Greinasafn fyrir flokkinn: Útfararræður

Ég birti margar útfararræður mínar en þó ekki allar – og sumar með hljóðskrá. Nálgast má minningarorð á sigurdurarni.annall.is.

Útfararræður

Jóna M. Sigurjónsdótir

„…að hlæja hefir sinn tíma, að kveina hefir sinn tíma og að dansa hefir sinn tíma… “Prédikarinn 3.4.

Jóna geislaði í framan, augun hlógu, hún dansaði djive með stæl. Var alveg tilbúinn að leyfa Þórði að stjórna ferðinni. Hann fann hvernig hún fylgdi og naut augnabliksins. Þetta var þeirra dans laugardagskvöld, haustið ’58. Þau sveifluðust um á gólfinu og svo út í lífið. Sporin voru ólík eftir kröfum daga og aðstæðna. Alltaf voru þau í faðmi hvors annars, allt til enda fyrir viku. Þar voru lokin, vangadansinn.

Fyrstu spor Jónu voru á holtum og mýrardrögum við þarafjöru Skerjafjarðar. Hún tók þátt í ævintýrinu, þegar Ísland nútímans varð til, lagði til þess líf sitt, þjónustu, sögur og gæsku. Jóna var flottur dansari, skynjaði ryþmann, vissi nákvæmlega hvenær gefa skyldi eftir og hvenær bæri að taka hlé. Hún gaf og umvafði, varð sínum mikil móðir, faðmur og maki. Hvað er lífið, hvernig er hægt að lifa? Hvað er að lifa vel?

Ætt og samhengi

Hanna Jóna Margrét fæddist í Reykjavík 13. febrúar 1942. Foreldrar hennar eru Guðrún Ingibjörg Jónsdóttir og Sigurjón H. Sigurjónsson og lifa hana bæði. Systkini Jónu eru Sigurjón, Guðjón, Viðar og Gunnhildur. Guðjón lést árið 1990. Nýfæddri var Jónu komið fyrir hjá Margréti Kjartansdóttur og Georg Jónssyni, á Reynivöllum. Vesturbæingar, sem komnir eru á miðjan aldur, muna Georg, sem fór um á Austin Gypsy og færði húsmæðrunum bökunaregg! Margrét og Georg tóku Jónu að sér og urðu fósturforeldrar hennar. Í börnum þeirra eignaðist Jóna einnig fóstursystkinin, Önnu og Kjartan. Jóna átti því stóra fjölskyldu, marga til að læra af og halla sér að.

Uppeldisreitur og atvinna

Jóna bjó lengstum í Skerjafirði. Hún sótti hverfisskólann, Melaskóla, sem var nýbyggður þegar hún kom þar við sögu. Þaðan fór Jóna síðan í Gaggó Vest. Þegar á unglingsárum axlaði hún ábyrgð á heimilisrekstri á Reynivölllum, sem nú heitir Skildinganes 4. Hún varð snemma móðir og kunni uppeldisstörfum vel og sameinaði því að hlúa að fósturföður, tengdamóður og fjölskyldu. Eftir stuttan stans í Stigahlíð flutti Jóna í Skerjafjörð að nýju. Með húsmóðurstörfum gætti hún barna og varð svo líka forystukona dagmæðra. Jóna vann ötullega að réttindamálunum og varð fyrsti formaður samtaka þeirra í Reykjavík.

Þegar Jóna lét af barnfóstrinu hóf hún að vinna á skrifstofu Bæjarútgerðar Reykjavíkur. Síðan lá leiðin á Borgarspítalann og enn síðar í hið mikla brauðhús Mylluna. Nokkur sumur sá hún um kaffihlaðborðið í Nesbúð á Nesjavöllum og eitt sumar vann hún að veitingastörfum í torfbænum á Hrafnseyri við Arnarfjörð.

Jóna var ekki bundin við landsteina, fór m.a. segja á sjó einu sinni á frystitogaranum Örvari. Einn túr var alveg nóg til að hún gerði sér grein fyrir að velgja fylgdi veltingi! Síðustu árin var Jóna síðan starfsmaður Hagaskóla, matmóðir unglingana í Vesturbænum og var þeim að auki stuðningur og stefnuviti. Þar fylgdi störfum engin ógleði.

Þórður og fjölskyldan

Þegar Jóna fór snemma á dansleikinn í Gúttó laugardagskvöldið 1958 kom hún auga á strákinn, sem var svo góður dansherra. “Þarna er hann” sagði hún við vinkonurnar sínar, var hrifinn og hafði sett kúrsinn. Auðvitað hafði hún séð Þórð M. Adólfsson og féll fús í faðm hans, leyfði honum að stjórna á dansgólfinu. Þau dönsuðu síðan saman í gegnum lífið, með öllum sporum og tilbrigðumn valsa og ræla. En það var ekki alveg einfalt að giftast Þórði. Jóna þurfti leyfi frá forsetanum til! Hún var það ung. Svo gengu þau í hjónaband heima í stofu 14. nóvember 1959, á afmælisdegi Dodda.  

Þeim Jónu og Þórði fæddust fimm börn. Fyrst var Margrét Þórunn, en hún lést aðeins 10 mánaða gömul. Allir foreldrar ættu að geta skyggnst inn í sorgina, sem þau voru þá slegin. En svo kom Sólborg Hulda og hennar maður er Atli Karl Pálsson. Sigurjón var næstur. Kona hans er Hrafnhildur Garðarsdóttir. Þá kom Ragnheiður Margrét. Maður hennar er Jón Oddur Magnússon. Yngst er svo Gróa María. Maki hennar er Baldvin Kárason.

Jóna var alla tíð mannræktarkona. Hún ól önn fyrir fósturforeldrum, foreldrum, skyldfólki og börnum. Og hún var lukkukona í lífinu, átti væn og góð börn, naut ástríkis þeirra og barnabarna og afkomenda. Hún gekk undir sínu fólki ef þess þurfti með, agaði ef á þurfti að halda, sótti ef þau voru strand einhvers staðar, átti alltaf bita í munna, fullan ísskáp af ribssultu til að seðja svanga smákroppa. Amma Jóna studdi barnabörn sín. Jóna hafði unun af að leika sér með sínu fólki, hún föndraði gjarnan með þeim.

Jóna sótti barnabörn út í bæ eða jafnvel norður í land, þegar eitthvað stóð til eða mikið lá við. Hennar fólk stóð aldrei munaðarlaust eða ráðlaust einhvers staðar. Þegar Jóna hafði greint stöðuna, fór hún af stað og tók til sinna ráða og Doddi fór með. Í öllum efnum, verkefnum og atferli smitaði hún þeirri lífskúnst að viðfangsefni væru síður vandamál en viðfangsefni. Hugsun og lífsafstaða Jónu var ekki kreppumiðuð heldur mun fremur lausnamiðuð. Því leystust öll mál í hennar höndum og hún hafði ávallt skoðun á hvað færi best og væri farsælast.

Félagsmál

Bjartsýni, dugnaður og jákvæðni smitar og því var eðlilegt að Jóna væri eftirsótt í félagsstarfi og meðal fólks. Hún starfaði um árabil í skátafélaginu Landnemum og var þar deildarforingi, fór í útilegur og hélt námskeið. Hún axlaði eðlilega ábyrgð og var forystukona. Hún var því frumkvöðull að mótun þegar hún hóf afskipti af réttindabaráttu hinnar nýju stéttar dagmæðra. Síðan tók Jóna að leggja kirkjunni sinni lið og varð formaður í Kvenfélagi Neskirkju, sem hefur um áratugi verið helsta driffjöðrin í að fegra kirkju og hlúa að hinu andlega heimili, sem kirkjan er. Þar var Jóna í forystusveit vaskra kvenna. En nú falla þær hver af annarri og kvenfélagið með þeim. Þökk sé þeim öllum og þökk sé Jónu hennar störf í þágu kirkjunnar.

Síðan var hún öflugur uppalandi  þúsunda ungmenna í Vesturbænum, þar sem hún stýrði mötuneyti í Hagaskóla. Hún kenndi kúnstugum að skilja, hafði stjórn á ungviðinu. Nemendur Hagaskóla voru fljótir að læra, að það þýddi ekki að reyna að snúa Jónu niður eða trufla friðinn. Ef þau ætluðu lengra en góðu hófi gegndi eða breyta leikreglunum sem hún setti lokaði hún bara sjoppunni. Jóna iðkaði stefnumál Hagaskóla, að koma öllum til nokkurs þroska. Hún ól með sér jákvæða mannsýn. Hún tamdi sér umburðarlyndi gagnvart hegðun, tilraunum, og lífsferli annarra. Hún skildi fjölbreytileikann og að fólk er ólíkt. Hún mætti fólki þar sem það var og á þess eigin forsendum. En sjálf fór hún eigin leið, lagði gott til, dæmdi ekki, en skemmti sér svolítið og hló að hinu kátlega.

Húsmóðirin

Tíu ára byrjaði Jóna að sjá um heimili í Skerjafirði, ung var hún þegar hún fór að elda krásirnar fyrir Dodda sinn sem alltaf tók vel við og hafði líka á henni matarást. Margir voru barnamunnarnir, sem hún eldaði fyrir, oft var hún að matargerð, og hafði löngum atvinnu af. Líklega fannst henni best að elda það sem munnarnir tóku við. Matur var fyrir lífið, en ekki endir í sjálfu sér. Jóna var listakokkur en hún var ekki síðri baksturssnillingur. Aldrei neitt mál að slá í köku og þeir sælkerar Nói og Síríus höfðu vit á að gefa út kökuhefti, sem Jóna sá um. Alltaf var hún veisluglöð, efndi til þorrablóta með vinum og hélt stórveislur heima. Hún hafði gaman af nýjungum í matarmálum, sótti námskeið, gerði það jafnvel að hobbíi að fara með dætrum sínum á matarnámskeið Hagkaupa. Þau Jóna og Þórður þjónuðu sínu fólki, urðu í því fyrirmynd fyrir börnin sín og vini. Er það ekki undursamlegt að nú þegar hún er öll kemur þetta fólk, stendur saman, og leggur til allar veitingar og þjónustu í erfidrykkjunni í safnaðarheimilinu hér á eftir. Í því greinum við tjáningu og þakklæti. Og Þórður og fjölskyldan eru böðuð í kærleika. Þegar maður er opin sorgarund sefar umhyggjan. Guð laun.

Af hverju?

“…að hlæja hefir sinn tíma, að kveina hefir sinn tíma og að dansa hefir sinn tíma…” segir í þeirri fornu spekibók Prédikaranum. Af hverju er hún Jóna hrifin á brott í miðju dagsverki? Hvað tilgangur er í því? Vildi Guð taka hana á brott? Nei, Guð slítur ekki ástvini okkar úr faðmi okkar, úr lífi okkar. En Guð hins vegar tekur við þeim, sem við elskum og varðveitir þau. Á því er allur munur, að Guð beitir sér ekki í dauða, heldur tekur við hinum látnu. Það er ekki einhver hulin ráðsályktun fólgin í að fólk deyr fyrir tímann og Jóna fór fyrir aldur fram. Hún dó í miðju dagsverki, hún dó frá fólki sem þarfnaðist hennar, Þórður og öll börnin hennar hafa misst hana. Það er stóra sorgarefnið, en svo er það verkefni okkar sem lifum að vinna með höggið, bregðast við því og rísa upp þó mátturinn sé veikur. Jóna stefndi á lausnir.

Hvað er lífið og til hvers? Jóna var mikil fyrirmynd, hvati til að lifa vel, þjóna öðrum, umfaðma þau sem þörfnuðust hjálpar, hlý hendi þeim sem var kalt eða voru óstyrk. Alltaf reiðubúin til að efla og styðja, næra, klæða, strjúka. Amma Jóna var fullkomin, sagði lítil kona í Skildinganesinu í fyrradag.

„…að hlæja hefir sinn tíma, að kveina hefir sinn tíma og að dansa hefir sinn tíma…” Sorgin kemur til okkar allra og við missum. Ekkert okkar sleppur. Það er mikilvægt að muna, að hláturinn hefur líka sinn tíma, brosin, spaugið, strokurnar líka. Hin helga bók hefur líka orð um dansinn, hann á sinn tíma.

Sporin fram á við, mjaðmahnykkur og hlátur þeirra Jónu og Dodda. Hamingjuspor alla ævi, lifandi hjörtu fólksins sem þau elskuðu allt umhverfis þau. Dansinn dunaði í öllum myndum, við ljósa daga og skuggsetta. En vangadansinn endaði á föstudeginum fyrir viku síðan, Jóna lést 6. maí, inn í vorið, inn í hvítasunnu, inn í söng fulglanna við Skerjafjörðinn. Ribsberjarunnarnir hennar blómstra, berjavísarnir eru margir í ár, en Jóna er fjarri, fingurnir hennar munu ekki fara um grannar greinar og lesa bleik og rauð berin næsta haust. Hún mun ekki sulta í ár.

En hún heldur áfram dansinum, á dansgólfinu stóra í “Guttó himinsins.” Þar hindra engin ökklamein, þar er ræll og tangó ein samfelld skemmtun. Því þar ríkir gleðin ein, þar eru þær mæðgur saman, áar og eddur, frændgarðurinn allur, því þar er Guð, himinn, elska og gáski.

Í því er vonarboðskapur kristninnar að dauðinn er ekki meir, því Guð er Guð lífsins, lætur sig velferð manna varða, alls sem er. Lífið er ekki lítið og smátt, heldur mikið og gott, því Guð elskar, bæði þig og Jónu. Það er hinn himneski djive.

Neskirkja, 13. maí 2005

 

Útfararræður

Unnur Kristjánsdóttir

„…og mannsins barn að þú vitjir þess.”

Er það ekki stórkostlegt þegar ástin verður til við fangelsi? Það var á móts við Hegningarhúsið, sem Unnur sá Jón og hann hana! Á Skólavörðustígnum voru lífsleiðir þeirra tengdar saman. Hann var á leiðinni til mömmu í mat, hún var á sinni leið milli saumastofu Kápunnar og heimilis. Hegningarhúsið hefur sjaldan verið talið ástartákn, en Unnur var húmoristi, kannski vissi hún um ferðir Jóns og valdi jafnvel staðinn! En ævi þeirra Jóns var líf í frelsi, án helsis, líf fyrir hvort annað og í krafti hvors annars. Þeirra hús var hús elskunnar. En Skólavörðustígurinn til móts við Hegningarhúsið verður ávallt rómantískur staður í mínum huga eftir að ég heyrði Jón segja svo fallega og blíðlega frá ástarvitrun þeirra!

 Ætt og uppruniUnnur Kristjánsdóttir fæddist í Ytra-Skógarnesi 19. maí árið 1926. Reyndar fæddust tvær stúlkur þennan dag, því Unnur var tvíburi, hin systirin er Auður. Foreldrarnir voru hjónin Kristján Ágúst Kristjánsson bóndi í Ytra-Skógarnesi og skjalavörður Alþingis (f. 4. ágúst 1890, d. 4. júlí 1934) og kona hans Sigríður Karítas Gísladóttir húsfreyja (f. 7. febrúar 1891, d. 15. nóvember 1988).  Systkini Unnar eru Hanna,  Baldur, Jens, Auður, Arndís, Einar Haukur, Jóhanna og Kristjana Ágústa. Af þessum stóra hóp eru, auk Unnar, Hanna og Baldur látin. 

Löngufjörur og lífið

Löngufjörur – Unnur fæddist við strönd hins mikla hafs og fjörurnar hennar voru hinar stórkostlegu Löngufjörur, sem minna á eitthvert upphafið sæluríki á himnum. En lífið í Miklaholtshreppi á fyrstu áratugum 20. aldar var þó ekki óbrotin sæla og fjörugáski. Ströndin og Ytra-Skógarnes eiga líka sögur af áföllum. Fjölskyldusagan spannar bæði hamingju, en líka miklar raunir og átök. Við erum öll mótuð af upphafi okkar, ekki aðeins hvað erfðaefni varðar, heldur líka af aðstæðum og áföllum, sem verða. Unnur var ekki að dröslast með óþarfa fortíðarslóða, hún kunni að snúa við blaði, hafði vitsmuni, skopskyn og vilja til að að lifa við aðstæður hverrar tíðar. Kraftmikil fjölskylda sem farnaðist vel. Húsmóðirin heima, pabbinn með mörg járn í eldi og líka við Austurvöll, frumkvöðull og frömuður mennta. Á árunum 1922 – 1934 fæddust þeim Ytra-Skógarneshjónum níu börn. Og þá voru þau slegin, Kristján Ágúst lést skyndilega. Elsta barnið var 12 ára og hið yngsta nýfætt. Hvaða sár opnast við slíkar aðstæður? Auðvitað bitu allir á jaxlinn, héldu áfram að lifa. Það hjálpar þegar hópurinn er stór. En júlídaginn 1934 var upphafið að endinum. Sigríður hélt áfram búskap, með aðstoð aldraðs föður og í krafti samheldni barna. En svo fóru þau að fara eitt af öðru og líka Unnur. “Hvað er þá mannsins barn?”

 Skóli og vinna

Unnur sótti fyrst skóla á heimaslóð, en fór svo í Reykjaskóla með systur sinni. Síðar lá leiðin í húsmæðraskólann á Laugalandi í Eyjafirði. Eins og dugmikið æskufólk þessa tíma hikaði hún ekki að fara í aðra landshluta, var m.a.s. ráðskona í vegagerð í Skagafirði og síðar við Garðabæ. Í Reykjavík vann hún ekki síst við sauma, á Toledo og líka Kápunni. Hún hafði góðar tekjur. Unnur tók þátt í hinu stóra ævintýri þegar íslensku samfélagi var umbylt, atvinnuvegir breyttust, straumurinn var úr sveit í borg, þar sem ný hverfi risu með ógnarhraða. Íslensk æska, með íslensk viðmið og óbilandi orku til uppbyggingar. Unnur var hluti þessa krafttíma hins unga lýðveldis, sjálfstæðrar þjóðar. 

Jón og hjúskapur

Í lífssveiflunni hittust þau Jón svo. Þau höfðu nú svo sem séð hvort annað áður en Skólavörðustígurinn lifnaði af ást. Jón hafði séð þennan vel klædda kvenmann á balli í Vetrargarðinum í Tívolí, þessa með stóru brúnu augun. Honum leist vel á hana. Einhver hafði líka hvíslað að Unni að hún skyldi hafa augun með honum líka, þetta væri góður strákur! En svo leið tíminn. Vorið 1951 var hentugur tími að finnast að nýju og þau leiddust síðan í gegnum lífið. Þann 12. júní 1953 gengu þau svo í hjónaband og voru því búin að eiga samleið meira en hálfa öld þegar yfir lauk 30. maí síðastliðinn. Fyrstu hjúskaparárin leigðu þau á Skeggjagötu 6. Jón var starfsmaður Pósts og síma og formaður í byggingafélagi símamanna spurði hvort þau hjónin vildu ekki taka eina íðbúðina í símablokkinni við Dunhaga. Tilboðið var einfalt, þau Unnur þyrftu ekki að eiga neina peninga, þetta kæmi allt af sjálfu sér! Hin íslenska aðferð og auðvitað gekk hún eins og í flestum tilvikum. Fyrsta innborgun tíu þúsund kr. var ekki auðveld viðureignar en þau hvikuðu ekki. Þeim tókst að öngla saman og gátu haldið áfram og með hjálp ættingja og vina.

Saga Jóns og Unnar er í hnotskurn saga fólksins á Melunum og Högunum og kannski flestra nýbyggingahverfa Íslands á tuttugustu öld. Þarna varð heimili fjölskyldunnar og umhverfi, með öllum tilbrigðum, kostum, möguleikum og spennu nýbyggingarhverfis. Stutt niður í fjöruna til grásleppukarlanna, stutt í mjólkurbúðina og KRON. Dóri í fiskbúðinni seldi fiskinn og barnafjöldinn var næsta ótrúlegur í hverfinu. Börnin uxu inn í þetta umhverfi á Högunum.

 Börnin og afkomendur

Börn Unnar og Jóns eru Guðfinna Alda Skagfjörð, sem starfar sem viðskiptafræðingur hjá dönsku póstþjónustunni. Maður hennar er Björgvin Gylfi Snorrason og eiga þau tvær dætur, Karen Lilju og Evu Björk. Sonur Unnar og Jóns er Gísli Skagfjörð, verkfræðingur hjá Símanum.

Dunhagablokkin

Unnur var sátt við blokkina sína og að búa í Vesturbænum. Þegar börnin voru komin í heiminn hætti hún launavinnu um tíma, sá um sitt fólk og hélt um heimilisreksturinn, eins og konur af hennar kynslóð. Jón var kallaður til starfa vestur á Snæfellsnes, þegar lóranstöðin var reist við Hellissand. Þá fóru þau vestur, en seldu þó ekki íbúðina sína, ekki heldur þegar þau fóru svo á Selfoss og Jón varð stöðvarstjóri Pósts og síma þar eystra. Þá voru Alda og Gísli áfram á Dunhaganum.

Öllum er mikilvægt að eiga sér festu og grunnstöð. Unnur fór víða í lífinu, hún átti sinn heimareit, en gat því farið nokkur ár vestur, síðan austur, margar ferðir til Danmerkur og svo víða um heim. Hún gat farið á fjörur suður á Spáni eða sprangað um löngu fjörur veraldar en alltaf kom hún heim í hreiðrið þeirra Jóns. Þar naut hún að vera og með sínum manni.

Vestur og víðar

Gufuskálaárin voru hamingjuár. Starfsmenn voru margir og fjölskyldur þeirra mynduðu stórt þorp. Krökkunum leið því vel, en svo fóru þau í bæinn aftur, krakkarnir ekki alsáttir, en mamman kát. Hún fór að vinna úti að nýju, saumaskapurinn lék í höndum hennar og Vinnufatagerðin naut krafta hennar. Á Selfossi starfaði Unnur í afgreiðslunni á pósthúsinu. Þegar þau Jón sneru svo enn til baka til Reykjavíkur starfaði hún á pósthúsinu í Umferðarmiðstöðinni og kunni vel að vera á þeirri þjóðbraut.

Hvað er mannsins barn?

“Hvað er maðurinn, að þú minnist hans og mannsins barn að þú vitjir þess?” spurði skáld fyrir þúsundum ára og þessi orð eru varðveitt í sálmasafni Biblínnar. Mannsins barn, hvers virði er það? Hvað er það að lifa og hvernig er hægt að lifa svo vel sé?

Lítil stúlka á langri fjöru, við stóran sjó, undir stórum himni og svo hvarf pabbinn. Af hverju? Hvers vegna er lífið svona en ekki hinsegin? Unnur var alla tíð raunsæ og lét ekki ónytjugrufl og óþarfa velta sér eða umturna. Hún var greind og glögg, setti sér sín markmið og náði þeim, hafði elju og alúð við það sem hún ætlaði sér, kunnáttusöm og hlý í mannlegum samskiptum og góð móðir og eiginkona. Hún var öflug í tengingum. Auðvitað er það ágætlega við hæfi að öll fjölskyldan skuli hafa verið í póst- og símastörfum með einum eða öðrum hætti. Þetta fólk kann að tengja, ná sambandi. En svo handan við skiptiborð lífsins er skiptiborðið stóra á himnum. Þar er spurt um manninn og svar manna er gjarnan af hverju þetta og af hverju hitt. Hvað er mannsins barn að þú vitjir þess?

Löngufjörur himins

Unnur var öflug kona. Þegar skygnst er yfir líf hennar sést vel hvernig hún hefur þjónað sínu fólki og alið önn fyrir ástvinum sínum. Hún hefur verið eins og póstur kærleikans, borið lífsbjörg til fólks, unnið plögg til að verja og fegra, hugað að velferð bónda síns, stutt hann, börn og systkin eftir því sem hún mátti.

Upphaf fyrir vestan, nú er hún á hinum löngu fjörum himinsins. Þar er engin þjáning, engin verkur eða veikindi. Þar eru engin slys eða missir, þar er hin mikla skiptistöð sem sér um algert samband, fullkomin tengsl og greiðar póstsamgöngur elsku og yndis.

Hvað er maðurinn að þú minnist hans? Unnur þjónaði alla tíð en Guð kristninnar er Guð algerrar elsku, umvefur alla með umhyggju sem er meiri og handan við það sem menn ímynda sér. “Með sæmd og heiðri krýnir þú” segir í Davíðssálminum. Guð himins elskar og opnar himinn sinn fyrir fólki.

Útför Neskirkju 21. júní 2005. Jarðsett í Duftreit Gufuneskirkjugarðs.

 

 

Útfararræður

Herdís Jóna Guðnadóttir

Hversu merkilegt verður ekki spilarí himinsins þegar Guð stokkar með stóra stokknum, hægt verður að spila 75 grönd og 1000 spaða, eða hvernig sem þær stórsagnir himins verða! Þar verður Dísa í góðum hópi og í góðu formi. Útför Herdísar Jónu Guðnadóttur fór fram frá Neskirkju 23. febrúar 2005. Minningarorðin eru hér á eftir.

Spilað úr gjöfinni

Glatt fólk, við borð. Spil stokkuð um allan sal. Sumir tvískipta spilabunkanum og fella stokkana saman eins og tannhjól, aðrir bakblanda. Kliður fer um skarann, kátína smitar, nettur spenningur í lofti. Gefið og sagt, glímt við grandið, slagurinn hirtur, reiknað stíft hvað makkerinn á mörg lauf eftir eða hvort hjartaásinn var farinn. Augum gotið á mótspilarana, hvernig ætli spilin liggi? Svo er kanski svínað, stundum gengur það. Hlegið eða andvarpað. Það er gott að vera í hópi, sem getur skemmt sér saman, haldið heilanum við með flóknum útreikningum. Dísu var margt gefið og meðal þess var hæfni til spila og að deila tíma með glöðu og félagslyndu fólki.

Uppvöxtur Herdísar

Herdís Jóna Guðnadóttir fæddist í Reykjavík 15. apríl 1914. Foreldrar hennar voru Guðni Eyjólfsson, verkstjóri í Gasstöðinni í Reykjavík, og Sigrún Sigurðardóttir, húsmóðir. Hún var næstelst í stórum hópi systkina. Hin eru Njáll; Kjartan Ragnar; Gunnar Baldur; Hrefna Guðríður; Sigríður; Guðjón; Jóhann og Agnar, sem er yngstur. Kjartan, Guðjón og Jóhann eru látnir. Mér hefur verið falið að bera nærstöddum kveðjur frá Agnari og Fjólu konu hans og Sigríði og manni hennar Guy d’Bishop. Þau eru erlendis og geta ekki verið við þessa athöfn.

Herdís var Reykjavíkurmær, sótti skóla í bænum, ólst upp á Bergstaðastræti, lærði á lífið í reykvísku samhengi, kynntist lífsbaráttu stórra barnafjölskyldna, naut félagsmótunar í fjölmenni, náði að kynnast gömlum atvinnuháttum, lærði jafnvel að breiða fisk á klappir. Og hún fékk vinnu hjá Gasstöðinni.

Erlendur og fjölskyldan
Ung kynntist Herdís Erlendi Vilhjálmssyni frá Eyrarbakka (f. 11. sept. 1910), síðar deildarstjóra lífeyrisdeildar Tryggingastofnunar ríkisins. Erlendur beitti sér í velferðarmálum og var áhugamaður um uppbyggingu verkamannabústaða norðan Hringbrautar og vestan elliheimilisins Grundar. Þau Dísa og Lindi, eins og þau Herdís og Erlendur voru nefnd, gengu í hjónaband og keyptu íbúð við Brávallagötu. Í nágrenni þeirra voru ættingjar í fimm íbúðum svo stórfjölskyldan var aldrei langt undan til gleði og stuðnings. Erlendur var formaður félagsins, sem sá um byggingu verkamannabústaða. Dísa var glögg í reikningi og kunni fjárumsýslu. Framkvæmdastjórinn var fljótur að gera sér grein fyrir að kona hans væri honum hæfari til bókhaldsins og Dísa lét til leiðast, varð gjaldkeri verkamannabústaða.

Verustaðir Herdísar eru eins og tákn um þróun Reykjavíkur. Hún bjó í Þingholtunum, fór í nýja úthverfið við Hringbraut, flutti síðan á Melana og fór síðan enn vestar og lengra frá miðjunni. Þegar uppbygging hófst á Melunum, sunnan Hringbrautar, fylgdist Dísa með hinum nýju landvinningum og uppbyggingu. Lindi lét til leiðast og þau keyptu sér íbúð á Reynimel 72. Þegar þau bjuggu á Brávallgötunni ættleiddu þau soninn Guðna tíu mánaða. Á Melunum undi svo fjölskyldan glöð við sitt. Guðni flutti svo að heiman í fyllingu tímans og eignaðist sína fjölskyldu. Þegar þau Steinunn Skúladóttir, kona hans, keyptu nýbyggingu í Granskjóli lögðu Dísa og Lindi sitt í  byggingafélag með syni og tengdadóttur og bjuggu saman í nokkur ár. Lávarðadeildin bjó uppi og unga fólkið niðri, með góðum samgangi milli hæða. Þegar enn urðu umskipti fluttu þau Dísa og Lindi á Flyðrugranda 16. Þar bjuggu þau til dauða beggja. Erlendur lést á árinu 1995 en Herdís lést 15. febrúar síðastliðinn.

Spilað úr lífsgáfunum

Öllum er okkur úthlutað til lífsins. Njáluhöfundur taldi að fjórðungi bregði til fósturs og erfðafræði og lífvísindi nútímans eiga sínar kenningar. Við vitum, að mismunandi lífsgæðunum er úthlutað. Ein fær spil fyrir grand og slemmu en öðrum hentar nóló fyrir lífið best. Svo eru sálar- og líkamsgáfur sú gjöf, sem spila verður úr.

Dísu var afar margt og vel gefið. Hún átti því æskuláni að fagna að alast upp í stórum systkinahópi. Hún var að auki næstelst, raunar elsta systirin. Það er álags- en líka stælingarstaða. Systkinahópur gefur félagshæfni og Dísa sótti í að vera með fólki, sem kunni að hlægja, gleðjast og vera saman. Hún var mikil fjölskyldukona og þótti best að vera með fjörmiklu fólki. Unga fólkið laðaðist því að henni. Henni var gefið léttlyndi og gáski. Hún kunni vel að glettast við fólk, skemmti börnum með sögum, sem reyndu jafnvel á trúgirni og voru því til þroska fyrir ungviðið. Henni þótti skemmtilegra að ræða við fólkið sitt á léttu nótunum og létta viðmælandunum með glettni og hlátri.

Umhyggjan

Dísa var fjölskyldustólpi. Hún lagði upp úr velferð ástvina sinna. Lindi var lengstum í önnum við uppbyggingarstörf samfélagsins og Dísa bjó honum traust og gott heimili þar, sem hann naut sín og átti líka tóm til að sinna bókum sínum. Svo þegar Guðni kom og varð þeim lífsverkefni voru þau sameinuð í uppeldinu og sköpuðu honum góðan vaxtarreit. Steinunn tengdadóttir varð henni vinkona. Barnabörnin 6 og 10 langömmubörn urðu henni síðan gleðigjafar. Dísa vakti yfir velferð þeirra, tók við þeim svöngum, var fljót að vekja með þeim matarást, sem síðan þroskaðist í ástríki. Aldrei taldi hún eftir sér að elda baunasúpu, sjóða saltkjöt, baka vöflur og pönnukökur, steikja kjöt og útbúa magnaða sósu, reiða fram einhverja veisluna til að gera sínu fólki gott.  Alltaf átti hún stund til að sinna ungviðinu, hvort sem það kom stutt eða langt að. Þegar fólkið hennar hóf verslunarrekstur var hún til í að nota reikningskúnstir og bókhaldsfærni til að fjármálin væru með sem bestu skikki. Þegar svo vantaði afgreiðslumann vöknuðu bisnissgenin og Dísa brilleraði niður í nr. 1 í Aðalstræti. Það munum við gamlir kúnnar, já allar þessar þúsundir sem þar komu.  Allt vildi hún vel fyrir fólkið sitt gera. Þegar einhverjir skemmtilegir þættir voru í sjónvarpinu skellti hún spólu í vídeótækið og tók upp til að senda Guðna og Kaupmannahafnargenginu. Það var margt skemmtilegt sem fór yfir hafið, þættir Jóns Ársæls og svo sótti hún líka á andlegu miðin og sendi dulrænt efni til skoðunar í sonarhús.

Hið góða líf

Lindi og Dísa kunnu að meta og sækja í hið góða líf. Þau beittu sér fyrir uppbyggingu samfélags velsældar. Við, sem höfum átt heima í verkamannabústöðunum norðan Hringbrautar, höfum tekið þátt á baráttu launafólks í landinu og orðið vitni að hvernig baslplássið Reykjavík umhverfðist í heimsborg vitum að kynslóð Dísu lagði hornstein velferðarinnar. Þau hjónin voru sameinuð í að vilja hag hinna öldruðu sem bestan. Þau beittu sér fyrir bættum húsakynnum verkalýðsins og lögðu á þær vogarskálar mikilvæg lóð.

Engin velsæld er sönn nema hún sé iðkuð á heimaslóð. Þau Lindi voru sælkerar. Þau nutu þess að borða góðan og kostaríkan mat. Fyrr og síðar þótti Dísu gott að njóta danskra gæða og þá ekki síst matarmenningar. Þau höfðu líka gaman af að ferðast og geta notið þess að fræðast og upplifa saman. Á tíma rótleysis er afstaða þeirra Dísu fyrirmynd um fegurð hins smáa og dýrmæti hins heimafengna. Hver kynslóð og hver einstaklingur þarf að upplifa með sjálfum sér og þarf oft margar atlögur til að uppgötva hina einföldu staðreynd, að hamingjan er heimafengin. Þetta vissi Dísa mætavel. Hún spilaði vel úr sínum spilum og vissi vel hvernig ekki mátti spila, annars væri spilið tapað. Heimili þeirra Linda og Dísu var bókaheimili. Þau höfðu bæði gaman af því að lesa. Þau höfðu bæði áhuga á fólki og lífi þess. Og Dísa las því alls konar bækur, innlendar og erlendar, skáldsögur og æviminningar.

Dísa hafði gaman af gæðum í hinu ytra líka. Henni þótti betra að fatnaður væri vandaður. Reykjavíkurdaman lærði að meta hvað gott var og fór vel. Svo þegar margt af hennar fólki var búsett í Danmörk fór hún gjarnan til þeirra og notaði tækifærið til að versla í magasínunum í Höfn, kíkti á skartgripa- og kjóladeildirnar. Svo kom það fyrir að hún væri með yfirvikt, en færibandsfólkið á Kastrup var svo upprifið yfir, að þessi lady með þungu töskurnar væri um nírætt, að fínu kjólarnir fóru í gegn. Auðvitað launaði hún bandafólkinu með umhyggjusamlegum kátínuaugum. Allir voru glaðir, en vinkonurnar heima hefðu alveg viljað að yfirviktin hefði verið stundum enn meiri!

Sívökul

Kynslóðir aldanna hafa lært handtök og viðbrögð af fyrirmyndum og eldri kynslóðum. Lífsspeki miðlum við frá einni kynslóð til annarrar, en í hraðri tækniþróun og sístæðri byltingu samfélags verður enginn “útlærður” í sínu fagi eða lífi. Allt er á fleygiferð, allir verða að aðlagast nýju lífsmynstri, nýrri tækni og þróun samfélags. Dísu var gefin áhugi á lífinu, þrek til að bregðast við breytingum og þor til að takast á við ný viðfangsefni. Vegna tengsla sinna við ungt fólk var hún ekki að sýta liðna tíð. Hún gat alveg horft á strákana á Popp Tíví, skemmt sér yfir bullinu, glaðst yfir Sveppa, lært á vídeotæki, fagnað nýrri græju, haft gaman af nýrri tísku, hvort sem það nú var í fötum eða búsáhöldum. Hún varðveitti ungæðingsháttinn í sér og lifði því vel í samfélagi sviptinga. Hún gat bæði skilið unga og gamla, var því síung, skörp og glaðvakandi. Því naut hún elsku svo margra og því var hún metin svo vel. Kannski má segja að í henni hafi búið æskuhneigð og eitthvert lífsins sídrif.

Athvarf kynslóða

„Þú hefur verið oss athvarf frá kyni til kyns…Kenn oss að telja daga vora, að vér megum öðlast viturt hjarta.“

Hvernig eru þessi lífsspil okkar? Hvað má segja og hvað er hægt að segja? Slagafjöldinn er takmarkaður og möguleikarnir ekki endalausir. Svo er í málum hjartans, lífsins, sálarinnar – eða hvað? Dísa spurði um stóru spilin líka. Hvert er vitið í þessari stóru spilamennsku veraldarinnar. Hún var einbeitt í sinni spilamennsku, stóð vörð um velferð fjölskyldu og þeirra, sem þurftu stuðning. En hvað meira? Hún vildi gjarnan sjá lengra og var til í að grennslast.

Hvernig skilur þú lífsmörk og dauða? Er allt búið þegar síðasta andvarpið líður frá brjósti? En þeim sem sættir sig við það smálíf, að lífið sé bara þetta og ekkert meira er það engin huggun. Það er mun stórkostlegri heimssýn og lífsýn að vænta þess að dauðinn sé fæðing til nýrrar veraldar. Því trúir hinn kristni, í því er m.a. fólgin von trúarinnar. Gastu ímyndað þér hvernig veröldin utan magans var þegar þú varst í móðurkviði? Varð ekki líf þitt fjölskruðugt? Getur þú fremur ímyndað þér hvernig lífið handan dauða er? Máttu ekki vænta þess að meira og enn stórkostlegra sé í vændum.

Guð hefur stokkað þessa veröld skemmtilega, með litum, hlátri, fjöri, góðum mat og góðu lífi. En hversu merkilegt verður ekki spilarí himinsins þegar Guð stokkar með stóra stokknum, hægt verður að spila 75 grönd og 1000 spaða, eða hvernig sem þær stórsagnir himins verða! Þar verður Dísa í góðum hópi og í góðu formi.

Hún kom sem dís inn í þetta litríka líf, hún var sínu fólki lífsdís. Nú er hún og Lindi í faðmi hans sem elskar veröldina. Guð geymi hana, huggi þau er gráta og sjá á bak elskuríkri konu. Guð varðveiti hana um alla eilífð og gefi okkur viturt hjarta í lífsspili okkar. Okkur hefur verið gefið og okkur ber að spila vel – eins og Herdís.

Neskirkja 23. febrúar 2005.  

Útfararræður

Guðmundur Karl Gíslason – minningarorð

Guðmundur kom hlaupandi í sólgylltri júnínóttinni. Kuldinn læddist að. Svitinn sem hafði sprottið út hafði þornað upp í kælunni og myndað saltbrák á líkama hans í löngu maraþoninu. Guðmundur kom fyrstur úr hlaupinu umhverfis vatnið stóra. Hann var kominn sinn hring. Systursonur hljóp með honum síðasta spölinn, tók þátt í sigri frændans stóra, sem alltaf var bestur. Guðmundur hljóp í mark og fjölskyldan fagnaði sigurvegaranum í Mývatnshlaupinu 2002. Svo sigraði hann á Akranesi, hljóp eins og meistari í Boston. Myndirnar af hlauparanum eru hrífandi og spegla minningar um mann sem gat allt, var hæfileikamaður og afreksmaður. Nú er hann kominn í mark lífsins, í því skeiði, sem aldrei aftur verður rennt.

Æviágrip

Guðmundur Karl Gíslason var sumarbarn, fæddist 27. júní 1979 og lést aðfaranótt 7. júní síðastliðinn. Guðmundur var sonur hjónanna Kolbrúnar Karlsdóttur og Gísla Ragnarssonar. Systkini hans eru Friðbjörg Matthíasdóttir, María Matthíasdóttir, Björgvin Gíslason og Theodór Gíslason. Þau lifa öll Guðmund Karl, sem var næst yngstur í systkinahópnum. Guðmundur var Vesturbæingur. Hann bjó alla ævi á sama svæðinu, fyrsta árið á Hringbraut, síðan á Álagranda og svo Aflagranda allt til lokadags. Hann sótti Grandaskóla, Hagaskóla og síðan Fjölbrautarskóla í Ármúla. Ungur tók hann ákvörðun um að stunda langskólanám. Eftir stúdentspróf stundaði Guðmundur nám í Háskóla Íslands og var, þegar hann lést, við lok líffræðináms. Á unglingsárum tengdust þau Sandra Snorradóttir og Guðmundur og bjuggu í skjóli foreldra hans. Sandra var stóra ástin í lífinu, en þau slitu samvistum fyrir um fimm árum.

Kraftmikill

Hvernig var Guðmundur Karl? Hvernig mannstu hann? Hvað einnkendi? Alltaf kraftmikill. Orkan einkenndi allt hans starf. Það fór ekki milli mála ef Gummi kom í hús. Hann læddist ekki með veggjum, heldur fyllti hýbýli og hóp krafti sínum og gáska. Hann varð strax sú þungamiðja hóps þar sem umræðurnar voru, hlátrarnir spruttu, plönin voru gerð, hugmyndum sáð og ákvarðanir voru teknar. Hann hélt fram sterkum skoðunum, en var alltaf til í taka 180° beygju ef hann mætti góðum mótrökum. Það er aðeins fólk með karakerstyrk og trú á sjálft sig sem getur slíkt og þorir. Ef safna þurfti fyrir Rhodosferð skólans var Gummi í miðju söfnunarátaksins. Ef eitthvað flókið hindraði var hann mættur til að leysa gáturnar og ryðja vanda úr vegi. Ef vélin í Fíatnum eða Hondunni koksaði var rifið í sundur og allt rataði á sinn stað að lokum og skriflin gengu. Ef Suzuki hjólið var vangæft var unnið. Ef græjurnar í bílnum hans Theodórs virkuðu ekki eða hátalarnir sprungu, sem þeir áttu til, var Gummi kominn í viðgerðarverkið. Þegar timburskúrar bernskunnar voru reistir kom ekkert annað til greina en hátimbraður margra hæða kastali! Gummi var ekki að byggja smælki ef hann fór í framkvæmdir á annað borð. Í miklu vinnuálagi var hann hamhleypa, í próflestri sem stormsveipur. Uppi í Eldsmiðju var hann kallaður vélin, því með óbilandi mætti gekk hann til verka. Það var alltaf hægt að treysta á Gumma.

Sjálfstæði

Guðmundur Karl var örgeðja, keppnismaður, skapríkur en skapgóður. Hann var sjálfstæður og sjálfbjarga. Alla tíð fjármagnaði hann sinn eigin rekstur, vann af kappi með skóla og gerði sér fullkomlega grein fyrir hvaða vinnu það kostaði, sem hann vildi kaupa. Eldsmiðjan reyndist honum góður samastaður. Hann byrjaði sem pizusendill og þeyttist um bæinn. En hann hafði þegar í bernsku æft sig í kokkhúsinu heima hjá pabba og mömmu. Sú reynsla nýttist honum og pizzubakarinn var uppgötvaður upp í Eldsmiðju. Auðvitað vildi hann ekkert minna en verða besti bakarinn og þeir, sem þekkja til, muna hin snöru, öruggu handtök og hina öflugu orðræðu hans sem kryddaði álegg og ost og hríslaðist inn í brauðið góða í steinofninum á Bragagötunni. Gummi var reglumaður og sinnti heilsurækt í margháttuðum skilningi, drakk sitt lýsi af stút og undanrennuna jafnvel líka.

Af því að Gummi var kunnáttusamur í mannlegum samskiptum, góður í sínu fagi, skemmtinn og kátur var hann kjörinn í að stjórna og fræða unglingahópa í Heiðmörk. Kennsla er list og Gummi hafði hæfni, innsæi og áhuga á fólki til að vinna verkið. Nokkrum klukkutímum eftir að hann lést ætlaði hann að fara undirbúa Heiðmerkurævintýri sumarsins, sem aldrei verður.  

Tengdur

Gummi átti auðvelt með samskipti við alla aldurshópa. Hann hljóp með félögum pabbans og á milli var ekkert kynslóðabil. Hann hlustaði á tónlist með mömmu og ræddi við hana um hugðarefni, fór yfir frumu- og sameindalíffræði með pabba, tölvumálin eða nýjungar með systkinum, pólitík með vinum og gleðivíddir mótorhjólalífsins við þá sem slíkt skildu. Gummi var vel að sér, um flest viðræðufús og lagið að spegla einhver atriði, sem máli skiptu. Hann var tengdur sjálfum sér, sínu fólki, hafði útsýn og gat tengst öðrum.

Greind og yfirsýn

Félagar og vinir Gumma hafa undrast og dáð verksvit hans og skipulagshæfni. Hann gat séð vandamál áður en þau komu upp, sá hvernig verkferlarnir yrðu að vera til að málin gengju snurðulaust og hratt. Hann var fljótur að gera sér grein fyrir mögulegum leiðum og hvað ekki væri gerlegt. Hann hafði kerfisskynjun, sem nýttist honum í vinnu og námi. Og í raun er það þetta sem er fólgið í góðri greind, sem er ekki aðeins að greina hluti heldur tengja þá rétt saman að nýju. Gummi hafði því grunnhæfni til fræðimennsku og skapandi vísindaiðkunar.

Gjafmildur leiðtogi

Þessir hæfileikar eru líka forsenda leiðtogahæfileika. Gummi hafði mikil áhrif á vini og samferðafólk. Hann hafði enga þörf fyrir að véla með fólk heldur efla það. Hann dró ekki orku úr öðrum, heldur örvaði aðra og fyllti af krafti. Hann sáði hugmyndum og stakk upp á nýjungum og ævintýrum. Það var síðan framkvæmt af félögunum þó hann hefði kannski ekki tíma til. Hann var því frumkvöðull í svo mörgum efnum.

Í Gumma sló hlýtt og umhyggjusamt hjarta, bæði gagnvart mönnum og málleysingjum. Það hefur löngum verið hægt að dæma mannkosti eftir því hvernig menn eru við dýr. Í bernsku kom  hann heim með skepnur, sem þörfnuðust aðhlynningar. Kanínubúskap stundaði hann um tíma og stóð fyrir viðamiklu fiskeldi í stóru búri. Hjá Gumma áttu allir menn skjól og hann gerði sér engan mannamun. Vina- og kunningjahópur hans var því þversnið mannfélagsins. Ef einhver rataði í vandkvæði heyrði Gummi strax og var kominn. Ef einhver var vegalaus niðri í bæ um miðja nótt var hringt í Gumma. Hann kom fljótt, flutti fólk og sá til þess að menn væru komnir á sinn stað fyrir morgun. Ef í liggjandi félaga hans var sparkað henti hann sér niður og varð hinum liggjandi, lifandi skjöldur! Ef einhver raunverulega þarfnaðist hjálpar var nei ekki til í orðabók Gumma. En hann gat hins vegar líka sagt þvert nei, ef þess var þörf og beiðnin var óþörf að hans áliti. Hann var umtalsfrómur og dró úr meiðandi orðræðu.

Fyrr og síðar var hann bróðurnum Theodór ekki aðeins fyrirmynd heldur uppalandi með foreldrum, kenndi honum listir hins daglega lífs, jafnvel varðandi þrif og þvotta. Hann stóð vörð um velferð hans alla tíð, honum var að mæta ef á yngri bróður var ráðist. Hann var mættur strax þegar Teddi varð undir bíl og var nær dáinn. Og Gummi var einstök barnagæla, sem hafði alltaf tíma til að kjá framan í smáfólkið og passa ef þess var þörf.

Af hverju?

Hvers vegna fellur svona efnismaður frá svona snemma? Er það svo að Guð vilji fá hann til sín? Grípur Guð inn í líf okkar hér í Vesturbænum af því að Guð elski ungt fólk hér meira en annars staðar? Það hefur löngum verið sagt að þeir deyji ungir sem guðirnir elska! En vita skaltu, að það er ekki svo. Guð er ekki grimmur og kaldrifjaður einræðisherra stórveldis, sem leikur sér að mannfólkinu og sendir í dauðann að eigin geðþótta. Það er ekki vilji Guðs að Gummi er fallinn. Það er ekki óskiljanleg himnesk gæðastjórnun að rífa hann úr faðmi þínum, ástvina og vina. Sóun lífs vekur sorg okkar og það er þeirri sorg er deilt á himnum einnig.

Við búum við elsku og umhyggju og ekki síst þetta algera frelsi, sem mönnum er gefið. Guð sviptir okkur aldrei því frelsi og í því er bæði vandi okkar sem manna og vegsemd fólgin. Í því er líka fólgin sú djúpa virðing, sem Guð hefur innfellt í kerfi sköpunarverkisins, sál þína og allra manna. Þú ert fjáls, við erum frjáls, til alls. Hvað við gerum, hvernig við lifum er á okkar valdi. Í því er lífslistin fólgin að finna mörkin, skilja inntakið, marka stefnu og verða mennsk og lifandi. Þú ert jafnvel frjáls til að afneita skapara sólna, sóleyja og sjálfs þín. Í því speglast róttækni lífsins.

Guðmundur Karl Gíslason var frjáls maður. Hann hafði fyrr og síðar þörf fyrir að kanna lífið og veröldina hratt og reyna mörk kerfa og hluta. Í bernsku byggði hann flókin leikföng, verkefnin urðu æ margslungrari og við bættust hinar mannlegu víddir. Gummi vildi gjarnan skilja kerfin sem líffræðin kannar. Hann vissi að lífið og vísindin eru áraun með þanþol og möguleika. Til að einhver framrás og uppbygging verði eru gerðar tilraunir, sumar takast og aðrar ekki. Á grundvelli mistakanna er hægt að sjá hvað er gerlegt. Hann var tilbúinn að taka hættulegar ákvarðanir í lífinu líka og hann stóð með þeim ákvörðunum. Hann lifði hratt, lifði vel og var sáttur við sjálfan sig, Guð og menn. Það er að lifa vel.

Lífssmiðja Gumma

Hvernig viljum við muna Guðmund Karl Gíslason? Foreldar hans ólu hann upp til sjálfstæðis og veittu honum í uppeldi margháttaðar gjafir sem skópu orkuþrunginn, elskuríkan mann sem var svo gjafmildur. Gummi hafði í samskiptum sínum við fólk sterka nærveru, skapaði alls staðar létt andrúmsloft og kátínu þar sem hann var.

En leiðtoginn var umhyggjusamur og því var hann höfðingi í samskiptum. Og kannski var það örlætið, sem var einn dýpsti kostur hans og mótaði annað í samskiptum og fari hans. Hvílík forréttindi að eiga slíkan vin að, vin sem úthellir sér fyrir aðra, á alltaf tíma fyrir þá sem þurfa, alltaf hvatningu til þeirra sem eru að bugast, skarpan huga til að greina með fólki einhverja lífs-, véla-, eða verkagátu. Guðmundur útdeildi í því stóra veitingahúsi sem lífið er, alltaf til í reiða fram kostulegar félagslegar veislukrásir, alltaf reiðbúinn að hjálpa til við nýtt líf með þeim sem þess þörfnuðust. Hann rak í sjálfum sér nokkurs konar lífssmiðju, sem veitti samferðafólki allt sem hann átti, allt sem hann gat gefið. Gummi var gjafmildur veislustjóri í Eldsmiðju hins umhyggjusama lífs.

Hvað getur þú gert nú þegar hann er allur? Taktu með þér fallegustu minningarnar, leyfðu þeim að lifa með þér. Hvað getur þú lært af lífi Guðmundar Karls, hver er prédikun lífs hans? Þú getur lifað fallega eins og hann, lifað með krafti og í núinu. Þú getur allt, sem þú villt, getur raðað brotum saman í fallegan lífsfák, getur sífellt hafið nýja hamingjusókn og lifað í sátt við alla menn. En til þess þarftu að elska, bæði þig sjálfa og sjálfan, virða samferðafólk þitt og læra að sjá í því undursamlegt fólk. Og þú mátt einnig vita að Guð er á himni og gleðst.

Gummi er kominn í markið úr sinni för, inn í hið átakalausa maraþon eilífðar, þar sem óhætt er að gefa í botn, veislan er samfeld, lífið er ein stanslaus gleði. Þar er orkumiðstöð veraldarinnar, þar er frumeldur allrar mennsku, þar er uppspretta allra orkubúnta veraldar. Því þar er Guð. Í faðmi hans er Guðmundur Karl um alla eilífð. Hann hefur sigrað í sínu skeiði, í sínu lífshlaupi.

Neskirkja, 15. júní 2004. 

 

Útfararræður

Guðbjörg Einarsdóttir

Grannir fingurnir liðu yfir hljómborðið. Svolítíl glímuskjálfti fór um organistann, sem steig belginn og lagði upp í ferð guðsþjónustunnar. Harmóníum Þingvallakirkju lifnaði og prelúdían hljómaði. Kirkjan varð eins og stór hljómbotn, sem brást feimnislega við músíkinnni. Þau voru þarna öll frá Kárastöðum og svo voru auðvitað hinir sveitungarnir líka; Heiðarbæjarfólkið, Skálabrekkufjölskyldan og af bæjunum ausan við vatn. Jú, Þingvellingar hafa sótt sína kirkju. Meðan Jesús hélt áfram að líkna hinum blinda á málverki Anker Lund yfir altarinu hafa kynslóðir komið og farið og Guðbjörg var ein þeirra. Öll hafa þau lagt eitthvað til samfélagsins, öll elsku því það er ekki hægt að búa meðal Þingvellinga nema að opna og tengja.

Guðbjörgu var falið að spila við messur í æsku. Svo voru jólin komin, stóri skaflinn líka við heimreiðina, klakabrynja á eini og lyngi við Nikuláasargjá og djúp frostþögn utandyra. Nótnablöðin skrjáfuðu af kuldanum, fingurnir fóru af stað að nýju. Söfnuðurinn söng, allir með sínu nefi. Jólasálmurinn hljómaði: “Sjá himins opnast hlið, heilagt englalið. Fylking sú hin fríða…”

Opin hlið himins  – hátíð ljóssins. Þar sem landið er langsprungið og bláminn er dýpstur á Íslandi opnaðist leiðin upp. Yfir Þingvallaskálina stóru, þetta magnaða jarðfræðiundur, þar sem vatnið streymir í iðrum sem lífsblóð, var enn aukið á ævintýrið. Ofan fóru englar, tónlistin í kirkjunni fléttaðist inn í söng náttúru og síðan inn í máttuga sálma yfirskilvitlegra vera handan og ofan við þennan heim. Guðbjörg Einarsdóttir þandi orgelið – fylking sú hin fríða. Þingvellir voru í Paradís.

Ætt og uppruni

Guðbjörg Einarsdóttir fæddist á Kárastöðum í Þingvallasveit tuttugasta dag marsmánaðar árið 1928. Foreldrar hennar voru Einar Halldórsson bóndi og hreppstjóri á Kárastöðum (1883 – 1947) og Guðrún Sigurðardóttir húsfreyja (1892 – 1955). Guðbjörg var níunda í hinum stóra hópi ellefu systkina. Systkini Guðbjargar eru: Halldór, Sigurður, Jóhanna, Guðbjörn, Björgvin, Elísabet, Guðbjörg, Geir, Hallfríður og Stefán Bragi. Guðbjörg ber nafn eldri systur, sem lést ung. Fósturbróðir Guðbjargar var Árni Jón Halldórsson. Þau systkinin, sem lifa Guðbjörgu eru Elísabet, Hallfriður og Stefán Bragi.

Skólaganga

Guðbjörgu var komið til manns heima og í heimasveit. Þar hóf hún skólagöngu, en fór síðan austur á Laugarvatn og lauk gagnfræðaprófi frá Héraðsskólanum árið 1947. Seinni heimsstyrjöldinni var lokið og því fært til útlanda. Guðbjörg sigldi til Danmerkur og stundaði nám við húsmæðraskóla í Sorø á árunum 1949-1950.

Störf

Í Kaupmannahöfn starfaði Guðbjörg síðan til 1951. Eftir heimkomu til Íslands kom í ljós að hún var sýkt af berklum. Berklarnir breyttu lífi hennar og höfðu margvísleg áhrif, eins og hjá flestum, sem urðu fyrir þeim vágesti. Alla ævi glímdi hún við eftirköstin. Guðbjörg var lögð inn á Vífilsstaðaspítala og fór síðan á Reykjalund til endurhæfingar og var þar á árunum 1954-62. Hún gekk í ýmis störf þegar hún hafði orðið þrek til og þar hófust afskipti hennar af fjármálum, sem varð atvinna hennar síðan. Hún var gjaldkeri á Reykjalundi og hóf síðan störf í Búnaðarbanka Íslands og var lengi deildarstjóri svonefndrar Stofnlánadeildar landbúnaðarins eða til 1992. Í þrjá áratugi helgaði hún bændum og Búnaðarbanka krafta sína.

Heimili

Guðbjörg var ógift og barnlaus. Í mörg ár hélt hún heimili með Höllu systur sinni, en þegar fjárhagur hennar leyfði keypti hún sér íbúð á Tómasarhaga 45, skammt frá kirkjunni. Þar hafði hún útsýn til suðurs, sjávar og yfir grásleppuskúrana, sem nú er verið að fjarlægja smátt og smátt. Hún gat fylgst með róðrum, mannlífi, veðrum og himni. Guðbjörg varð bráðkvödd á heimili sínu á aðfangadag jóla. 

Líf sem gefst

Þessa daga síðan Gubjörg kvaddi þennan heim hefur gervöll heimsbyggðin skolfið í eftirköstum náttúruhamfara. Við höfum séð hversu viðkvæmt lífið er á þessari skurn jarðarkúlunnar. Guðbjörg fæddist sjálf á flekamótum hinna miklu jarðfleka Evrópu og Ameríku, sem gliðna við Þingvelli. Svæðið ber vitni um átök og spennu og skjálftar skekja. Veður geta orðið rosaleg í Þingvallakvosinni. Á Kárastöðum gat norðanáttin skollið eins og þungur hrammur ofan af Súlum. Þegar svefnherbergisgluggi skall inn í stórviðri hélt Guðbjörg í frumbernsku sinni að kominn væri heimsendir! Alla tíð var hún meðvituð um veður og vá þess.

Guðbjörg sá á eftir bróður sínum, Geir, í vatnið bláa. Umhverfið, bernskureynslan og síðar glíman við berklana færði Guðbjörgu heim vitund um að lífsleiðirnar eru ekki allar fyrirhafnarlausar gleðibrautir. Fyrir lífinu þurfti að hafa, í því þurfti að dansa með kunnáttu. Guðbjörg lærði að stilla væntingum í hóf. Hún lærði líka bregðast vel við þegar gáskinn barst henni, þegar dagarnir voru ljósir og gamanið blómstraði.

Heima

Guðbjörg var alinn upp á stóru og fjölbreytilegu heimili. Faðirinn hafði í mörg horn að líta, gegndi ábyrgðarstörfum fyrir samfélag sitt og móðirin stundaði sitt fólk og heimili með kyrrlátri festu. Stór systkinahópur slípar fólk. Í stórum hópi er hægt að læra margt og þar er líka hægt að leynast. Guðbjörg tók út sinn félagsþroska í sínum heimaranni. Hún var glaðvær, ljúf, hógvær, æðrulaus og elskuleg. En jafnframt vakti hún yfir sínu fólki og var ræktarleg gagnvart öllum þeim, sem hún batt trúnað við. Systurnar, Halla og Guðbjörg, sinntu ungu frændfólki sínu, öxluðu ábyrgð sem frænkur, áttu tíma og áhuga til að sinna og svo fóru þær austur að Kárastöðum í fríum og á hátíðum og voru auðfúsugestir.

Tónlistin

Á Kárastaðaheimilinu var músíserað. Nikka var þanin og harmóníum var til í bænum. Guðbjörg lærði á orgel hjá Kristni Ingvarssyni. Svo var organista vant eystra og þá var Guðbjörgu falið að spila. Í miðju stríðinu varð hún organisti Þingvallakirkju og hélt þeim starfa í mörg ár eða þar til hún fór utan – og svo aftur þegar hún kom heim frá Danmörk og þar til hún fór á Vífilsstaði. Spilastörfunum deildi hún með systur sinni um tíma. Fyrir messur var æft, farið yfir sálma og tónpartana. Allt gekk þetta eins og vænta mátti. Svo opnaði hún baðstofugluggan heima á Kárastöðum þegar veður leyfði og orgelhljómar og strófur bárust út um velli, niður í gjár, upp í brekkur og himinn. Síðar átti hún rafmagnsorgel heima og kunni líka að spila á gítar og ná úr honum undarlega blíðlegum hljóm.

Guðbjörg sótti gjarnan tónleika sér til yndis og eflingar, ekki síst Sinfóníuna, sem hún hafði nánast í næsta húsi og naut auðvitað Einars, systursonarins, sem þar er einn margra snillinga. Ef hún fór ekki með ættfólki sínu fór hún gjarnan með vinkonum sínum, ekki síst á fyrri árum. Svo söng hún að sjálfsögðu í Tröllakórnum heima hjá Elísabetu og Jóhannesi.

Spaugað

Guðbjörg var glaðsinna og húmoristi. Hún kunni vel að meta það sem skemmti, var spaugilegt og létti sér hversdaginn með því að gera sér fremur dælt við það sem var fyndið en hitt síður. Jafnvel einföld störf gátu orðið henni tilefni til skemmtunar. Þegar hún var að þurrka af höggmynd af Bjarna skólastjóra austur á Laugarvatni spjallaði hún við styttuna. Ekki vissi hún, að fyrirmyndin, skólastjórinn, var nærri og fylgdist stóreygur með þessari kostulegu senu. En hann hafði hina mestu skemmtun af og sagan af samtali Guðbjargar við styttuna lifði.

Smekkvísi

Guðbjörg var smekkkona. Hún vildi helst eiga og ganga í laglegum fötum. Og litakort hennar var svolítið Þingvallalegt. Hún gekk gjarnan í bláu og rauðu. Heimilið hennar er hrífandi og bókaskáparnir stórkostlegir. Allar þessar raðir af fallegum bókum, segja bæði sögu um fegurðarskyn og bókmenntakonu. Guðbjörg las alla tíð mikið, bæði ljóð og prósa. Hún hafði víðan bókenntasmekk, las innlendar og erlendar bókmenntir, hafði gaman af Jóni á Bægisá, Einari Ben og mat bæði Laxnes og þjóðsögur.

Guðbjörg hafði bæði heima og heiman lært ágætlega til heimilisstarfa. Hún var ljómandi kokkur. Og hún var flínk hannyrðakona, saumaði á fyrri árum og prjónaði gjarnan hyrnur á seinni árum. Það er ekkert áhlaupaverk að prjóna úr eingirni, en hún var rösk og var með eina á prjónum, þegar hún féll frá.

Bændatengslin

Sú var tíðin að Þingvellir tengdust öllum bændabýlum landsins. Guðbjörg viðhélt þeirri hefð. Kárastaðaheimilið var einnig þekkt um allt land og stóð ferðafólki, þurfandi og ættingjum opið. Guðbjörg var trú sínum uppvexti og sögu síns svæðis. Þegar hún fór að vinna við Stofnlánadeildina varð hún kunnug fjármálum bændaheimila landsins, fjárhagsstöðu þeirra og þar með mannlífi. Hún hefur líklega þekkt til langflestra þeirra. Hún var vinsæl í starfi, kom sér vel, og Guðbjörg lét sér annt um velferð síns fólks, sinna lántakenda. Enda var það svo að hvarvetna gat hún farið heim á bæ og var tekið sem sönnum heimilisvini. Hún var af bændum komin, þjónaði þeim alla tíð og var metin að verðleikum í störfum.

 Þökk og kveðjur

Guðbjörg Einarsdóttir frá Kárastöðum var væn kona. Samferðafólk hennar þakkar henni samfylgdina. Mér hefur verið falið að bera hingað kveðju þriggja, sem ekki geta komið til þessarar útfarar, Guðrúnar Stefánsdóttur, Árna Gauts Arasonar, Einars Arnar Jónssonar og Daða Einarssonar. Guðbjörg verður jarðsett í Gufuneskirkjugarði. Ástvinir biðja nærstadda að þiggja veitingar í Súlnasal Hótel Sögu, strax að lokinni útför.

Náttúruunndandinn

Það er ekki hægt að alast upp í Þingvallasveit og vera skeytingarlaus um umhverfi. Guðbjörg var næm og tók inn á sig allar víddir hinnar lifandi náttúru. Hún var eins og hennar fólk vel heima í ýmsum greinum náttúrufræði. Grasafræði var hugðarefni og flóran var henni innan seilingar og Bláinn besta blóm. Hún horfði til fugla himinsins og hefur eflaust lært margt af þessum rótföstu og fleygu vinum um hvað lífið er og hverjir möguleikarnir gefast.

Hvert og hvernig?

“Hvað er maðurinn að þú minnist hans og mannsins barn að þú vitjir þess?” spurði skáld fyrir mörg þúsund árum þegar lífsgátan varð stór. Guðbjörg heyrði hvíslið í vindinum af Súlum, sá augun svörtu í hyldjúpum gjánum, tók líka andköf, eins og við höfum mörg gert, þegar báturinn sveif allt í einu af grunnsævi út yfir hyldýpisgjá. Hún hugsaði sitt þegar bróðir lést, vinirnir lutu berklunum og ástvinir gengu henni úr greipum. Hún var ekki hrædd, en allt varð henni tilefni til að spyrja um ferðir og leiðir. “Hvað tekur við?” Hún sá í marga heima, íhugaði framhaldslíf og var sannfærð um, að lífið er ekki bara þetta heldur miklu meira. Og hún lagði sig eftir andlegum fræðum alls konar til að efla sig í speki eilífðarmála. Hún tók út þroska í þeim efnum og var fróð og óhrædd.

Enginn skjálfti í fimu fingrunum lengur. Á hamfaratíð þessara jóla er sungið í kirkjum veraldar, já öll sköpunin syngur gegn vá og voða um dýrð í upphæðum. “Fylking sú hin fríða/ úr fagnaðarins sal,/ fer með boðun blíða og blessun lýsa skal.” Svo segir: “Hann skal hafa/ æ hjá mér bústað sinn,/ vinur velkominn.” Hlið himins er galopið, englar jólanna hafa umfaðmað Þingvellinginn frá Kárastöðum. Nú er glaðst á himnum, músíserað þar sem músíkin verður alger, allar viðja falla, allur kvíði hverfur. Músíkin er táknmál þeirra gleði, sem þar ríkir, þar sem pabbi og mamma taka hana í faðminn, systkinin öll fagna og svo geta þau öll stemmt inn í þennan flotta söng, sem hljómar með sinni þrungnu merkingu: “Dýrð sé, Drottni þér.” Þar er upphaf og markmið alls sem er, tónlist veraldar, inntak þitt og eilíft líf Guðbjargar. Í Guði er björg hennar, allra manna. Guð geymi Guðbjörgu Einarsdóttur að eilífu í faðmi sínum. 

5. janúar, 2005.