tengslin – vera. Í því er guðssambandið fólgið, opna fyrir allar víddir mennskunnar, inn á við, út á við, til náttúrunar og upp í óravíddir eilífðar, til Guðs.

Uppvöxtur og samhengi

Jónína var vorkona og fæddist í mars í Strandhöfn í Vopnafirði. Það var á afmælisári þúsund ára Alþingis, árið 1930. Foreldrar hennar voru hjónin Stefán Jónsson og Sigríður Jósefsdóttir, sem bjuggu í Strandhöfn,Purkugerði og Hámundarstöðum. Jónína var næstelst í hópi fjögurra systkina. Hildur var elst og fæddist árið 1928. Hún lést árið 1991. Guðni Jóhannes var þriðji í röðinni og fæddist árið 1932. Hann er einnig látinn. Ingibjörg var yngst, fæddist árið 1939, og hún lifir systkini sín. 

Vopnafjörður var gjöfult menningarhérað á uppvaxtarárum Jónínu. Hún var sveitastúlka, gekk til allra verka, lærði að vinna og líka að trúa á mátt sinn og megin. Hún var hesteigandi. Svo var hún músíkölsk og langaði til að læra á hljóðfæri. Þegar hún var aðeins fjórtán ára unglingur bauð hún í og keypti harmóníuorgel. Það var ekki aðeins gott og hljómþýtt hljóðfæri heldur líka glæsileg stássmubla – gerð af sænska orgelsmiðnum KA Andersen (sem reyndar gerði nokkur orgel í íslenskum kirkjum, t.d. Hofstaðakirkju og Ljósavatnskirkju). 

Skólagönguna byrjaði Jónína á heimaslóð og sótt síðan nám í Alþýðuskólann á Eiðum á árunum 1947 –49. Þar naut hún skólastjórnar Þórarins Þórarinssonar og fræða úrvalshóps kennara. Jónínu gekk vel í námi og hún var afbragðs námsmaður. Hvað ætti hún að gera eftir gagnfræðapróf? Jú, Jónína var vön vinnu í sveitinni en þó hún hefði getað orðið bóndi var í henni útþrá og þjónustuþörf gagnvart fólki. Hún setti stefnuna á hjúkrun. Hún skráði sig til náms í Hjúkrunarskóla Íslands og útskrifaðist í september árið 1953. Síðan starfaði hún við fag sitt víða og á mörgum hjúkrunar- og umönnunar-stofnunum.

Jónína var hjúkrunarfræðingur við Landspítalann frá því hún úskrifaðist úr skóla og til febrúar árið 1954. Þá fór hún norður með manni sínum og vann á Sjúkrahúsinu á Akureyri frá desember 1954 og til apríl árið eftir.Jónína hafði frá unglingsárum áhuga á geðheilbrigðismálum og tuttugu árum eftir hjúkrunarútskrift skráði hún sig til framhaldsnáms í geðhjúkrun og lauk í árslok 1976. Hún vann svo á sjúkrahúsum og stofnunum á höfðuborgarsvæðinu frá 1970. Fyrst á Borgarspítalanum, síðan á Kleppsspítala, þá í Hafnarbúðum, íSunnuhlíð og síðast á geðdeild Landspítalans frá 1989 og til starfsloka. Jónína hafði áhuga á fólki, velferð þess og heilbrigði. Hún ræktaði með sér mannúð og mannvinsemd og var ávallt reiðubúin að koma fólki til hjálpar. Af því að hún mat fólk jákvætt og sá í öllum fegurð hafði hún líka lag á fólki sem aðrir áttu í erfiðleikum með. Hún sá gildi í fólki, gæði í kynlegum kvistum. Hún horfði á fólk með jákvæðni og mannúð kærleikans. Jónína var því mikils metin.

Jónína og Guðsteinn

En hjúkrunarstarfið gat reynt á. Einu sinni var Jónína komin í miklar ógöngur. Sjúklingur hafði náð taki á hári hennar og tók fast í. Starfsmaður sá aðfarirnar, en hann var með sprautu í höndum og vildi ekki henda henni ekki frá sér til að koma hárreittri konunni til bjargar. Jónína sá útundan sér og í stimpingunum að hann lagði sprautuna varlega frá sér og þá var hann tilbúin að leggja henni lið. Jónínu þótti maðurinn bæði ótrúlega skipulagður, varkár og skýr í viðbrögðum og vildi því kynnast honum betur. Já, þetta var Guðsteinn, hún var þá hjúkrunarnemi og hann læknanemi. Þau urðu kunningjar, svo vinir og settu svo upp hringana og gengu í hjónaband 3. febrúar 1954.

Þau Jónína og Guðsteinn voru félagar, samstiga lífsförunautar og vinir í meira en fimmtíu ár allt þar til Guðsteinn féll frá árið 2004. Þau Jónína stóðu saman. Hún studdi mann sinn, fór með honum lífsferðirnar, umspennti hann og börnin, studdi hann í starfi, hvort sem var fyrir norðan eða í Súgandafirði, sem og fyrir sunnan. Fjölskyldan var saman í Uddevalla þegar Guðsteinn hóf sérnám, sem varð reyndar styttra en áætlað hafði verið vegna veikinda móður hans. Svo fóru þau aftur til Suðureyrar þegar þau komu frá Svíþjóð en fóru svo suður eftir að Jónína varð fyrir alvarlegum bakveikindum. Svo bjuggu þau hér á höfuðborgarsvæðinu, lengstum á Álfhólsvegi og þar var félagslífið ríkulegt og heimilið opið stórfjölskylduheimili. Jónína var auk allra annarra starfa stórhúsmóðir á heimili sínu.

Þau Jónína og Guðsteinn eignuðust fimm börn. Þau eru eru Stefán (f. 1954); Rósa (f. 1956); Sigríður (f. 1962); Hallgrímur (f. 1965) og Karl Jóhann (f. 1966). Þau tóku tengdabörnum opnum örmum og fögnuðu og nutu barnabarnanna, en eitt þeirra er látið. Þessu fólki, tengdabörnum, venslafólki og ástvinum var Jónína glaður og hollur vinur, fræðari og stuðningur. Hún sinnti barnabörnum sínum, fór á milli heimila til að taka á móti þeim er þau komu úr skóla, baka handa þeim lummur eða pönnukökur og vildi tryggja lærdóm þeirra. Þökk sé henni fyrir hve ástsamlega hún þjónaði sínu fólki.  

Minningarnar

Hvernig manstu Jónínu? Hún var góður námsmaður. Drátthög og góður teiknari og gat jafnvel teiknað dýr. Heststeikningin hennar lifir í fjölskylduminninu sem dæmi um getu hennar. Jónina var sjálfstæð alla tíð og tók eigin ákvarðanir í lífinu. Hún vildi ekki vera öðrum háð. Hún ræktaði frelsi og eigin styrk. Jónína er því fyrirmynd afkomendum sínum og vinum. Jónína var huguð og þorði að fara eigin leiðir. Hún hikaði t.d. ekki að fara nýgift og ólétt um hávetur austur til foreldra sinna þegar henni fannst hún verða að vitja þeirra. Og ferðin var mikilvæg og augljóst að hún var ekki aðeins jarðbundin heldur var líka gefin fjölskynjun og stefnufesta. Faðir hennar lést þegar hún kom og ferðin var henni því afar mikilvæg.

Jónína var fróðleiksfús og leitaðist ávallt við að efla kunnáttu sína og menntun. Og hún fór jafnvel utan til að ná betra valdi á ensku. Hún var í Edinborg í þeim erindagerðum árið 1985.

Jónína vildi alltaf láta gott af sér leiða, fólki nær og fjær. Mannúð einkenni hana og hún var gjafmild. Jónína var pólitísk og studdi þau stjórnmál sem hún taldi þjóna jöfnuði, mannréttindum og góðri sambúð við land og annað fólk.

Manstu orðaforðann hennar Jónínu? Hún mat bókmenntir mikils og þau Guðsteinn voru samstiga í áhuga á bókmenntum og ríkidæmi máls. Hún var ræktandi og blómin hennar brostu við heimilisfólki og gestum. Svo stunduðu þau Jónína og Guðsteinn skógrækt. Þau voru hugsjónafólk og sáu sig í þjónustu við samfélag og náttúru.

Manstu skaphöfn Jónínu, styrk og hversu skýrmælt hún var? Manstu hve röggsöm hún var. Jónina var dugmikil, forkur, rösk og ósérhlífin í vinnu. Hún var vel verki farin. Hún var kjörkuð og stefnuföst og vílaði ekki fyrir sér það sem var erfitt. Hún var þakklát fyrir það sem hún hafði og naut og kvartaði ekki. Í henni bjó ríkuleg og jafnvel óbugandi seigla.

Skilin og eilífiðin

Nú eru orðin skil. Jónína er farin. Hún bakar ekki lengur lummur handa þér eða býður fóki í svið. Hún teiknar ekki framar eða vefur eftir ljósmyndum. Hún saumar ekki framar eða prjónar. Listakokkurinn eldar ekki framar fyrir þig eða gerir undraveislu úr afgöngum. Hún fer ekki í hjólastóla-gondólaferð í Feneyjum eða framar á tónleika. Hún er farin inn í Strandhöfn eilífðar, til Guðsteins og allra sem hún var búin að sjá á eftir inn þá tryggu höfn. Við hugsum til hennar, þökkum fyrir hana, rifjum upp, drögum heim lærdóm og visku hennar. Og lærum af henni að rækta tengslin og þora að fara gondólaferðir þrátt fyrir hjólastóla eða í mathús heimsins til að geta horft í augun á afkomendum og ástvinum.

Guð geymi Jónínu og Guð styrki ykkur ástvini .

Amen.

Við þessi skil hef ég verið beðinn um að bera ykkur kveðjur frá Hlyni Ás Hallgrímssyni í Danmörk og ennfremur kveðjur frá Ingu og Ebergs börnunum á Álfhólsvegi 97.

Minningarorð við útför Jónínu. Kistulagning og útför 4. desember, 2020. Bálför. Jarðsett í Gufuneskirkjugarði.

Útfararræður

Guðsteinn Þengilsson + minningarorð

Hvað er lífið? Guðsteinn var í miðju hins opinbera lífs en þó var hann líka utan við. Hann var einbeittur, skýr og klár, en þó ekki algerlega séður. Hann var hreinskiptin en svo djúpur að ekki var séð til botns. Hann vildi norræn fræði en verteraði yfir í heilbrigðisvísindin, þráði greinilega fræðimennsku og grúsk, en helgaði líf sitt beinni hagnýtingu fræðanna. Útför Guðsteins Þengilssonar var gerð frá Neskirkju 9. desember 2004. Minningarorðin voru birt á síðu sem nú er niðurlögð og ég birti ræðuna að nýju hér að neðan. 

Sótti í bækur

Lítill Guðsteinn hjá ömmu á Þórðarstöðum, með bók í höndum. Hún hjálpaði hnokkanum upp í rúm, fingur fór eftir línunni, svo var lesið. Skrjáfandi blað, stafir, greinarmerki, eyður, línuskil, orð, orðasambönd, mislangar setningar. Hvað merkti þessi stafahrúga, hvernig var hægt að skilja þessa orðabendu? Orðin, fléttan og sagan öll komu til hans og fönguðu hug hans.

Svo mátti hann lesa upphátt fyrir fólkið sitt. Nýju bækur lestrarfélagsins rötuðu heim og svo fékk hann líka að lesa húslestrarbókina. Það skipti máli að lesa vel ekki síst þau orð. Alla tíð síðan las hann grannt. Hann hreifst af bókum, safnaði þeim, stráði um sig spekinni og deildi með sínu fólki ævintýrum þeirra. Eru ekki blaðsíður í góðri bók gæði fyrir lífið?

Þegar þau Guðsteinn og Jónína hófu búskap áttu þau lestrarstundir. Hún með eitthvað á prjónum eða barnaplögg í höndum og með eyrun opin. Hann með sögur herlæknisins, Gerplu, Þórberg eða ljóð Jóns Helgasonar og las fyrir konuna sína, það sem hreif hann. Hann kímdi og leiftraði.

Orð, bók og líf

Í síðustu bók Biblíunnar segir:

“Í hægri hendi hans, er í hásætinu sat, sá ég bók, skrifaða innan og utan, innsiglaða sjö innsiglum. Og ég sá sterkan engil, sem kallaði hárri röddu: ,,Hver er maklegur að ljúka upp bókinni og leysa innsigli hennar?” (Op. Jóh. 5.1-2)

Rit kristinna manna er bókasafn. Biblia er grískt orð í ft og þýðir einfaldlega bækur. Í því bókasafni er síðan rætt um alls konar bækur og mikilvægi þess að rita niður það sem máli skiptir. Þar er talað um lífsins bók og bók sannleika. Esekíel spámaður borðaði meira að segja bók, Jesús Kristur las upp úr bók til að tjá fólki hver hann væri og til hvers hann lifði. Jóhannes guðspjallamaður byrjaði með orð til að tjá veruleika lífsins, forsendur þess og tilgang. Orð voru við upphaf veraldar, engin ónytjuorð, heldur orð sköpunar og verðandi. Hebrear álitu Guð vera skáld lífsins, höfund allrar hugsunar og þar með veraldar. Og við enda Ritningarinnar er þessi bóknálgun enn til íhugunar. Í forsæti himins er innsigluð bók, en þá bók á að opna. Kallið hljómar hárri röddu: “Hver er maklegur að ljúka upp bókinni?” Hverju þjónar slík upplúkning? Eru orð, blaðsíða og bók til einhvers?

Uppruni og ættmenni

Guðsteinn Þengilsson fæddist á Akureyri 26. maí 1924. Foreldar hans voru Þengill Þórðarson, frá Höfða í Höfðahverfi, og Rósa Stefánsdóttir, frá Þórðarstöðum í Fnjóskadal. Foreldrarnir bjuggu ekki saman og Guðsteinn taldi líklegast, að foreldrum hans hafi verið meinað að eigast.[1] Guðsteinn var fyrst á Akureyri en síðan næstu sjö árin á Þórðarstöðum hjá móður sinni og í skjóli afa og ömmu.

Þegar Rósa giftist Hallgrími Sigfússyni, barnakennara og pósti, árið 1932, fór Guðsteinn með þeim yfir Fnjóskána og í Grjótárgerði í Fnjóskadal. Síðan voru þau eitt ár á prestsetrinu á Hálsi, en settust síðan að á kirkjustaðnum Illugastöðum í sömu sveit árið 1937. Hálfsystur Guðsteins, samfeðra, eru Guðrún og Ásta.

Skólaganga

Guðsteinn naut skólagöngu á heimaslóð fram á unglingsár og undir styrkri og umhyggjusamri stjórn móður og kennarans, stjúpa hans. Guðsteinn gerði grín að eigin búmannsraunum og sagði að ekki hefði hann verið mörg ár við bústörfin á Illugastöðum, þegar farið var að hugsa um hvað væri hægt að gera við hann því hann hafi verið rati í búskapnum!

Presturinn á Hálsi, frænka og venslafólk ýttu á og Guðsteinn var sendur í tveggja ára fóstur til Akureyrar til móðursystur og manns hennar. Þar sem hann hafði aðeins lokið barnaprófi hjá stjúpanum settist hann fyrst í 2. bekk gagnfræðaskóla og tók svo gagnfræðapróf vorið 1944. Sama vorið freistaði Guðsteinn þess að taka inntökupróf í Menntaskólann á Akureyri. Vorið var því strembið, mikill lestur, puð en góð útkoma. Í þrjá vetur naut Guðsteinn menntaskólalífsins. Hann var orðinn tvítugur, þegar hann hóf það nám. Hafði næði til að hugsa pólitík, menningarmál, að lesa og lifa. Þetta var Guðsteini góður tími, í góðum skóla, kennarar miklir fræðarar og fyrirmyndir. Stúdent varð hann frá MA árið 1947.

Guðsteinn skrifaði sjálfur: “Nú var ég orðinn stúdent, en hvaða háskólagrein átti ég að nema? …Stúdentspróf veitir í sjálfu sér engin réttindi til eins eða neins. Loks komst ég að þeirri niðurstöðu, þrátt fyrir að ég hafði numið í stærðfræðideild menntaskóla, að innritast í norrænudeild.” En þegar hann skrifaði þessi orð fyrir skömmu hefur hann orðað bakþanka öldungsins og bætir við: “Helst hefði ég viljað stunda framhaldsnám í stærðfræði, stjörnufræði og stjarneðlisfræði, en það hefði ég þurft að gera við erlendan háskóla. Þangað átti ég engan kost að fara, a.m.k. sá ég enga leið til þess.”

Norræn fræði stundaði Guðsteinn í tvö ár. Þegar hann hafði lokið upp hinum innsigluðu ritum þeirra fræða leitaði hugurinn annað. Sjálfsagt hefur raunvísindaþráin líka seitt og afkomuvitundin. Guðsteinn söðlaði um og hóf nám í læknadeild skólans haustið 1949 og lauk læknaprófi vorið 1956. Það sumar fór hann norður og vann kandídatstímann á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri. Á árunum 1957-63 var hann héraðslæknir á Suðureyri við Súgandafjörð. Þá lá leiðin til Svíþjóðar og Guðsteinn starfaði á sjúkrahúsi í Uddevalla í tvö ár og svo kallaði Hannibal Valdimarsson fjölskylduna heim á Suðureyri á ný. Þar var hópurinn til 1968 er þau fluttu suður í Kópavog.

Guðsteinn var síðan heimilislæknir í Reykjavík og síðar á Heilsugæslustöð Kópavogs. Hann var um árabil einnig fangelsislæknir. Árið 1982 var Guðsteinn ráðinn yfirlæknir við dvalarheimilið Sunnuhlíð í Kópavogi og gegndi hann því starfi til ársins 1996.

Á árinu 1997 hóf Guðsteinn síðan störf sem sjálfboðaliði í Þjóðabókhlöðunni við flokkun gagna og innslátt bréfasafna. Yfirgripsmikil þekking hans á fræðum, fólki og samfélagi nýttist vel í þessi sjö ár sem hann þjónaði handritadeild Landsbókasafnsins. Mér hefur verið falið að bera fram þakkir deildarinnar fyrir allt hans góða starf. Guðsteinn var á leið í vinnuna þegar hann var bráðkvaddur hinn 1. desember síðastliðinn, á leið til vinnu í bókhlöðu þjóðar sinnar, á fullveldisdegi.

Jónína og börnin

Guðsteinn og Jónína Stefánsdóttir kynntust á Kleppi sældarsumarið 1952. Hún var komin í nokkrar ógöngur því sjúklingur hafði náð taki á hári hennar og tók fast í. Guðsteinn kom gangandi með sprautu, varð vitni að stimpingunum en stökk þó ekki til fyrr en sprautan var örugglega komin í var. Þá var hann tilbúin að leggja henni lið. Jónínu þótti maðurinn bæði ótrúlega skipulagður, varkár og skýr í viðbrögðum og vildi því kynnast manninum betur. Hún var þá hjúkrunarnemi og hann læknanemi. Þau urðu kunningjar, svo vinir og settu svo upp hringana 13. desember og gengu í hjónaband 3. febrúar 1954. Þau eru því búin að eigast í meira en fimmtíu ár.

Guðsteinn var hamingjumaður í einkalífi, átti í Jónínu vin, andlegan og faglegan sálufélaga og samstiga lífsförunaut. Þau eignuðust fimm börn. Þau eru eru Stefán (f. 1954); Rósa (f. 1956); Sigríður (f. 1962); Hallgrímur (f. 1965) og Karl Jóhann (f. 1966). Þau tóku tengdabörnum opnum örmum og fögnuðu og nutu barnabarnanna, en eitt þeirra er látið. Þessu fólki, tengdabörnum, venslafólki og ástvinum var Guðsteinn glaður og hollur vinur, fræðari og stuðningur.

Ræktunarreitir

Málsgreinar í lífsbók Guðsteins eru margar og fjölbreytilegar. Guðsteinn lærði ekki aðeins orð í Fnjóskadal heldur einnig að vinna. Hann lærði hin almennu sveitastörf en náði jafnvel að sinna því einstaka starfi að vera geitasmali. Og Guðsteinn varð skógarmaður, lærði að grisja og vakta Þórðarstaðaskóg. Hvað ungur nemur gamall temur. Félagi í Skógræktarfélagi Kópavogs varð hann á seinni árum og fylgdist með skógræktarmálum. Hann varð síðan ræktunarmaður á mörgum sviðum.

Hann beitti sér fyrir ræktun lýðs. Á fullorðinsárum varð hann brennheitur áhugamaður um bindindismál. Hann hafði séð og reynt böl ofneyslu áfengis og vildi leggja lífinu lið, ritaði margar greinar um bindindismál í blöð og tímarit og sat í Áfengisvarnaráði. Þá var hann félagi í Lionshreyfingunni um árabil.

Hann vildi fræða um læknisfræði og ritaði hina merku bók Læknisfræði í ritröð Menningarsjóðs um vísindi. Þá þýddi hann fræðslurit um unglingaástir, ritaði fræðslubókina “Læknirinn svarar” sem ætluð var almenningi, sem leitaði svara um sjúkdóma og lækningar. Þá ritaði hann fjölda greina um ýmis framfaramál og þjóðmál.

Guðsteinn var hallur undir sameignarhyggju, tók þátt í pólitík öll sín fullorðinsár. Í þeim efnum var hann óhvikull og rásfastur vinstri maður. Hann var félagi í Samtökum herstöðvaandstæðinga og hvatti aðra til þátttöku í þeim félagsskap. Hann gekk Keflavíkurgöngur og 1. maígöngur. Þau Jónína opnuðu heimili sitt fyrir boðbera vinstri stefnunnar vestur á Suðureyri, hýstu þá og fæddu.

Guðsteinn var í andstöðu við hvers kyns auðvald, hvort sem það var að hernaðarbrölti í Asíu eða bauð læknaferðir í skjóli lyfjafyrirtækja. Hann afþakkaði slíkt og veitti andóf og oftast ljúfmannlega. Þau hjónin luku sínum pólitísku afskiptum með því að skipa heiðurssæti á lista Vinstri grænna í sveitarstjórnarkosningum í Kópavogi.

Mannúð

Í Guðsteini átti mannúðin dyggan fulltrúa. Hann bar sjálfum sér fagurt vitni og varð mér eftirminnilegur fulltrúi sinnar stéttar í því hversu vel hann sinnti föngum þegar hann varð fangelsislæknir. Í tvö sumur, á átakatímum Geirfinnsmála, fylgdist ég með með hversu gott lag Guðsteinn hafði á föngunum í Síðumúlafangelsi. Hann virti manngildi þeirra, og vann meðvitað að því að koma þeim til hjálpar og manns. Það var ekki auðvelt, en fangarnir mátu hann mikils og töluðu vart betur um nokkurn mann en fangelsislækninn.

Einu sinni sagði Guðsteinn við mig eftir viðtal að það væri alveg ótrúlegt hvað hægt væri að læra mikið af föngunum. Þeir hefðu svo mikla þekkingu á hvernig ólík lyf virkuðu saman, að þeir veittu honum meiri þekkingu en hinar lærðustu fræðigreinar. Guðsteinn bar í sér slíka jákvæða fróðleiksfýsn, sem jafnan kom út í plús og varð öðrum til manndómshvatningar.

Safnari gæðanna

Guðsteinn safnaði mörgu, ekki aðeins bókum. Hann skrifaði niður vísur, sem kannski hafa orðið honum farvegur tilfinninga og jafnframt skemmtunar. Hann kunni ókjör slíkra og um flest undir himninum. Hann gat því orðið vísnavinum til gleði í ólíkum aðstæðum með smellnu vísukorni. Hann skemmti börnum og frændum með þrautum. Hann hafði auðvitað góða þekkingu á ýmsum þáttum þjóðmenningar og skemmti sér yfir óheppilegum málsháttavillum. Hann kvakaði yfir ef einhverjum varð á að segja þjóf koma úr heiðskíru lofti.

Lífsbókin

“Í hægri hendi hans …sá ég bók, skrifaða innan og utan, innsiglaða… ,,Hver er maklegur að ljúka upp bókinni og leysa innsigli hennar?”

Hvað er lífið? Hvað er innsiglað og hvað er opinbert? Guðsteinn var í miðju hins opinbera lífs en þó var hann líka utan við. Hann var einbeittur, skýr og klár, en þó ekki algerlega séður. Hann var hreinskiptin en svo djúpur að ekki var séð til botns. Hann var stilltur sjentilmaður, þægilegur og skemmtilegur, en þó var eitthvað meira. Hann var félagslyndur en naut sín fremur í smáum hóp en stórum. Hann vildi norræn fræði en verteraði yfir í heilbrigðisvísindin, þráði greinilega fræðimennsku og grúsk, en helgaði líf sitt beinni hagnýtingu fræðanna.

Hver dýptin?

Hver var þessi maður? Engin ævi er opinber, enginn verður séður algerlega. Guðsteinn var fjölhæfur hæfileikamaður, sem ræktaði vel sinn reit, sitt fólk, sjálfan sig, embætti og frændgarð. En hann verður ekki séður, við getum aðeins leitt líkum að ýmsu í lífi hans og íhugað. Hversu miklu skipti, að þrátt fyrir gott atlæti fór hann á mis við föður á mikilvægum mótunarárum? Af hverju þessi fjölþætti og margþætti fræðaáhugi? Af hverju sótti Guðsteinn bókasöfnun svo fast?

Auðvitað varð hann alfræðingur, eins og fjölmenntaður endurreisnarmaður. En hann skildi líka manna best takmörk þekkingar. Hann las sína Biblíu ungur, las um trúarbrögð alla ævi, vissi vel um bóktengingu Gyðingdóms, kristni og Islam og hvað þröng bókfesta getur orðið skelfilegt tæki í höndum einsýnna kreddumanna, sem telja sig eina geta upp lokið lífsbókinni. Með slíkum átti hann enga samleið.

Hverju skiluðu allar bækurnar Guðsteini? Visku, vökulum huga, útsýn. Hann var vökumaður þjóðar og einstaklinga, knúinn mannúð. Nú hefur hann lokið að fletta blöðum í sínum bókum. Nú hefur lífsbók hans verið flett í hinsta sinn og lokað. En Guðsteinn gerði sér grein fyrir að ekki var allt séð eða skilið. Fræðileg eðlisfræði og þróun í stjarnfræði kitlaði hann löngum. Hvað þýddi það, ef rauntilveran átti sér aðrar víddir, hliðstæður? Hann gerði sér alveg grein fyrir hvað þessi vísindi opnuðu margar fræðaæðar um eðli heims og manns og jafnframt flengdu upp kosmólógískum og þar með trúarheimspekilegum spurningum.

Lífsbókin. Hver er maklegur að opna? Lokið lífi. Var lífið hans Guðsteins við lok, eða er það kannski eins og hvert annað undursamlegt upphaf, eins og byrjun á spennubók sem tekur öllum fram, sem hann las á sínum tíma? Getur verið að nú megi hann fá að njóta dýpri skilnings, meiri útsýnar því sá sem var hið mikla orð, samhengi bókanna til forna, hafi verið verðugur að opna hið stórkostlega bókasafn himinsins, þar sem allar víddir eru tengdar, allar bækur samþættast, þar sem öll flokkun gengur upp í himnesku Deweykerfi, þar sem fangar og frjálsir lifa saman í sameign og bræðralagi, þar sem enginn hefur af neinum neitt og allir gefa öðrum til gleði? Í því er undur trúarinnar, að efasemdamaðurinn má vona hið góða.

Lífsbók Guðsteins er nú blað í lífsbók veraldar. Verður bókin ávallt lokuð? Aðventa er tilkoma. Svarið við hinni miklu engilsspurningu um hver megnar að opna er svarað með boðskap jóla um að Guð kemur sjálfur, rýfur innsigli allra heftinga og kúgunar, er sjálfur orðið sem hrífur, sjálfur sá lyfsteinn Guðs, sem læknar allt og allt færir til betri vegar.

Góður Guð blessi minningu öflugs liðsmanns lífsins, gefi konu, börnum, venslafólki og afkomendum líkn í sorg, og okkur öllum mátt til að lifa vel og með manndómi og elsku.

Amen.

[1] Heimild Heima er best 7/8 54. árg. júlí/ágúst 2004, bls. 296. Aðrar tilvitnanir í þessum minningarorðum eru einnig úr þeirri grein Guðsteins.

Útför í Neskirkju, 9. desember 2004. Jarðsett í Gufuneskirkjugarði.

Útfararræður

Pétur Haukur Guðmundsson +++

Á þessum fagra degi – og jafnvel í grænlensku góðviðri – kveðjum við Pétur Hauk Guðmundsson. Öflugan mann, kraftmikinn fagmann með skarpan huga. Pétur gerði kröfur til sjálfs sín, var mikill af sjálfum sér, talaði ekki af sér, náin þeim sem hann tók og trúr þeim sem hann batt hug við. Verkefnin sem honum voru falin voru í góðum höndum og voru unnin til enda.

Hvað skiptir þig mestu máli í tengslunum við Pétur? Hvað var það eftirminnilegasta og hvað þótti þér vænst um? Var það festan, traustið? Já, nafnið hans merkir klettur og það var ástæða til að Jesús veldi mann að nafni Pétur, sem einn styrkasta og öflugasta byggingarmann kristinnar kirkju í heiminum. Það stóð sem Pétur Haukur byggði og lauk. Manstu húmorinn, eða spilagetuna, gáturnar hans og smáprófin? Manstu hve flottur hann var? Naustu handarverka Péturs eða eldaði hann einhvern tíma stórsteik fyrir þig með bernaisesósu? Var hann þér Haukur í horni – öflugur verkstjóri, stuðningur og traust fyrirmynd? Hann reiknaði yfirleitt rétt, en var líka opinn fyrir að hafa nota stundum rangar forsendur. Þannig vinnur öflugur og glöggur spilamaður. Og hann kunni líka að bíða í lífinu og vissi að utanaðkomandi breytur hafa áhrif á lífsferil og viðburði. Því reiknaði hann út fólk og aðstæður með íhygli og visku. Hann horfði og komst að niðurstöðu.

Lífsferill Péturs er merkilegur og íhugunarefni. Hann þurfti að hafa fyrir lífinu og var traustur í því sem hann tók að sér. Nú eru skil og þú mátt gjarnan nýta þessa stund til að hugsa um það merkilega og dýrmæta – íhuga lífið. Hvað skiptir máli og hvernig getur líf, eigindir og verk Péturs orðið þér til lífsbóta og eflingar?

Upphaf og uppvöxtur

Pétur Haukur Guðmundsson var sumardrengur. Hann fæddist á Akureyri þriðjudaginn 6. júlí árið 1948. Móðir hans var Gréta Doak Pétursdóttir. Pétur fékk nafn afa síns. Svo var hann skráður Guðmundsson í þjóðskrá og kirkjubækur. En sú feðrun var ákvörðun móðurinnar því hann var ekki kenndur til blóðföður. Pétur vissi hver raunverulegur faðir hans var og hitti hann þótt hann hafi ekki borið nafn hans. Það er margt í þessari veröld vitað þótt skráningin hafi þjónað einhverju öðru en raunveruleikanum.

Pétur var annar í röð fimm systkina. Ásta Guðrún Guðmundsdóttir – síðar Hurrin – var elst. Hún fædist árið 1947. Ásgeir V. Bjarnason var sá þriðji og fæddist árið 1952. Síðan komu Heimir Jón Guðjónsson 1954 og yngstur er John Michael Doak sem fæddist árið 1964.

Fyrstu árin bjó Pétur í fjölskylduhúsinu á Akureyri og naut gæða ástvina og fjölskyldu. Þegar Gréta, móðir hans, flutti suður var Pétur sendur í fóstur í Syðri Velli í Kirkjuhvammshreppi í V.-Húnavatnssýslu. Þar ílentist hann hjá Steinbirni Jónssyni og Elínbjörgu Jónasdóttir. Þar var barnafjöldi og hann var yngstur. Pétur eignaðist á Syðri Völlum fimm fóstursystkini sem hann naut samvista við og lærði af. Þau eru Steinbjörn Björnsson, Álfhildur Steinbjörnsdóttir, Samúel Ósvald Steinbjörnsson, Anna Steinbjörnsdóttir, kölluð Dúdda, og Sigurður Ingvi Steinbjörnsson. Heimilið var gott og það var ekki bara puð heldur líka skáldskapur í heimilismenningunni – tengingar til moldar, út til samfélags og upp í hæðir andans.

Steinbjörn og Elínbjörg hættu búskap þegar Pétur Haukur var á unglingsaldri. Þau fluttu suður og í Hveragerði árið 1962. Flutningurinn var til góðs fyrir Pétur. Hann naut bæjarlífisins syðra, eignaðist félaga í skólanum og á fótboltavellinum og hafði gaman af að etja kappi við sveitunga og líka Selfyssingana. Hann var duglegur og eftirsóttur til vinnu og góður félagi.

Námsmaðurinn og fjölhæfur dúx

Pétur hóf skólagöngu fyrir norðan, í Vestur Húnavatnssýslu og hélt svo áfram námi í Hveragerði. Svo fór hann norður á Akureyri og auk námsins í MA varð hann snjall briddsspilari. Hann festi ekki hug við menntaskólanámið og fór í launavinnu og var m.a. í múrverki hjá Hauki frænda. Pétur talaði oft um tímann fyrir norðan og sagði skemmtisögur af litríku mannlífi í höfuðstað Norðurlands.

Pétur var skarpur, söggur að læra og gerði sér fljótt grein fyrir að það væri betra að hafa starfsréttindi en ekki. Hann skráði sig í Tækniskólann og lauk byggingatæknifræði árið 1974. Skemmtilega saga um Pétur barst til mín nú í vikunni alla leið frá Tyrklandi. Sigurjón Jónsson og Pétur voru félagar í skóla. Þeir höfðu steypt og kunnu til verka og töldu sig geta nýtt dæmatímann betur en að reikna. Þeir tefldu því og Steindór kennari horfði á þá við skákina á meðan hinir nemarnir reiknuðu. En Pétur og Sigurjón urðu þó dúxarnir um vorið. Þeir sem reiknuðu um veturinn töldu að þeir hefðu orðið svona snjallir vegna þess að skákin hefði eflt heilastarfsemina. En Sigurjón fullyrti að þeir hefðu bara verið góðir í fræðnunum líka.

Svo bætti Pétur við réttindum í múrverki. Hann varð meistari í því fagi einnig. Pétur var alla tíð góður í því sem hann tók sér fyrir hendur eða sinnti. Hann gerði kröfur til sjálf sín, setti kröfurnar hátt varðandi gæði þess sem hann vann að. Hann var fagmaður í anda og störfum. Hann gat gert margt en dúxað samt.

Með tæknifræðiprófið upp á vasa og múrverkið að auki fékk Pétur vinnu hjá Hafnarfjarðarbæ. Hann vann að og stýrði framkvæmdum á vegum bæjarins. Árið 1983 söðlaði hann um og fór yfir til Hagvirkis og var meðal annars staðarhaldari við Sultartangavirkjun sem fyrirtækið byggði. Um 1990 ákvað hann að vera engum öðrum háður og var með eigin verktakarekstur. Hann tók að sér verk eða vann sem undirverktaki. Árið 1997 fór hann með gömlum félögum sínum hjá Hagvirki til Grænlands og vann þar á vegum Íslenskra Aðalverktaka. Það var upphafið að langdvölum Péturs á Grænlandi. Næstu árin vann hann til skiptis í Keflavík og á Grænlandi. Pétur náði að vera langdvölum á austurströnd Grænlands, vesturströndinni og syðst líka. Hann var í Tassilak, Assiat og Nanortalik. Árið 2009 flutti hann svo til Nuuk þar sem hann fór að vinna fyrir KANUKOKA, sem var samband sveitarfélaga. Í þágu þeirra vann hann til 2018 þegar sambandið var leyst upp. Eftir það gerðist hann eftirlitsmaður með uppyggingu spennistöðvar sem hann vann við þar til veikindi meinuðu honum að starfa áfram.

Ástin og fjölskyldan

Svo er það heimilislífið og ástin í lífi Péturs Hauks Guðmundssonar. Hann var 22 ára þegar hann sá Magneu Þórunni Ásmundsdóttur austur á Laugarvatni. Sumarið var þeim gott og þau urðu par. Þau giftust í september árið 1971. Þau eignuðust dæturnar Ásdísi Elvu og Árdísi Ösp. Þau gengu líka John, yngsta bróður Péturs í foreldrastað. Þau Pétur og Magnea skildu árið 2000.

Ásdís Elva er myndlistarkennari í Norðlingaskóla. Hún er gift Hallgrími Ólafssyni.  Börn þeirra eru þau Ísabella Ýrr (1997) og Kormákur Logi (2001).

Árdís Ösp er meistari í bílamálun. Hún er gift Destiny Nwaokoro. Börn þeirra eru Pétur Uzoamaka (2018) og Ásmundur Obiageri sem er nýkominn í heiminn (2020).

Á Grænlandi kynntist Pétur Elisu Olsen. Þau gengu í hjónaband árið 2006 og voru um tíma með fósturdrenginn Erneeraq hjá sér. Þau skildu árið 2016.

Síðustu tuttugu árin bjó Pétur á Grænlandi og lést hann á heimili sínu þann 8. september síðastliðinn.

Mótun

Lífsferill Péturs er laðandi og vekur marga þanka. Upphafið og lífsmótunin var flókin en Pétur varð mikill af sjálfum sér. Hann vann úr lífsháska áranna og var stöndugur og staðfastur í lífinu. Hvernig leið barninu að fara að heiman og í fóstur hjá vandalausum? Hvað skilur slíkt eftir? Það var eftirminnilegt að heyra af því að þegar hann var barn og átti að sækja kýrnar í haga fann hann þær ekki. Í ljós kom að hann var sjónskertur. Og alla tíð síðan vildi hann gera vel, var ákveðinn að skila sínu og missa ekki sjónar á verkefnu sínum í lífinu. Hvaða áhrif hefur föðurleysi á persónumótun? Og hvernig mótast maður af því að eiga sér mörg systkin en vera lítið hjá þeim, mörg fóstursystkin og öll mun eldri? Hvað var það í grænlenskri menningu og náttúru sem seiddi Pétur svo mjög að hann var ekki bara heima í Vestur Húnavatnssýslu, í Hveragerði, Hafnarfirði eða Skerjafirðinum? Hann var heima á Grænlandi, skynjaði hræringar fólksins, blístraði jáið á innsoginu að grænlenskum hætti og lagði gott til uppbyggingar samfélagsins. Hann vildi líka deyja fjáls í Grænlandi þótt líkami hans yrði lagður í festu íslenskrar moldar. 

Lífið í eilífð
Nú er lagður upp í lengstu og hinstu ferðina. Hann eldar ekki framar fyrir þig og pískar bernaisesósu. Hann dottar ekki framar með barnabarn við brjóst. Þú getur aldrei hringt í hann eða leitað til hans með einhver mál, stærri eða minni. Hann klæðir sig ekki framar upp. Bendir ekki á glas í hyllu eða leggur til góða meðferð á lífverum heimsins. Hann keyrir ekki framar stóran bíl eða rennir línu í á. Hann kennir ekki lengur þakklæti eða segir sögu um fortíð sem líka er saga um hann sjálfan. Hann horfir ekki framar á fólk til að greina það og hvort það væri traustins vert. Hann talar ekki framar hægt til að hjálpa fólki að skilja stóru málin. Og dansar ekki tangó eða vals.

Nú er þessi stóri, fallegi maður farinn inn í himininn, Syðri Velli eilífðar. Þar er ljómandi stuð, kærleiksheimur þar sem allt er rétt. Allar sudoku-þrautir lífsins ganga upp. Drengur góður, vinur vina sinna, óáreitinn. Takk Pétur Haukur.

Guð geymi Pétur Hauk og Guð styrki ykkur ástvini og vini. Amen.

Hallgrímskirkja 25. september 2020, útför. Kistulagt í Kapellunni í Fossvogi 23. september. Bálför. Jarðsett í Kópavogskirkjugarði.

Útfararræður

Ólafur Sigurgeirsson – minningarorð

Hann er ekki í þjóðlendunum eða fjallafönnum, ekki við sprungur með grýlukerti í skeggi eða á hjólabuxum við fjallavatn og með grænt ennisband. Nei, það er hin eilífa hamraborg sem hann er sunginn inn í. Ólafur Sigurgeirsson var jarðsunginn frá Hallgrískirkju 7. maí 2006. Minningarorðin fara hér á eftir. 

Á fjöllum

Ólafur stökk inn í Slunkaríki. Veðrið æddi utan dyra, það brakaði í húsum, en allir voru komnir fram. Ferðin með Kálfstindum hafði verið slarksöm. Því verra sem veðrið varð þeim mun hressari varð Ólafur. Þá fór að reyna á fyrirhyggju hans, nákvæmni, þekkingu, kraft, þor og dómgreind. Í hann var rifið, en hann stóð keikur, gaf ekkert eftir og auðvitað náði hann og hans menn markinu. Maðurinn í dyrunum á Slunkaríki var kappi, hugumstór foringi með geislandi augu, grýlukerti í skegginu, fögnuð í huga og unninn sigur. Á fjöllum var hann hamingjusamur – og betra ef glíma varð við raunverulegan vanda.

Athvarf og viturt hjarta

Matthías Jochumsson hreifst af nítugasta Davíðssálmi og umorkti. Sá lofsöngur varð síðar íslenski þjóðsöngurinn. Í sálmi Davíðs segir: “Drottinn, þú hefir verið oss athvarf frá kyni til kyns. Áður en fjöllin fæddust og heimurinn urðu til, frá eilífð til eilífðar ert þú, ó Guð. Þú lætur manninn hverfa aftur til duftsins og segir: “Hverfið aftur þér mannanna börn!” Því þúsund ár eru í þínum augum sem dagurinn í gær… …Kenn oss að telja daga vora, að vér megum öðlast viturt hjarta.”

Fjöllin lifa, öræfin heilla, Ísland kallar. Kynslóðir koma, kynslóðir fara – athvarf frá kyni til kyns. Börn fæðast, þrá og dreymir, vaxa úr grasi, öðlast vit til sjálfsbjargar eða ná aldrei þroska. Og ívaf allrar sögu er: “Hverfið aftur þér mannanna börn.” Sagan verður þykk þegar forgengileikinn er numinn og framlag manna er skoðað. Lofstýr manna lifir vissulega, en allt mannlegt er sem grasið eða blómgróðurinn, sem nú lifnar – “hverfið aftur…” Hvað gerum við gagnvart því boði? Stöldrum við og biðjum bænina: “Kenn oss að telja daga vora, að vér megum öðlast viturt hjarta?” 

Uppruni og ætt

Ólafur Sigurgeirsson fæddist í Reykjavík 22. nóvember 1948 og lést á heimili sínu 27. apríl síðastliðinn. Foreldrar hans voru Steinunn Halldórsdóttir og Sigurgeir Guðmundur Guðmundsson. Ólafur missti foreldra sína ungur. Hann var reyndar orðin tvítugur þegar móðir hans dó, en var aðeins tíu ára þegar faðirinn lést. Það hefur aldrei verið gott að missa foreldri sitt ungur, þótt það verði hins vegar oft til að kalla efnismenn til ábyrgðar og átaka. Kjörsystir Ólafs var María Magnúsdóttir. Hún er látin. Hálfsystir hans, Guðfinna Magnúsdóttir, er sömuleiðis látin. Alsystir er  Særún Sigurgeirsdóttir og lifir bróður sinn.  

Ólafur sótti skóla í Reykjavík, var stúdent frá Menntaskólanum í Reykjavík árið 1968 og lauk lagaprófi frá Háskóla Íslands árið 1976. Þá hóf hann störf sem fulltrúi hjá borgarfógetaembættinu og var þar í tólf ár, bretti upp ermar, var víkingur til vinnu og málin gengu hjá borgarfógeta. Árið 1988 fékk Ólafur réttindi sem héraðsdómslögmaður og var hjá Lögmönnum Skeifunni 17 til 1990. Þá stofnaði hann eigin stofu og varð hæstaréttarlögmaður 1999. Ólafur sinnti alhliða lögmennsku, var fylginn sér í málflutningi, kom sér beint að efni og rökum. Á síðari árum helgaði hann sig því risaverkefni sem þjóðlendumálið er. Ólafur var frá upphafi fulltrúi íslenska ríkisins í þeim gríðarlegu hagsmunamálum. Þekking hans á landi, landsháttum og sögu kom að góðum notum og nýttist vel ríkinu. Jarðeigendur um allt land gátu ekki annað en borið virðingu fyrir þessum Íslandskappa, undruðust þekkingu hans og ef allt um þraut þá bara tók hann í nefið með körlunum – og var tekinn í þeirra hóp, var maður að þeirra skapi.

Heimafólkið

Ólafur var giftur Heiðrúnu Þóru Gunnarsdóttur. Börn þeirra eru Þór og Grettir. Stjúpdóttir Ólafs er Elín Hrönn Sigurjónsdóttir. Ólafur vildi, að ungviðið nyti alls hins besta. “Konan mín vinnur ekki úti” sagði hann einfaldlega. En þau Heiðrún voru hjartanlega sammála um að halda yrði góðu skikki á uppeldi og heimilishaldinu, fylgja strákunum eftir á hliðarlínuna í KR og æpa og sinna öllu því sem gerir heimili gott og gjöfult. Börnin hafa skýrt talað um hvað þessi skipan mála hafi verið þeim öllum til mikils góðs. 

Fyrir hjónaband eignaðist Ólafur soninn Elmar með Sigrúnu Benediktsdóttur. Sambýliskona Ólafs, þegar hann lést, var Guðrún Jóhannsdóttir og reyndist honum vel. Tengdamóðir hans, Fjóla Guðmundsdóttir getur ekki verið við þessa athöfn og ber ykkur kveðju sína. Ólafur var umhyggjusamur gagnvart sínu fólki og sinnti þeim eins og hann kunni best. Minningarnar um lífmikinn og ævintýralegan mann er auður ástvina hans. Þau hafa öll orðið fyrir óvæntum missi, raunar orkutapi í lífinu. Guð gefi þeim sinn mátt.

Máttur og íþróttir

Það fór ekki á milli mála þegar Ólafur kom í hús og mönnum varð starsýnt á heljarmennið. Hugur hans hneigðist til íþrótta og aflrauna frá unga aldri. Fyrst henti hann mönnum á loft í glímu. Árið 1969 varð Ólafur Íslandsmeistari í 3. þyngdarflokki í glímu og með KR-ingum í sveitaglímu á árunum þar á eftir. Hinn kraftalegi glímustíll var bending um stefnuna inn í heim aflrauna. Hann var sterkur og þegar hann var byrjaður að lyfta fyrir alvöru varð hann það sem félagarnir nefndu sterka manninn. Hann var marfaldur Íslandsmeistari í lyftingum og kraftlyftingum, setti fjölda Íslandsmeta og vann til verðlauna á Norðurlandameistarmótum. Bekkpressan var hans aðalgrein. Hann var keppnismaður í besta lagi og gaf ekki eftir fyrr en í fulla hnefa og það var talsvert!  

Ólafur var leiðtogi að upplagi. Félagar hans í puði og svita vissu, að hægt væri að treysta Óla. Hann var kallaður til ábyrgðar, stýrði mörgu af því sem gert var á fyrstu árum og áratugum í félags- og keppnis-málum lyftingamanna og var manna hressastur og líflegastur við að magna stemmingu á mótum. Hann varð brautryðjandi, stjórnaði þingum, aflaði hreyfingunni fé til framkvæmda og keppna, var fararstjóri í keppnisferðum erlendis, ráðgjafi ungu mannanna, hollvinur hinna eldri, dæmdi á mótum heima og erlendis, var tengill við erlend systur- eða eigum við frekar að segja bróður-samtök, alls staðar vel kynntur. Ólafur var formaður Lyftingasambands Íslands frá 1977-80 og formaður Kraftlyftingasambands Íslands frá 1984-86. Það er því ekki  einkennilegt, að sterkustu menn þjóðarinnar gangi í kirkju í dag, heiðri minningu leiðtoga, hollvinar og félaga. Krafturinn rímar vel við orkubolta trúarhefðarinnar, sem þetta hús er kennt við og minnir á.

Náttúrubarnið

Gunnar sneri aftur þegar hann sá land og hlíð. Eyvindar-Halla hljóp í óbyggðir þegar fegurð var á fjöllum. Hálendið togði í Ólaf og átti ítak í sál hans. Hann var fjallamaður, festarmaður Íslands, teygaði fagnandi að sér morgunkæluna í einhverjum mýrarskurðinum, þegar beðið var eftir morgunflugi. Hann ljómaði í morgunbirtu við minni Þórisdals, varð allur að titrandi kviku í kvöldbirtu, reif af sér klæðin á fjöllum, þegar sólin skein, elskaði fangbrögðin í fjallageimi, kunni vel veðravítum og tók stórviðrum eins og elskhugi fjörmiklu ástalífi. Utan malbiksins fannst Ólafi gaman og hann sagði: “Þetta er lífið.” Að una í faðmi náttúrunnar, með sínu fólki og vinum, var honum lífsnautn. Og hann magnaðist í þessum stórfaðmi – varð eiginlega náttúruafl.  

Ferðamaðurinn

Ég man eftir, að honum þótti skemmtilegt, þegar vinirnir hans töluðu um öll tækin hans Óla. Það er auðvitað gott að ferðast með fólki, sem á græjur, sem dugðu í hvaða aðstæðum og veðri sem var. En tækin þeirra Heiðrúnar áttu ekki sjálfstætt líf, heldur voru tól til nota vegna ferða og lífsnautna, rétt eins og lóð og stöng eru tæki lyftingamanna, meðul en ekki markmið. “Græna höllin” var til að komast frá A til B, hjólin, gúmmítuðran og sleðarnir líka.

Ólafur var framúrskarandi ferðamaður. Þótt hann væri hugmaður var hann jafnframt gætinn, enginn dólgur í vötnum, heldur kannaði vel. Hann vissi, að jökulsprungur gleypa algerlega, melta lengi og skila seint. Hann hentist því ekki yfir jökul nema vera viss um leið og aðstæður. Hann kunni vel á leiðsögutækin og hafði tamið sér agaða ferðtækni. Fjallamenn þekkja hvítablindu og það segir alla sögu um kunnáttu og færni Ólafs að hæsta hengja, sem hann fór fram af um dagana, var ekki nema þrír metrar. Ólafur naut átaka en ekki fíflsku. Þegar sleði fór niður úr ís fór hann úr Kraftgallanum og niður í vök á “sveifarhúsinu” einu og lyfti græjunni upp. Hann lét ekki sitt eftir liggja í að miðla upplýsingum og var um tíma ritstjóri Sleðafrétta, tímarits vélsleðamanna.

 Veiðimaðurinn

Ólafur var skotmaður, naut glímunnar við hreindýrin, puða við að hlaupa úr vindátt, komast að dýrum, og kannski ekki síður að erfiða við koma veiði til byggða. Fjórhjólin hafa að vísu nú tekið nokkuð af þeiri skemmtun. Hann veiddi fisk, en hafði ekki smekk fyrir smáveiðum með fíngerða flugustöng. Nei, betra var að leggja net og ef ekki voru önnur ráð synti hann bara með netið. Svo voru það rjúpur og gæsir, veiðar með vinum og undir íslenskum himni, á íslenskum fjöllum. Í honum bjó bjargráð kynslóða, vilji til að eiga nóg fyrir sig og sína og að allir fengju sinn skammt. Ólafur þjónaði félagsskap skotveiðimanna og var um árabil í hreindýranefnd Skotveiðifélagsins. Ólafur kunni að elda bráð og það er nú aðall veiðimannsins að nýta aflann vel. Svo velktist enginn í vafa um, að Ólafur kunni að borða líka. 

Íslandsbarnið

„…frá kyni til kyns… …fjöllin fæddust og heimurinn… …þúsund ár eru í þínum augum sem dagurinn í gær.” Það fæðist enginn á röngum tíma, en Ólafur hefði allt eins getað verið fornmaður, landnámsmaður, heiðahöfðingi eða kappi. Hann var ástmaður Íslands og gildir einu hvort átt er við sögu landnáms og byggðar á Íslandi, náttúru landsins eða menningarhefðir. Hann var áhugamður um glímu, Herúla, áa og eddur Íslendinga, Hávamál, norræna goðafræði og merkingu þeirra sagna, byggðasögu og svo eru auðvitað allar Hamraborgirnar, háar og fagrar. Ólafur hafði líka áhuga á hetjuferðum Íslendinga, s.s. Vilhjálms Stefánssonar og fornmanna á Grænlandi. Svo vildi hann leggja sitt til að halda merki Íslands á lofti. Hluti þeirrar þjónustu við Ísland og jafngild var, að svitna við landbætur við ferðaskálann við Hagavatn. Enginn bað hann, hann vildi laga þar sem eyðing var. Hetjuhyggja Íslendinga var honum í blóð borin. Orðfæri, afstaða og atferli Ólafs var eins og holdgun Íslendingasögu, sem gæti borið nafnið Ólafs saga sterka. 

Styrkleikinn

Ólafur var ekki allra og hélt mörgum frá sér. Að baki skeggbroddum og kögglum bjó viðkvæm und og fíngerð sál. Hann kom sér upp vörnum eða brynjum til að vernda hið innra. Hann var maður hins meitlaða orðfæris. Snakk og vella var honum fjarri, hvort sem var heima, í dómssal, vinarhjali eða á fundum. En jafnframt var hann manna fundvísastur á skemmtilegtheit. Hann var agaður í vinnu, snyrtimenni og málhagur. Hann forðaðist alla linkind og var þar með aldrei misdægurt. Hann var aldei upp á aðra kominn, vildi vera bjargálna í öllum málum. Svo ræktaði hann með sér stálvilja og kapp. Af hverju? Því verður ekki svarað en óneitanlega læðist að grunur um, að missir föður í bernsku hafi orðið honum þungbært áfall. Síðan hafa aðstæður við uppvöxt sannfært hann um, að hann yrði sjálfur að bera sínar byrðar og eiga til þess nægilegt afl. Skýringar og réttlætingar eru síðan auðfundnar í klassískum bókmenntum þjóðarinnar og rómantískri hetjutúlkun þeirra.  

Viturt hjarta – veröld Guðs

“Drottinn, þú hefir verið oss athvarf frá kyni til kyns. Áður en fjöllin fæddust og heimurinn urðu til, frá eilífð til eilífðar ert þú, ó Guð. Þú lætur manninn hverfa aftur til duftsins og segir: “Hverfið aftur þér mannanna börn!” Því þúsund ár eru í þínum augum sem dagurinn í gær… …Kenn oss að telja daga vora, að vér megum öðlast viturt hjarta.” – öðlast viturt hjarta.” Hvað er viska? Jú, það er viska að bera virðingu fyrir lífi, verkum og hugsun genginna kynslóða og miðla áfram. Það er viska að halda til haga menningararfi, gosögum, hetjulund. Það er viska að nýta sér gleðiefni fortíðar og skemmta með. Það er viturlegt, að lesa landið og hvíla við brjóst hinnar stóru móður.  

Hvað er viturt hjarta? Jú, það dælir ekki aðeins blóði í urrandi vöðva heldur iðkar hið góða og ræktar hið gjöfula líf. Þú átt þína leið og Óli fór sína. Og við getum lært hvert af öðru í þeirri miklu lífskúnst að iðka lífsgæðin, að lyfta fyrir lífið.

 Í dag er áð á bakka tímans. Í dag hugsum við um styrkleikann og veikleikann. Í dag heyrum við þetta hvísl alls sem sem er: “Hverfið aftur þér mannanna börn – aftur til duftsins.” Hver er máttur mannsins? Óli var sterkur, ógnarsterkur, en þó veikur þegar eyðingaröflin mættu honum með fullum þunga. Allt er sem blómstur segir í sálminum um blómið og við syngjum á eftir. Allt, allt hverfur aftur til dufstins, þú líka, allur þessi söfnuður. Hvað er þá eftir?  

Hvað verður um hann Óla? Hvar er hann? Hann er ekki í þjóðlendunum, eða fjallafönnum, ekki við sprungur með grýlukerti í skeggi, eða á hjólabuxum við fjallavatn og með grænt ennisband. Nei, það er hin eilífa hamraborg sem hann er sunginn inn í, glitrandi undraveröld, sem tekur allri morgunskímu fram og er lyktarbetri en skurður í haustkælu. Þar er engin orkuþurrð, þar er almættið sjálft. Honum er lyft inn í orkubú eilífðar, þetta sem við köllum Guð. Í því er hin mesta viska að lyfta þeim skilningi upp í vitund, að í þessu lífi erum við sem fóstur. Svo fæðumst við til hins nýja, sem er flottara, öflugra og betra en þetta, vegna þess að til er Guð sem er orka og elska. Í því fangi má Ólafur ávallt búa. Þar er lífið.  

Minningarorð flutt við útför Ólafs Sigurgeirssonar í Hallgrímskirkja, 5. maí 2006.

Útfararræður

Margrét Vallý Jóhannsdóttir

„Eigum við ekki að velta okkur út á helluna?“ spurði hún. Kaffilyktin fyllti eldhúsið á Kóngsstöðum. Sólin gægðist upp fyrir fjallsbrún og fyllti dalinn birtu. Lamb jarmaði hinum megin ár, jökullinn hló, milljarðar daggardropa léku sér með ljósið. Svo veltu Vallý og Páll sér út á helluna. Dagur í lífi tók þau í fangið og ljósið baðaði þau. Kannski fóru þau svo í göngutúr, skutust upp í Gloppu eða lásu í bók. Svo fóru þau einhvern daginn niður á Dæliseyrar, sviefluðu mjúklátum og sveigfúsum flugustöngum. Svo var á haustdögum rölt upp í Kóngstaðaháls, þetta “desert”land á heimsmælikvarða, berjum mokað í dalla, sest svo vestan við hús og borðað úti meðan kvöldsólar naut. Gaman að geta grillað fisk úr ánni og ekki síðra ef matargestir urðu berjabláir út að eyrum. Það er gott að velta sér á þessa hellu. Kóngsstaðir eru staður fyrir lífið, táknstaður um ljós og birtu lífsins, Skíðadalur er tákn um guðsríkið.

Í Davíðssálmum (121) segir: “Ég hef augu mín til fjallanna. Hvaðan kemur mér hjálp? Hjálp mín kemur frá Drottni, skapara himns og jarðar.”

Fjölskylda

Margrét Vallý Jóhannsdóttir fæddist á Akureyri 21. september árið 1948 og lést 1. maí síðastliðinn eftir skamma veikindabaráttu. Foreldrar hennar eru Friðrikka Elísabet Óskarsdóttir og Jóhann Björgvin Jónsson. Mamman var frá Kóngsstöðum og lifir dóttur sína, en pabbinn Dalvíkingur og er látinn. Systur Vallýjar eru Þuríður Jóna og Valgerður María. Fyrrri maður Vallýjar var Sigursveinn Friðriksson. Þeim fæddust þrjú börn. Þau eru Hlynur, Elísabet og Bjarki. Maður Elísabetar er Elías Þór Höskuldsson og kona Bjarka er Betina Carstens. Barnabörn Vallýjar eru samtals sex.  

Vallý ólst upp á Dalvík, bjó í Arnarhóli, en fór flest bernskuvorin fram í Kóngsstaði og var á sumrum hjá Snjólaugu, ömmu, og Óskari, afa. Þar framfrá tegndist hún náttúru dalsins, sögu síns fólks og sveitunga. Kannski tengdist hún líka eilífðinni, alla vega lifðu amma og afi lengur en flestir aðrir dauðlegir menn.  

Það hefur lengi verið haft á orði, að heilt þorp þurfi til að ala barn vel upp. Vallý naut uppvaxtar í stórneti þorpsins og gat veitt börnum sínum þorpsgæðin fyrstu árin. Fjölskylda hennar var og er samheldin og Vallý var öflug móðir og síðar amma. Hún var ekki aðeins stöndug fyrirmynd, setti mörk og efldi til þroska, heldur var líka það náin börnum sínum, að hún varð þeim vinur og gat miðlað visku til þeirra.  

Vallý var stolt af uppruna sínum. Hún hélt fast í hefðir sinna sveitunga og flutti þær suður, hvort sem það var nú veisluhald vegna vetrarloka, laufabrauðsgerð eða samskiptahættir. Hún var tengd sínu fólki og sinni mold. Við kveðjum hana hér syðra í dag en svo verður hún lögð til hinstu hvílu í svarfdælska mold. Hún verður jarðsett í Dalvíkurkirkjugarði meðal ættingja í samhengi þorpsins, dalsins, í miðju hins stóra lífhrings.

Mennun og störf

Börn, menntun þeirra og uppeldi heilluðu Vallý. Hún hafði sjálf áhuga á námi og gat sameinað hugðarefnum sínum. Hún fór í húsmæðraskóla, sem skilaði m.a. góðum kokki og mikilli hannyrðakonu. Svo var það Fóstruskóli Sumargjafar. Þaðan lauk hún prófi árið 1969. Með réttindi fór hún svo norður og þrátt fyrir eigin barnaannir hafði Vallý kraft og þor til að stofna eigin leikskóla 1972 og rak til 1975. Í þessu var hún á undan samtíð og samfélagi þar nyrðra. Vallý var líka frumkvöðull varðandi aðbúnað fatlaðra, þjónustu við þá og stuðning við fjölskyldur þeirra.

Atvinnumál Vallýjar voru gjarnan með því móti, að í hana var hóað. Hún var leiðtogi að upplagi, störf hennar og hæfni voru virt svo að til hennar var leitað með vinnu. Vallý var fyrsti fóstrumenntaði Dalvíkingurinn, sem kom heim að námi loknu. Foreldar og samfélag treystu henni til að stofna og stýra fyrsta leikskóla bæjarfélagsins.

Breytingar urðu í einkalífi hennar. Þau Sigursveinn skildu og Vallý tók þá afdrifaríku ákvörðun að fara suður með börnin. Syðra starfaði hún á Geðdeild barnaspítala Hringsins og var þar í tvö ár. Svo var þörf á öflugum stjórnanda á leikaskólanum Hamraborg. Þar var hún frá 1982-86. Samtímis sótti hún nám í Fósturskóla Íslands og bætti við sig í leikskólafræðum og stjórnun. Síðan varð hún stjórnandi á leikskólanum Birkiborg á Borgarspítalanum. Með þennan praxis í veganesti fór Vallý á fagdeild Leikskóla Reykjavíkur og var lengstum deildarstjóri fagdeildar og síðar leikskóladeildar. Frá árinu 2000 og til 2005 var hún forstöðumaður fagsviðs Leikskóla Reykjavíkur.

Leikskólar og stjórnandinn

Vallý kom til starfa við leikskóla í borginni á tíma breytinga. Á henni og hinum stjórnendum leikkólasviðs mæddi. Mikið lá undir, stefnumörkun, nýsköpun og svo bygging fjölda leikskóla. Leikskólarnir breyttust í skólastofnanir, sem störfuðu allan daginn. Með fagmennsku að leiðarljósi studdi hún starfsfólk, tók þátt í hugmyndavinnu á ýmsum stigum, hafði gaman af fjölbreytilegum verkefnum. Hún gerði sér grein fyrir, að henni var sjálfri þörf fyrir símenntun, tók sig upp og fór í framhaldsnám í Osló í stjórnun og handleiðslu.  

Vallý stýrði fagdeildinni vel og samviskusamlega. Í henni bjó tilfinningaleg staðfesta, sem stýrði samskiptum við fólk. Hún hafði í sér jafnvægi og frumtraust, sem gerði henni fært að mæta fjölbreytilegum verkefnum með óttalalausum, glaðsinna huga. Verkefni í vinnunni voru ríkuleg vegna nýrra laga um leikskólastigið, nýrrar námskrár, óska foreldra og mikillar fjölgunar leikskóla. Til að gera sér grein fyrir umfanginu er vert að minna á, að skólarnir í Reykjavík eru nú um áttatíu. Deildin hennar Vallýjar stóð sig vel. Hún tók oft þátt í starfi hönnunarhópa, sem undirbjuggu nýja leikskóla. Sem stjórnandi lagði hún ekki aðeins línur, heldur var góður samstarfsaðili á stórum kvennavinnustað. Hún hélt sínum stíl, talaði sína norðlensku, lagði sig alltaf fram og lagði upp úr að mál væru faglega meðhöndluð. Og hún var vel liðin í vinnunni.

Trúnaðarstörf hennar og félagsstörf voru gjarnan á sviði uppeldismála. Vallý gengdi stjórnunarstörfum í félagi fóstra, var formaður félags leikskólafulltrúa, var í dómnefndum vegna nýrra leikskóla, hún var í ráðgjafahópi á vegum menntamálaráðuneytis vegna reglugerðar um sérkennslu árið 1994.

 Palli minn

Þau Vallý og Páll Magnússon byrjuðu að vinna á Barna- og unglinga-geðdeildinni á sama tíma. Þau komu bæði að “utan,” hann úr frönskum kúltúr og hún úr “öndvegi íslenskra dala.” Í vinnunni var það fyrsta verkið að Páll skyldi uppfræða Vallý um einhverfu. Þau skutust út á lóð, en sátu lengur á sandkassabrúninni en að var stefnt. Þau náðu vel saman og  heilluðust af hvort öðru. Páll komst að því, að Vallý var ekki alveg ein í veröldinni, átti þrjú börn, var hluti af stórfjölskyldu sem var svo náin að þær systur bjuggu helst saman og tóku karlana til sín, inn í fjölskyldufaðminn. Að því dró, að Páll varð að gera upp við sig hvort hann vildi búa með þessari konu eða ekki. Það var talsverð hetjuákvörðun að flytja inn til kommúnunnar í Eskihlíð. En hann var maður til að standa með ákvörðun sinni, gekk börnum Vallýjar í fóstrastað, varð vinur systra hennar og svilanna líka og fjölskyldunnar. Hann lærði að skilja, að Svarfaðardalur er kraftblettur veraldar og  Kóngsstaðir hásæti.

Fyrir tuttugu árum keyptu þau Vallý sér íbúð á Bragagötu, börnin fóru með þangað. Þau gerðu sér fallegt heimili, sem ber fegurðarskini þeirra beggja gott vitni.  

Vallý elskaði Palla sinn. Hann endurgalt elskuna, var henni blíður og umhyggjusamur, studdi hana með góðum ráðum og aðdáun. Augun hans lifnuðu þegar hún skvetti skemmtisögum og gleðiyrðum. Þau áttu skap saman. Það sem hún kunni og unni varð hans gleðiefni. Það sem gladdi hann varð hennar hugðarefni. Þau elduðu fyrir hvort annað, veiddu saman, þau gátu þagað saman, fóru undraferðir innan lands og utan, höfðu lag á að deila tilfinningum og fóstruðu hvort annað með nærfærnum fingrum, blíðu og virðingu. 

Sumar og líf

Þegar Vallý fór að hugsa um þessa kveðjuathöfn vildi hún, að hún yrði í anda vorsins og minnti á sumarið og lífið. Þess vegna er sungið um hríslu og læk, voryl og liðinn sumardag og vonina um nýjan dag. Þess vegna munum við líka syngja um líf lausnarans, sem jafnframt er trúartjáning um líf að þessu loknu. Vallý var umhugað um vöxtinn, lífið og ljósið. Hún beitti sér alla tíð fyrir lífsgæðum síns fólks. Lærði ung að ekkert er sjálfgefið í málum hamingjunnar. Hún tók ákvörðun um, að leggja sínu fólki það gott, sem hún gæti. Hún var flottur stjórnandi, útdeildi bæði ábyrgð og frelsi, en líka hvatningu. Samstarfsfólk hennar naut góðs stjórnanda, börnin nutu góðs atlætis. Samferðamenn hennar nutu góðs fósturs. En hvað svo? Hvað situr eftir þegar þegar þú hugsar til Vallýjar? Dragðu fram ásjónu hennar í hugann, íhugaðu skemmtilegustu viðburðina með henni og festu í huga og gleðstu yfir.  

Hún hugsaði um ljósið og lífið. En getum við hugsað á þeim nótum þegar skuggaskilin eru svo skýr á þessum björtu dögum? Þá er komið að því að við gerum upp afstöðu til lífsloka, skila milli þessa heims og þess sem á eftir kemur. Hvert er Vallý farin? Hvernig er hægt að gera upp við sorgina? Hvað vitum við um eilífðina og hvað getum við ímyndað okkur?

Fósturskynjun og eilífð

Við menn erum misstór börn, sem liggjum á bakinu, störum upp í himininn, horfum á skýin og stjörnurnar, skiljum og tjáum með okkar viti hvað verður. En hugsun og orð um aðra veröld eru ekki og verða aldrei sannanleg lýsing, heldur hliðstæðuskýring. Við tölum aðeins um himininn og eilífð með hjálp myndmáls. Kannski getur líkingin af fóstri í móðurkviði orðið til skilningsauka. Hvað hugsuðir þú þegar þú varst í þeim belg? Gastu ímyndað þér veröldina þegar þú varst þar inni? Vissulega heyrðir þú hljóð, fannst til með móður þinni, fékkst innskot af adrenalíni í æðar þínar, þegar hún var hrædd eða spennt, fannst fyrir vellíðan hennar, slakaðir á í kyrrð mömmunnar. Þú fannst fyrir veröldinni utan bumbunnar en skildir hana ekki. Vissir ekkert um liti hennar, fannst ekki fyrir vindinum, sást ekki fuglana, ásjónur þeirra sem elskuðu þig, vorsólina eða Skíðadal, vissir ekkert um útlit herbergjanna eða vistarveranna, sem fjölskylda þín bjó í.

Þó að þú hafir haft heldur litlar og fátæklegar hugmyndir um lífið var við þér tekið þegar þú fæddist. Þó þú getir ekki ímyndað þér hvernig eilífa lífið verður getur það orðið mun stórkostlegra en þú getur hugsað þér og stór flokkur af himinfóstrum tekið við þér. Himnaríki er þar sem leikurinn ríkir.

Við eigum aðeins vísbendingar meðan við erum í móðurkviði náttúrunnar, en við megum alveg njóta ákvörðunar Vallýjar að hugsa um birtuna þegar við hugsum um himininn, sem hún gistir. Þetta ljóshús, sem er umgjörð kveðjustundar hennar, er byggt vegna þess að trú hefur lifað í þessu landi, að lífið sé sterkara en dauðinn, að föstudagurinn langi sé ekki helsta táknmyndin um veröldina, heldur séu páskar betri ímynd fyrir líf, trú og von fólks.

Hún velti sér út á bæjarhellu í Skíðadal til að taka á móti deginum. Nú er hún farin lengra. Við megum trúa, að Vallý hafi fæðst inn til ljóssins, inn í veruleika elskunnar, inn í stóran faðm, sem kenndur er við Guð. Þar má hún búa um alla eilífð, þar sem er meira ljós en morgunljós í norðlenskum dal, þar sem daggir eru sólkerfi, þar sem jökulskallarnir eru himneskir gimsteinar, þar sem sólirnar eru slíkar að hægt er að vera norðan við, austan við, sunnan undir og vestan við samtímis. Það er flottur veltustaður. Þar er gott að vera. Þar er Guð og því er himininn Kóngsstaðir eilífðar.  

Guð geymi Margréti Vallý Jóhannsdóttur og varðveiti um alla eilífð. Guð geymi ykkur og líkni.

Minningarorð flutt í Hallgrímskirkju 9. maí, 2006.