Greinasafn fyrir flokkinn: Útfararræður

Ég birti margar útfararræður mínar en þó ekki allar – og sumar með hljóðskrá. Nálgast má minningarorð á sigurdurarni.annall.is.

Útfararræður

Minningarorð – Emil Auðunsson

Öll höfum við einhvern tíma legið á bakinu og horft upp í stjörnubjartan næturhiminn, séð stjörnufjöldann, hugsað um vegalengdir, horft svo stíft upp í hvelfinguna að okkur hefur jafnvel sundlað, eins og jarðarskelin sé ekki nægilega sterk til að þola mannkrílið sem á liggur. Og við verðum jafnan dálítið ringluð þegar við liggjum svo og hugsum um hið stóra og smáa, mannlífið og allífið. Svo bæta stjarnvísindin um betur og veita okkur ofurlitla innsýn í hvílíkt rykkorn og hjóm jörðin og þar með mannlífið er þegar við fáum að vita – hvort sem við skiljum eða ekki, að kúlan okkar er í sólkerfi og það er ótrúlegur grúi slíkra í þeim hluta geimsins sem við gistum – vetrarbrautinni. Hvað er maðurinn? Hvers virði er maðurinn, þegar jafnvel jarðarkúlan er eiginlga bara sandkorn í óravíddum. Ertu einskis virði? Er einhver sem elskar þig? Í hvaða samhengi varstu til og ert? Hvað með Guð?

Í því rismikla ljóði 8. Davíðssálmi segir:

Er ég horfi á himininn, verk handa þinna, tunglið og stjörnurnar, sem þú settir þar, hvað er þá maðurinn þess að þú minnist hans, og mannsins barn að þú vitjir þess? Þú gerðir hann litlu minni en Guð, krýndir hann hátign og heiðri, lést hann ríkja yfir handaverkum þínum, lagðir allt að fótum hans: Drottinn, Guð vor, hversu dýrlegt er nafn þitt um alla jörðina.

Skáldið sem setti fyrst fram þessa hugsun vissi vel um óravíddir og stöðu manna. En spekin er mikilvæg og hún er það sem allir ritarar biblíunnar hafa endurómað og Jesús Kristur líka og með ákveðnum hætti. Manneskjan er mesta undrið, manneskjan er óendanlega mikilvæg. Þú ert yndi Guðs, sem elskar þig, sér þig, lætur sér ant um þig og sleppir aldrei elskuauga af þér. Og það átti við Emil líka.

Emil Auðunsson fæddist austur undir Eyjafjöllum, 9 mars 1954, fjórða barn af fimm hjónanna Auðuns Braga Sveinssonar og Guðlaugar Arnórsdóttur. Hann flutti í bernsku í Þykkvabæ þar sem faðir hans varð skólastjóri. Í nátturunni – og fjaran er þar með talin – naut kraftur hans og athafnaþrá sín. Hann hafði útivistar- og leik-svæði sem hentaði orku hans. Hann varð snemma gefinn fyrir íþróttir. Og eins og Ólafur, bróðir hans, segir skemmtilega frá í minningargrein varð það sem hann fann til nota við íþróttirnar, bambusinn úr fjörunni var t.d ágætur fyrir stangarstökkið. Bullworker-græjan styrkti vöðvana. Svo þegar Emil kom í bæinn rataði hann í kraftilyftingamisðtðina Jakaból, þar sem jötnar landsins lyftu og áttu samfélag. Emil stælti líkamann og var afar atorkusamur í vinnu, lét ekki sitt eftir liggja. Hann vann alla tíð verkamannavinnu, kallaði sig gjarnan farandverkamanna, alla vega hér á Íslandi, og var eftirsóttur vegna harðfylgis. Áraun herti hann, ört skapið hvatti til verka og átaka.

Barnmargt heimilið varð honum stöðugt og gott umhverfi. Það var skelfilegt áfall öllum hópnum þegar Guðlaug féll frá aðeins fertug að aldri og Emil var nýfermdur unglingur á viðkvæmum aldri. Móðurmissirinn sat í honum – Við vitum ekki hvernig honum tókst að vinna úr og kannski bjó sorgin ávallt í honum og skýrir ferðir hans í lífinu og hvernig hann vann úr tengslum eða brást við ýmsu því sem hann lenti í. Móðurmissir er alltaf sár – móðurmissir á viðkvæmum aldri er sem tilfinningalegur heimsendir, sem ekkert einfalt era ð ráða við og vinna úr.

Breytinar á fjölskylduhögum stuðluðu að breytingu og allur hópurinn í bæinn og á Hjarðarhagann. Emil lauk skyldunáminu í Hagaskólanum og fór svo að afla sér tekna og taka fyrstu skrefin út í lífið. Hann fór svo árið 1972 á lýðháskóla í Danmörk, Lögumkloster á SuðurJótlandi. Það varð honum svo mikilvægur tími, að hann ílentist í Danmörk, var þar í um þrjátíu ár, meiri hluta ævinna. Emil bjó lengstum í Toflund þar sem hann lest 7. September sl. Í Toftlund eignaðist hann vini og samhengi. Emil átti margar hliðar og ein þeirra birtist vinum hans þar, hann átti í sér hlýhug og greiðvikni gagnvart vandalausu fólki sem naut þess að hann vildi hjálpa og kom til hjálpar þegar það mest þarfnaðist.

Á árnum 1978 og næstu ár á eftir gerði Emil tilraun til að setjast að á Íslandi en fór síðan utan alfarin og kom aldrei til baka þar nú í sinni hinstu ferð. Flest form við hringferðir í lífinu. Nú er hann kominn úr sinni reisu. Hann verður jarðsettur nú á eftir hjá Arnóri bróður og Guðlaugu, móður hans.  

Nú eruð þið komin saman hér í dag til að kveðja Emil. Hann hvarf út úr hring fjölskldunnar sumpart við það að búa í Danmörk í áratugi. Svo var líf hans oft vætusamt og flókið og það stuðlaði líka að því að hann varð enn fjarlægari.

Hvernig á að vinna úr öllum tilfinningunum? Ef þú finnur til að þú hefði kannski getað verið honum annað og meira en þú varst er mikilvægt að staldra við og íhuga þessar tilfinningar. Næsta víst er að þú gast ekki gert mikið meira, næsta víst er að þú gerðir það sem hægt var.

Þegar komið er í kirkjugarðinn skaltu leyfa sektarkennd og eftirsjá að fara með honum. Kreppa og sleppa er gott áminningarorð í þessum efnum eins og þjóðféalginu öllu. Það kreppir að, og þá þurfum við að temja okkur listina að sleppa. Sorgin og álagið kom og kemur en lærðu líka að sleppa. Kreppa og sleppa.

Emil var fjölhæfur og sérstæðu maður. Honum var margt gefið, hann var hagmæltur, músíkalskur og spilaði á Hammondorgelið sitt.

Hvaða mynd áttu í þínum huga af honum? Hvaða mynd viltu geyma í huganum? Veldu þér hugsun og festu í sinni. Það er að vinna með tilfinningar og minningar.

Í sálminum sem ég las erum við minnt á gildi manna. Er ég horfi á himinn verk handa þinna, tunglið og stjörnurnar er þú hefur skapað. Hvað er þá maðurinn að þú minnist hans og mannsins barn að þú vitjir þess. Þó léstu hann lítið á vant á við guð. Með sæmd og heiðri krýndir þú hann.

Við finnum oft til smæðar, vanmáttar. Og þessi krepputið er undarlegur lægingartími. Leið Emils var ekki alltaf sólarmegin, en hann var elskaður, hann naut margs, og hann er metinn af Guði. Guð elskar. Nú hverfur hann og lagður til hinstu hvílu meðal sinna, og við megum hugsa um hann í hinu stóra fangi.

Hvernig hugsar þú um eilífð? Getur þú metið og dæmt með nokkru viti. Hvað vissir þú þegar þú varst í móður kviði um lífið utan stengds magans, Ekkert. Og svo blasti við þessi undarlega stórkostlega veröld. Og við hugsum hliðstætt: Hvað veistu um eilífiðina? Lítið annað en það sem við fáum að vita frá sjáendum. En við megum trúa að eins og lífið var fjölbreytilegt eftir fæðingu, megum við vænta undursamlegs lífs í eilífðinni. Felm góðum Guði Emil, sættumst við fráfall, hans, biðjum honum blessunar.

Það er besta huggunaraðgerð, gagnvart honum, gagnvart þínum innri manni, að leyfa honum að fara í friði, sleppa honum inn í fang eilífðar. Það er hinn besti og æðsti Þykkvibær. Þar líður honum vel og getur stokkið þau stangarstökk sem hann langar, lyft þeim ofurþngdum sem hann vill, teflt þær skákir með snilldarstíl. Allt er gott, allt er í sátt því það er eilífð Guðs.

Guði geymi Emil Auðunsson, og góður Guð geymi þig.

14.10. 2008.

Útfararræður

Geir Jóhann Geirsson

„…það síðasta sem hvarf í djúpið var íslenski fáninn – og það get ég sagt þér að það var ógleymanleg tilfinning. Því verður ekki með orðum lýst – maður varð á einhvern hátt svo tómur allur saman. Allt var svo snautt og autt og manni fannst maður vera svo mikill einstæðingur á þessu augnabliki…” Útför Geirs Jóhanns Geirssonar, Hagamel 30, var gerð frá Neskirkju 9. ágúst 2005. Minningarorðin fara hér á eftir.

Ógn seinni heimstyrjaldar náði líka út á höfin. Geir var á Dettifossi, sem fór sinn síðasta túr frá Belfast í febrúarlok 1945. Hann var sofandi í klefa sínum miðskips þegar hann hrökk upp við þetta feiknarlega “dúndur” eins og hann orðaði það sjálfur. Hann snaraðist í lopapeysu, þykkar vaðmálsbuxur og svo í lífbelti. Síðan tók við barátta að komast uppá dekk. Með snarræði tókst að koma báti út og losa. Skipið sökk á innan við tíu mínútum. Festilínu úr skut björgunarbáts og yfir í brú var höggvin rétt áður en skipið fór niður, engu mátti muna.

Geir stóð svo í björgunarbátnum, horfði á eftir skipinu niður, heyrði sprengingar, fann loftþrýstinginn frá skipinu. Á niðurförinni snérist skrúfan enn. Geir vissi, að einhver höfðu ekki komist á fleka eða í bát. Hann sagði síðar svo frá: “…það síðasta sem hvarf í djúpið var íslenski fáninn – og það get ég sagt þér að það var ógleymanleg tilfinning. Því verður ekki með orðum lýst – maður varð á einhvern hátt svo tómur allur saman. Allt var svo snautt og autt og manni fannst maður vera svo mikill einstæðingur á þessu augnabliki…”

“Úr djúpinu ákalla ég þig.” Þegar allt er rifið burt, allt er á hverfanda hveli, vinir hverfa, félagar fara, skelin um lífið sekkur knýr á spurningin um lífið. Geir lýsir vel þessu ósegjanlega, tómur allur, allt snautt og autt. Þetta er harmurinn, þessi lamandi tilfinning fyrir dauðanum, sem slær. Þögnin eftir ofsann verður djúp. Þegar allt er rifið burt verður hún áleitin og fer inn í kvikuna.

Lífsstiklurnar

Geir Jóhann Geirsson fæddist á Siglufirði 31. október 1917. Foreldrar hans voru Geir Hróbjartsson, járnsmiður og sjómaður, og Helga Sigurðardóttir, húsmóðir. Faðir hans fórst áður en hann fæddist og því ber Geir nafn föður síns. Helga átti athvarf á Hraunum í Fljótum eftir að mannsefni hennar dó og drengurinn þeirra fæddist. Þar var hún í nær sex ár eða þar til þau Jón Guðjónsson hófu hjúskap á Hesteyri við Ísafjarðardjúp. Þar voru þá mikil umsvif, m.a. síldarverkun og Jón var loftskeytamaður á staðnum. Geir eignaðist fjögur hálfsystkin. Þau eru Pálína Jónsdóttir, Guðjón Jónsson, Kristjana Jónsdóttir og Jóhanna Edwald. Þau lifa öll bróður sinn.

Geir sótti skóla á Hesteyri, en fór sextán ára til Þingeyrar við Dýrafjörð, hóf þar vélsmíðanám og lauk þeim hluta sem hann gat vestra. Eftir fjögur ár á Þingeyri fór hann suður og hélt námi áfram í Reykjavík, fór á sjó, á síld, var jafnvel kyndari á togara um tíma í stríðsbyrjun. Á togaranum Júpiter var Geir í tvö ár, fór svo einn túr á Dettifossi til Ameríku og frá vordögum 1943 var hann síðan á því skipi og sigldi á Ameríku og Bretland, allt þar til skipið var skotið niður tæplega ári síðar. Síðan var Geir ráðinn 1. vélstjóri á Selfoss og Kötlu og var starfsmaður Eimskips í samtals 40 ár. Honum var treyst og var n.k. sendiherra Eimskips í Danmörk meðan tvö skip voru smíðuð þar á sjöunda áratugnum. Geir kom í land 1982 en sinnti nokkrum útköllum eftir það. Á árunum 1982-86 starfaði Geir svo hjá Nóa-Siríus.

Eybí og börnin

Eybjörg Sigurðardóttir sá glæsimennið Geir fyrst í Kaupmannahöfn og hvar annars staðar en niður við höfn. Það er rómantískt, að þau hittust þarna í þessari fyrrum höfuðborg okkar við Sundin. Þau hófu hjúskapinn í Sörlaskjólinu og börnin fóru brátt að koma í heiminn. Þegar farið var að byggja á Melunum tóku hjónin ákvörðun um húsbyggingu á Hagamel. Í því voru þau í samfloti með vinafólki sínu, Bjarna og Áslaugu, sem urðu frábærir nágrannar í áratugi. Geir og Bjarni gengu sem hamhleypur í verkin og létu ekki kranaleysi aftra sér. Byggingavinnan var að mestu með gamla talíuhættinum og steypuhræringu á staðnum. En upp fór húsið og Geir gat líka mótað að sínum hætti, jafnvel komið fyrir márískum bogum í stofu eins og hann hafði séð í Casa Blanca. Á Hagamel 30 hefur síðan fjölskyldan búið og þar lést Geir 2. ágúst síðastliðinn, áttatíu og sjö ára að aldri.

Elsta barn Geirs er Nína, sem hann átti fyrir hjónaband, og er hún búsett í Danmörk. Börn Geirs og Eybjargar eru: Þorvaldur, Geir Helgi, Lovísa og Valgerður. Barnabörnin og langafabörn eru samtals 12. Geir var lánsmaður í fjölskyldumálum, Eybí var honum öflug einkona og maki. Geir studdi sitt fólk, hafði gleði af afkomendum sínum – þau hafa öll misst mikið.

Myndin

Hvernig var hann Geir? Hvaða mynd áttu í hug þér? Jú, hann var afar þægilegur í samskiptum, alltaf tilbúinn til samræðu, fylginn sér í umræðum og skoðanaskiptum. Vegna samskiptahæfni kom hann sér hvarvetna vel. Og hann var flottur þegar hann klæddi sig í yfirvélstjórabúninginn og fór í land. Kíktu bara á myndina á sálmaskránni og ekki einkennilegt að vinkonur systra hans héldu að myndin af honum væri af Hollywoodleikara! Gott ef hann var ekki svolítið líkur Charlton Heston? Þegar hann gekk uppábúinn um eitthvert landleguplássið með glettni í augum og dulúðuga brosvipru fór ekki milli mála að þar var maður, sem varpaði ljóma á farmennsku. Og Geir tengdist fólki vel, hafði gaman af samskiptum við fólk og eignaðist stóran vina- og kunningjahóp.

Lífið nú á forsendur í fortíð

Alla tíð hafði Geir gaman af að bera saman tímana. Hann sagði fólkinu sínu frá kolamokstursþrældómi til að minna á að velferðin er ekki sjálfsögð, hann gat tíundað vélaþróun og ekki síst til að minna á að framfarir nútíma eiga sér fortíð og vinnu kynslóða að baki. Velsæld nútíðar er grundvölluð á fólki og vinnu í fortíð.

Geir hafði sjálfur orðið að vinna sig til manns og þroska. Hann varð að standa á eigin fótum í vélsmiðju Guðmundar á Þingeyri. Á bátum og togurum lærði hann að vinna, bæði skipulega, hratt og markvisst. Hann lærði líka að hlýða og varð það að orði síðar að sá gæti ekki verið yfirmaður, sem ekki hefði lært að hlýða. Undirmenn Geirs bera, að hann hefði verið bæði fær í faginu en einnig góður yfirmaður.

Verkmaðurinn öflugi

Geir var alla tíð verk- og eljumaður jafnframt því að vera nákvæmnismaður með verkskil. Hann var heilshugar fylgismaður vinnuafstöðu fyrri tíðar, að vanda skyldi það sem lengi ætti að standa, að gera eins vel og hægt væri, að verkin væru tákn innri manns. Hann beið helst alls ekki til morguns með það sem gera mátti samdægurs.

Honum lét vel að vera í khaki-gallanum í hópi manna í átaksvinnu. Honum þótti gaman að aðstoða sitt fólk í byggingarvinnu, var velvirkur og afkastaði oft meiru en þau sem voru helmingi yngri. Honum þótti gaman að hlaupa um í stillönsum við nýbyggingu sinna, vildi strax uppá þak heima ef grunur lék á viðgerðarþörf. Geir þótti miður þegar þrekið minnkaði. En auðvitað hélt hann sjó, var einbeittur í hverju sem var, hélt reisn sinni til hinsta dags og sló sinn túnblett tveimur dögum áður en hann lést.

Handarverkin

Það er ljóst af handarverkum Geirs að hann var völundur. Þegar hann var kominn í land og hafði ekki rennibekk eða aðstöðu til málmsmíða fór hann að smíða í tré. Ættmenni hans eiga fallega muni, sem sýna vel hve oddhagur hann var. Fánastengurnar, sem hann smíðaði úr málmi eru vönduð smíð. Vitinn, sem hann gaf Vélstjórafélaginu, er kjörgripur frá hans hendi. Margir þessara gripa hafa merkingu, því Geir lét sig lífið og tákn þess varða. Hann skildi vel táknmál einkennisbúninga, honum var annt um merki þess félags sem hann þjónaði í fjóra áratugi og hann smíðaði umgjörð um það tæki sem telur tímann, þ.e. klukkur. Hann smíðaði líka umgjörð um barómet, sem voru svo sannarlega öryggistæki, stangir fyrir borðfána en svo var auðvitað vitinn tákn, tákn um boða eða nes og viti var á tímanum fyrir GPS nýtanlegur sem stefnuviti, viðmið. Það sem hann vann var ekki tilgangslaust heldur með vísan í inntak og líf. Og svo smíðaði hann auðvitað brúkshluti til að bæta og fegra líf sinna.

Leikföng og lífsgleði

Hvað var nú skemmtilegast í lífi fjölskyldunnar á Hagamelnum? Jú, eins og í öðrum farmanns- og sjómanns-fjölskyldum var stórhátíð þegar skipið hans pabba kom. Þau fóru þá öll til ömmu og afa nálægt höfninni til að fylgjast með þegar tollskoðun lauk og skipinu var siglt að. Þá var fagnað, síðan farið heim í leigubíl, með kost og fangið fullt af gjöfum. Þá var hátíð, allir fengu eitthvað, enginn var útundan, þetta voru stóru stundirnar.

Djúpið

“Úr djúpinu ákalla ég þig Guð,” segir í Davíðssálmum. Það voru mörg djúpin í lífi Geirs Jóhanns Geirssonar. Ekki þekki ég þau öll. Enginn er svo opin und eða sál að allt verði séð. Geir var um margt dulur, var á dýptina og inná við eins og margir næmir menn, sem hafa orðið fyrir áraun.

Það er áleitin spurning, sem enginn getur svarað og aldrei verður skýrð nákvæmlega, hvaða afleiðingar það hafði, að Geir missti föður sinn þegar hann var í móðurkviði. Hvaða áhrif hefur það á ófríska konu að missa mannsefnið sitt? Hvaða áhrif hafði það síðan á viðkvæman uppvöxt hinna fyrstu ára? Það var Geir lán, að eignast góðan stjúpa sem var honum traustur vinur og faðir. Hann fór að heiman þegar á unglingsárum og varð að leggja á sín djúp sjálfur, treysta sitt sálarfley og bera vanda sinn og vegsemd einn og með fullri ábyrgð. Heimilisbragurinn á Hesteyri var léttur og Geir hafði gaman af hinu kátlega, því sem létti lund og líf.

Til lífs

Enginn veit betur en sjómaðurinn hversu þunn skelin er milli brimskafla og káetu, hversu örstutt er milli lífs og dauða. Fimmtán fórust með Dettifoss, “…maður varð á einhvern hátt svo tómur allur saman. … manni fannst maður vera svo mikill einstæðingur á þessu augnabliki…” Það er þessi tómi skuggi einstæðingsins sem teygir sig út yfir líf og vitund á skyggnistundum. Hvað er maðurinn þegar náttúruöflin eða hernaðarófreskjan slær hala sínum í allt kvikt, brennir allt sem fyrir verður, eirir engu, eyðir öllu. Þegar Dettifoss fór niður, vinirnir líka, upplifði Geir sína helför rétt eins og íbúar Hiroshima og Nagasaki fáum mánuðum síðar. Það var ekkert skrítið að hann neitaði alltaf að gefa drengjunum sínum byssur. Sá sem hefur upplifað stríð gefur ekki stríðstól og vill engum manni svo illt að veifa slíkum að óþörfu hvorki til leika eða alvöru.

Sá sem hefur lifað af slíka dauðans ógn veit hvað lífið er viðkvæmt. Geir vissi hvað gott líf er undursamlegt, hvað góð fjölskylda er mikil blessun, barnalán undur lífsins, kraftur til starfa mikilvægur, hversu skemmtilegt er að sýna sig og sjá aðra, eiga góða félaga og félagsskap, hvað vinnuþrek er til mikils unaðar og hvað hún Eybí var alla tíð góður vinur og lífsstoð.

Hvert?

Hver er áfangastaðurinn í þeirri för sem lagt er í þegar við deyjum? Hvert fór Geir faðir hans, hvert Helga móðir hans? Hvert fóru þau sem voru honum kær fyrr og síðar. Það er þetta lífshvísl sem Geir, ég og þú heyrum á skyggnistundum. Atlantsálarnir eru djúpir en þó er djúp elsku himinsins meira. Vegalengdin til Casa Blanka eða Bergen er talsverð en þó ekkert hjá víddum himinsins. Vélarhljóðin í skipsvélunum frá Burmaister & Wain eru fögur, en þó ekkert hjá hljómhviðum í hinni miklu vélasamstæðu, sem sköpunarverk Guðs er, hvað þá þeirri vel smurðu eilífðarvél sem kann ekkert nema líf og gleði.

Geir var munstraður í hina eilífu ferð á snöggu augabragði. Og þú mátt trúa því að það er ferð til góðs. Dragðu upp í vitund þína minningar þínar um öflugan mann, styrkan eiginmann, góðan dreng, kíminn afa, glaðan félaga og völund. Blessaðu myndina í huga þér og mundu að Guð elskar, umspennir Geir ávallt. Þar er enginn tómleiki, ekkert snautt eða autt, því þar eru aðeins fossar úr ljósi, gleði og gáska eilífðar.

Heimildir:

“Ánægður með lífsstarfið” Sjómannablaðið Víkingur, 6 tb. 1981, s. 11-13.

“Skrúfan snerist enn þegar skipið stakkst niður” Sjómannablaðið 1995, s. 49-54.

Minningarorð við útför Geirs Jóhanns Geirssonar, sem gerð var frá Neskirkju 9. ágúst 2005.

 

Útfararræður

Unnur Þorsteinsdóttir

Þar sem Unnur var, þar ríkti gleði. Þegar hún kom í hús lifnaði yfir öllum og húsið fylltist glaðværð. Svo settist hún niður og hlátrarnir komu með góðum skilum, samræður lifnuðu og sögur flugu. Fólk kættist og svo ríkti gleðin. Þannig var það hér í kirkjunni. Unnur var hrókur alls fagnaðar. Þannig var það í vinahópum, og þannig var það í saumaklúbbnum. Unnur var kona gleðinnar, kona hins fagnaðarríka. Hún smitaði okkur hin og umvafði með kátínu og jákvæðni. Hún leitaði hins gleðilega og lífbætandi. 

Á skiladegi vitjum við hins jákvæða og gleðilega. Páll postuli ritaði til vina sinna í bænum Filippí í Litlu Asíu:

„Verið ávallt glöð í Drottni. Ég segi aftur: Verið glöð. Ljúflyndi ykkar verði kunnugt öllum mönnum. Drottinn er í nánd. Verið ekki hugsjúk um neitt heldur gerið í öllum hlutum óskir ykkar kunnar Guði með bæn og beiðni og þakkargjörð. Og friður Guðs, sem er æðri öllum skilningi, mun varðveita hjörtu ykkar og hugsanir ykkar í Kristi Jesú.”

Unnur þekkti þessi orð og hún hafði með ýmsum hætti lært að spegla þau.

Upphaf og samhengi

Unnur Þorsteinsdóttir fæddist 10. desember, árið 1917 og lést hinn 23. maí síðastliðinn. Hún var því á 91 aldursári er hún féll frá. Foreldar hennar voru hjónin Ragnhildur Benediktsdóttir og Þorteinn F. Einarsson, hún ættuð úr Rangárvallasýslu og hann úr Árnessýslu. Unnur var þriðja barn þeirra hjóna, elstur var Guðmundur, og síðan kom Sigríður. Yngri voru Benedikta, Einar og Ingólfur sem dó ungur. Benedikta ein lifir systkini sín. Unnur og þau hin áttu upphaf sitt í Efri Brekku við Drafnarstíg í Reykjavík. Þar bjuggu þau fyrst en fóru svo þegar húsasmíðameistarinn faðir þeirra hafði byggt á Holtsgötu 16. Síðar fluttust þau svo um set og fóru yfir á nr. 37 við sömu götu.

Unnur sótti skóla í Miðbæjarbarnaskóla en fór síðan í Ingimarsskóla. Síðan tók lífið hana í fang sér og hún naut æsku, fjörs og lífs. Svo féll hún alveg fyrir listdansaranum frækna Jóni Bergsveinssyni, sem kom dansandi inn í líf hennar. Þau voru bæði góð á skautum og hittust á svellinu á Tjörninni, gengu svo um Kerlingafjöll, og skautuðu síðan saman í lífinu þar til hann féll frá fyrir aldur fram, aðeins 39 ára gamall, árið 1953. Jón vann í Burstagerðinni, var reglumaður, söngmaður og fangaði vel hláturmilda konu sína. Þau eignuðust tvö börn. Þorsteinn fæddist 1942 og Hildur kom í heiminn 1944. Þau voru foreldrum gleðigjafar og móðurinni lífssamhengi þegar hagir breyttust. Þorsteinn á þrjú börn uppkomin og sjö barnabörn. Hildur og hennar maður, Gunnlaugur Baldvinsson eiga líka þrjú börn og þeirra barnabörn eru sex. Af Unni eru því 15 afkomendur. Það er gleðilegt ríkidæmi.

Líf og vinna

Skömmu eftir að Jón féll frá fór Unnur til kaupmannahafnar og á Ríkisspítalanum var hjartað í henni stórbætt. En svo mæddi á henni móðurdauði líka. Ekki var nema ár á milli maka- og móðurmissis. Þegar bóndans naut ekki lengur flutti Unnur heim í foreldrahús með börnin sín og átti skjól hjá föður sínum, sem var henni mikilvægt á álagstíma. Hún fór að vinna í versluninni Helmu, álnavöruverslun upp á Þórsgötu. Þar var hún í nokkur ár. Síðar vann Unnur í minjagripaversluninni og lobbýinu á Hótel Sögu. Á Sögu réð Konráð frændi hennar ríkjum. Og um tíma vann hún í Breiðagerðisskóla.

Bjartur 

Síðari manni sínum kynntist Unnur árið 1957. Hann hét Guðbjartur Þorgilsson og starfaði hjá Skeljungi. Hann átti tvær dætur. Þau Unnur og Guðbjartur nutu samvista í liðlega tvo áratugi, en Bjartur lést 1979. Fyrst bjuggu þau á Holtsgötunni, síðan á Unnarbraut 12 og fóru svo þaðan í Sörlaskjól. Þegar hún var orðin ein keypti Unnur sér íbúð á Hagamel en var svo síðast í Tjarnarbóli á Seltjarnarnesi. Vert er að geta hinna góðu granna hennar þar, þeirra Margrétar og Guðmundar, sem reyndust Unni afar vel. Unnur fór niður til þeirra og átti með þeim gæðastundir og oft eldaði Margrét fyrir hana og Guðmundur fór upp með matinn til Unnar. Fyrir hlýju og þjónustu þeirra vilja ástvinir Unnar þakka.

Gleðin

“Verið glöð,” sagði postulinn. “Ljúflyndi ykkar verði kunnugt öllum mönnum. Verið ekki hugsjúk um neitt. Og friður Guðs, sem er æðri öllum skilningi, mun varðveita hjörtu ykkar og hugsanir ykkar í Kristi Jesú.”

Verið glöð. Unnur miðlaði gleðinni og fyllti tilveru sína og sinna með fegurð. Hún var listræn, fjölhæf húsmóðir, góður kokkur og bakari. Hún var gjafmild, elskuleg og gestrisin. Hún var mikil hannyrðakona, prjónaði af miklum krafti og kúnst, lopapeysur, húfur og sokka, seldi í Rammagerðina og tryggði að börnunum, sem henni voru vandabundin, varð ekki kalt í öllum plöggunum sem hún gaf þeim. Unnur veitti gleði í samskipti fólks, hún var umtalsfróm og talaði vel um allt fólk, enda hélst henni vel á vinum og margar af bestu vinkonum hennar eignaðist hún í bernsku og saman höfðu þær myndað saumaklúbb. En nú hefur sá klúbbur saumað sín síðustu spor og engar sögur eru lengur sagðar. Unnur var sú síðasta.

Tónlistin

Unnur naut hins fagra og leitaði í listir og naut margra vídda. Hún hafði gaman af leikhúsi og þær systur, Unnur og Benedikta, áttu fastan miða í Þjóðleikhúsinu. En líklega stóð tónlistin hjarta hennar næst. Hún naut tónlistar og músíkin lifði með henni þar sem hún var. Heima setti hún gjarnan plötu á fón eða disk í spilara og músíkin hljómaði. Það var gaman hér í kjallara kirkjunnar, þegar hún settist við píanóið og spilaði fyrir gamla fólkið eins og hún orðaði það. Margt af því var mikla yngra en hún. Það mátti alltaf treysta að Unnur léki undir sönginn. Og svo spilaði hún eitthvað fallegt þegar kaffið var framreitt. Og það var gaman að sjá til hennar, þar sem hún sat við hljóðfærið, alltaf búin sem drottning, glæsileg og vel til höfð.

Kirkjulífið

Unnur tók mikinn þátt í safnaðarlífi Nessóknar og var virk í kirkjulífinu. Hún var vinur sr. Franks M. Halldórssonar, fór í ferðalögin sem hann skipulagði og stýrði með miklum dug. Og hann var henni góður prestur og vinur og hún studdi það starf, sem hann og söfnuðurinn gekkst fyrir og þjónaði vel, ekki síst með tónlistariðkuninni. Vinafólk og ekki síst vinkonur hennar voru gjarnan tengdar kirkjunni. Unnur var dugmikill bílstjóri og það var gaman að fylgjast með henni þegar hún kom að kirkjunni. Bíllinn hennar var gjarnan fullur af glöðu fólki, sem kom út blaðskellandi og kátt og tók svo þátt í starfinu og okkur hinum til yndisauka og eflingar. Hún var selskapsmanneskja og á síðustu árum tók hún þátt í hinu öfluga félagslífi eldri borgara á Aflagranda.

Unnur þjónaði mörgum, ekki bara í orði, með háttvísi og hlýlegri framkomu heldur bjó til ævintýri. Ef hún ætlaði í Bónus fengu einhverjir að fljóta með henni og stundum var bara farið í Bónus í Keflavík og úr einfaldri innkaupaferð varð mikið ævintýri og gleðireisa. Unnur átti í sér þetta þrek til gleðinnar og framtakssemi fagnaðarins. Og er ekki mikilvægt að rækta með sér þetta einfalda, sem er ekkert sjálfsagt, æfa sig í gleðinni og lífsgæðunum. Í því var Unnur okkur öllum góð fyrirmynd.

Hrókur alls fagnaðar

Verið glöð. Unnur var gjarnan hrókur alls fagnaðar. Barnabörnin hennar nutu þessa og í minnum er haft þegar hún var með þeim austur í Fljótshlíð, á slóðum móður sinnar, reytti af sér skemmtilegheitin, sagði sögur af öllum bæjum og fólki. Og hún var vel tengd líka hér í bænum, kunni ókjör af skemmtilegum sögum af fólki og lagði gott til. Það þurfti ekki að draga úr Unni sögur og hún tengdi átaklaust og vissi um tengsl fólks þar sem við hin vorum blönk. Hún var því okkur prestunum mikill visku og þekkingarbrunnur.

Að sjá á bak vinum

Það hefur löngum verið hvað þungbærast við langlífi að sjá á eftir ástvinum, vinum og vandamönnum. Unnur lifði góðu lífi, naut margs, átti láni að fagna í flestu. Hún vildi gleði og líf, en þegar fór verulega að sneyðast um félagsskapinn, vinirnir flestir farnir, vinkonurnar dánar og systkinin flest einnig fóru lífsgæðin þverrandi. „Verið glöð,“ sagði postulinn. Ljúflyndi ykkar verði kunnugt öllum mönnum. Verið ekki hugsjúk um neitt. Og friður Guðs, sem er æðri öllum skilningi, mun varðveita hjörtu ykkar og hugsanir ykkar í Kristi Jesú.

Efsta Brekka

Hlátrarnir hennar Unnar fylla ekki tilveru okkar lengur. Hún segir engar góðar og lífgefandi sögur meir. Hún ekur ekki fólki lengur til skemmtilegra mannfunda og efnir ekki til ótrúlegra Bónusferða, með viðkomu í öðrum sóknum. Hvað var nú það skemmtilegasta, sem þú manst eftir í fari hennar? Rifjaðu upp og fagnaðu svolítið innan í þér, leyfðu öllu þessu góða að lifa. Lærðu af henni, að iðka hið gæfulega, skemmtilega og lífgefandi. Æfðu þig í gleðimálum. Verið ávallt glöð, já iðkið ljúflyndi, látið ekki neitt sýkja hugann. Af hverju? Vegna þess að grunngerð þessarar tilveru er góð en ekki ill, gleðileg en ekki harmþrungin. Frumsaga kristninnar er um, að lífið er gott og eilífðin jafnvel enn betri. Frumsagan er ekki um, að Guð flýr veröldina, heldur kom inn í hana til að bæta hana, efla, frelsa og veita hlátri og gleði inn í mannheim. Jesús var maður gleðinnar, Páll postuli skipar fólki að gleðjast. Og Unnur var alveg til í að taka þátt í þeirri miklu skemmtun sem lífið býður til. Og hvað svo: Jú, lífið faðmar eilífð í guðlegum gleðidansi. Í gömlum húsgangi segir að heimurinn sé sem hála gler og við skyldum hugsa um það sem á eftir fer. Það gerði Unnur. Hún skautaði gleðilega og svo megum við trúa því að hún sé komin ekki bara í Efri Brekku heldur efstu brekku himinsins. Það er staður fagnaðar og gleði. Og í því er fegurð og fögnuður trúarinnar fólginn m.a. að við megum vænta þess að Unnur hitti þar fyrir sitt fólk, sé í miðju fagnaðarins, þar ríki hlátur og gaman. Himnaríki er ekki til án gleði.

Góður Guð varðveiti Unni Þorsteinsdóttur um alla eilífð. Góður Guð varðveiti þig og efli lífsgleði þína. 

Neskirkja, 29. maí, 2008.

Útfararræður

Guðrún Jóhanna Ólafsdóttir – minningarorð

Getur verið að elska Guðrúnar eigi sér himneskt upphaf, vilji hennar til að sjá ljósið, færni hennar til að faðma komi úr lífsmiðjunni sjálfri? Útför Guðrúnar var gerð frá Neskirkju 27. maí 2008.

 Elskaði Guð

Í Jóhannesarguðspjalli standa orð, sem margir þekkja og Lúther kallaði Litlu Biblíuna. „Því svo elskaði Guð…” Hvað elskaði Guð? „Því svo elskaði Guð heiminn…” Af hverju? „…til að hver sem á hann trúir glatist ekki, heldur hafi eilíft líf.”

Þetta er jákvæðni Guðs að meta alla, elska fólk, gæta veraldarinnar og vekja hug fólks til góðs lífs. Svo opnar Guð fangið gagnvart öllum og þannig var Guðrún Jóhanna Ólafsdóttir líka.  

Samband Guðs við veröld og menn er ástarsaga, saga um lífsgleði, sem umvefur allt og líka þessa góðu konu, sem við kveðjum í dag. Hún var boðberi þeirra góðu afstöðu, að þessi heimur er gerður fyrir líf og gleði þrátt fyrir, að margir gleymi því í erli og átökum daganna.

Ætt og uppruni

Guðrún Jóhanna Ólafsdóttir fæddist á Ferjubakka í Öxarfirði 27. maí 1920 og er jarðsett á afmælisdegi sínum.

Foreldrar hennar voru hjónin Ólafur Mikael Gamalíelsson og Aðalheiður Björnsdóttir. Hún var miðbarn þeirra. Elst er Birna og yngstur var, Arnbjörn, sem er látinn. Birna lifir ein systkini sín.  

Guðrún ólst upp í Öxarfirði. Ferjubakki var menningarheimili. Þegar foreldrarnir, Ólafur og Aðalheiður, hófu búskap þar var ekki lengur þörf á að ferja fólk og fé yfir Jöklu því  hún var þegar brúuð og hafði verið frá upphafi 20 aldar. Ferjubakki var í þjóðbraut. Stutt var einnig í prestssetrið á Skinnastað. Systurnar áttu oft leið þangað og pössuðu börn prestshjónanna. Sr. Páll Þorleifsson, sá merki klerkur, hafði ekki ætlað að vera lengi í Öxarfirði, en sagði síðar að þegar hann hafði kynnst menningarbrag fólksins  hafi hann uppgötvað að hann hefði ekkert betra að sækja burt. Þetta segir það, sem segja þarf til skilnings á uppeldisumhverfi. Sveitarbragur í Skinnastaðaprestakalli var rismikill. Bækur veraldar áttu leið í Öxarfjörð og rötuðu líka í Ferjubakka. Foreldrarnir tóku vel við, voru bókhneigð og börnunum var innrættur manndómur, fróðleikssókn og ljóðelska. Pabbinn var hagmæltur. Heimilisbragurinn var hlýlegur, hjónaband foreldranna var gott. Tengsl voru því gjöful. Guðrún gerði sér æ betur grein fyrir hvað gott heimilislíf merkir þegar hún bar rótslitin heimili við lífið heima. Á Ferjubakka var lögð áhersla á að fólk ekki aðeins borðaði saman heldur deildi geði, hugmyndum, tilfinningum og sögum. Þegar úti- eða heimilis-verkin kölluðu ekki var setið lengi og mörgu miðlað.

Auk hefðbundins búsmala átti Ferjubakkafólkið geitur, sem ungviðið á bænum kunni vel að meta og þótti gaman að fara uppá hól og kalla „kiða kið” sem skepnurnar gegndu.

Skóli og vinna

Skóla sótti Guðrún í Lund. Þar réð ríkjum Aðaldælingurinn, Dagur Sigurjónsson frá Sandi. Í skóla var Guðrún í þrjá vetur og lauk sínu grunnnámi fyrir fermingu. Hún var síðan heima og þjónaði sínu fólki.

En svo fóru þær systur að sækja suður. Þær unnu um tíma í Farsóttarhúsinu, hjá Maríu Maack, en smituðust af mislingum og fóru heim. En svo gerðu þær aðra tilraun, og fengu vinnu í West End í Reykjavík, sem var auðvitað vestast á Vesturgötunni. Brynja var í sjoppunni á jarðhæð en Guðrún vann við matsölu í sama húsi. Um þetta leyti hófst þrautaskeið í lífi Guðrúnar. Hún fór að finna til í baki, en enginn læknir fann ástæðu verkjanna. Að lokum og eftir ítrekaðar skoðanir kom í ljós, að hún var með berkla. Guðrún fór á Landakot. Þegar hún komst til nokkurrar heilsu fór hún heim í Ferjubakka til að ná sér. En síðan veiktist hún aftur og var ár á Landakoti. Víst er, að verkirnir hafa verið reynt í henni stálið. Og þá lærði Guðrún að stjórna geði sínu og tilfinningum og varð stillt og æðrulaus.

Steinþórunn – sólargeislinn

En meðfram líkamsáraun styrktist Guðrún hið innra og þroskaðist. Hún var tilbúin til að takast á við stórvirki ævi sinnar. Steinþórunn Karólína Steinþórsdóttir, frænka hennar kom barnung í Ferjubakka og Guðrún, ásamt gömlu hjónunum, tóku hana að sér. Guðrún varð svo ábyrg fyrir þeirri stuttu, sem kallaði hana Guldu. Og Steinþórunn var sólargeislinn hennar og Gulda varð samhengi hennar, fang og móðir.  

Framnesvegurinn

Fyrstu árin voru þær fyrir norðan heima á Ferjubakka til 1964 er þær fóru suður, bjuggu fyrst á Smáragötunni og svo keypti Guðrún íbúð vestur í bæ, á Framnesvegi 10. Foreldrar Guðrúnar brugðu búi, komu suður og saman fluttu þau öll inn í íbúðina á Framnesvegi.

Þjóðleikhúskjallarinn og Grund

Áður hafði Guðrún unnið á prjónastofu en fór svo að vinna í Þjóðleikhúskjallaranum. Frá 1967 vann hún svo á elliheimilinu Grund, líkaði vel vistin og kærleiksþel hennar fékk notið sín við þjónustu við gamla fólkið. Á Grund vann Guðrún þar til hún var orðin 71 árs, eða 24 ár.  

Elskusemin

Það er gott að hlusta á fólkið hennar Guðrúnar tala um hana og eigindir hennar. Eldri sem yngri ber saman um elskusemi hennar. Hún var dýravinur og lagði áherslu á helgi lífsins og vel væri farið með allar skepnur. Og hún var mannvinur. Allir voru velkomnir í hennar hús, krakkarnir í hverfinu sóttu í að fá að koma til Guldu og hún átti oftast kakó og bakkelsi handa þeim.

Faðmur kynslóða

Hún endurgalt uppeldi og elsku foreldrahúsa og studdi foreldra sína aldraða. Guðrún kom Steinþórunni til manns, studdi hana með öllum sínum ráðum og dáð. Svo þegar hún stóð á krossgötum í lífinu tók hún við henni með tvö börn. Guðrún Heiða og Ólafur Fáfnir nutu Guldu. Hún hafði þol og langlyndi til alls, sem bernska þeirra bar með sér. Svo þegar þau uxu úr grasi opnaði hún fangið gagnvart enn nýrri kynslóð. Ólafur og Sigrún eiga Snorra Má. Og Guðrún Heiða og Bjarni maður hennar eiga Alexöndru og Sindra Frey. Þau urðu Guðrúnu augasteinar. Og þau missa líka mikið. Þau hafa mikið að þakka og einnig átti Guðmundur Valberg, maður Steinþórunnar, góð samskipti við Guðrúnu. Öllu þessu fólki er við leiðarlok þakkað allt það góða sem það tjáði Guðrúnu og endurgalt í samskiptum.

Styrkur og tengsl

Guðrún var seig, elskuleg, stóð með öðrum, ekki síst sínu fólki. Hún var glaðlynd og spaugsöm. Hún var skapstyrk en skapgóð, rólynd, vann vel úr málum, jafnlynd, trygg og samviskusöm. Hlý og góð við alla, bæði menn og málleysingja. Hún hugsaði ógjarnan um sjálfa sig, kvartaði ekki, vildi ekki að aðrir hefðu áhyggjur af sér.

Guðrún var bóksækin, fróð og vel að sér um flest. Hún sinnti símenntun, var t.d. í námsflokkunum, lærði ensku og fleira. Kunnáttan skilaði sér í uppfræðslu ungmenna, sem henni stóðu nærri. Hún kenndi börnunum á bók og miðlaði þeim fróðleik, kenndi þeim lífskúnstir, hvort sem það var nú að reima skó eða lesa. Hún var góður kennari og verðlaunaði þegar nemendum hennar tókst vel. Hún hafði hæfni til að umgangast alla aldurshópa. En hún naut líka samskiptanna við fólkið sitt og þær systur, Birna og hún, töluðu saman á hverjum degi, jafnvel oft á dag.  

Hún tók eftir því sem var gott, var sjálf vitnisburður um, að lífið er skemmtilegt. Guðrún var fólki vottur um þann meginboðskap, að lífið er gott.  

Á Hjallaveginn

Guðrún bjó á Framnesvegi til ársins 2000. Þá flutti hún til dótturdóttur, Guðrúnar yngri, á Hjallaveg 4. Þar bjuggu kynslóðir saman. Guðrún eldri fékk notið sín, tók til hendi, naut samvista við sitt fólk og hafði hlutverk. Börnin nutu hennar, hún gaf þeim tengsl við ættarsöguna, fortíðina, menninguna, og gaf þeim innsýn í hvernig fyrri kynslóðir hugsuðu og jafnvel elduðu heimilismat 20. aldarinnar. Unga fólkið gaf henni hlutverk og hún gat stutt þau í námi, tekið á móti þeim þegar þau komu úr skóla og veitti þeim nánd og öryggi.

 Guðrún naut góðrar heilsu lengstum og var ern til lífsloka, fór sinna ferða og oft með strætó niður í miðbæ Reykjavíkur. Hún var á leið heim úr innkaupaleiðangri 2. maí síðastliðinn þegar hún fékk áfall, fór á sjúkrahús og lést svo 13. maí síðastliðinn.

Táknsaga og lífháttur

Við sjáum á bak konu, sem ber líka í sér táknsögu Íslands, – flutti úr sveit í borg og birtir með búsetusögu og atvinnusögu sinni líf- og breytinga-sögu þjóðarinnar á tuttugustu öld. Hún var fjölskyldu sinni samhengi og tengdi saman eldri og yngri kynslóð og var fastur punktur tilverunnar.  

En svo var hún í lífsháttum sínum líka fulltrúi fyrir þroskaða afstöðu. Hvað er það í lífi Guðrúnar, sem þú getur lært af? Þú getur rifjað upp minnisstæð atvik úr samskiptum ykkar. En getur verið, að þú lærir svolítið um Guð í leiðinni? Getur verið að elska hennar eigi sér himneskt upphaf, vilji hennar til að sjá ljósið, færni hennar til að faðma, fegurðarskyn komi úr næmu hjarta lífsmiðjunnar sjálfrar?

Því svo elskaði Guð

Er ekki lífið fyrir elskuna? Munum, að Guð er einskær ást, umhyggja. “Því svo elskaði…” elskaði hvað? Því svo elskaði Guð Guðrúnu… að hún speglaði elsku til allra. Því svo elskaði Guð þig…. til, að þú verðir farvegur lífsins, ástríkis, birtu og vona.

Hendurnar hennar faðma ekki lengur. Fallegu augun hennar horfa ekki lengur í augu þín. Þú getur ekki lengur hringt í hana eða farið til hennar. Hún er horfin – inn í hina eilífu elsku, inn í hinn stóra ástarfaðm, sem Guð er. Hún er hinum megin við brúna miklu, í Ferjubakka himinsins, þar sem er bara hlátur, góðar fréttir, birta og gaman. Leyfðu minningunni um Guðrúnu Jóhönnu Ólafsdóttur að lifa í huga þér og næra lífsmátt þinn.

Því svo elskaði Guð, elskaði svo mikið að Guð kom sjálfur til að brúa jöklur heimsins, bjarga okkur öllum. Guðrún minnir okkur á, að Guð er elskhugi, horfir á okkur ástaraugum. Þegar við hugsum um hana má hugur alltaf nema þá hvatningu, að við ættum líka að lifa vel, muna að lífið er ástarsaga. Með því minnumst við vel og leggjum okkar í ástarsögu Guðrúnar.

 Líkræða: Guðrún Jóhanna Ólafsdóttir.  

Útför frá Neskirkju 27. maí 2008.

Útfararræður

Baldur Jónsson – minningarorð

Matthías Jochumsson hreifst af nítugasta Davíðssálmi og umorti. Lofsöngur Matthíasar varð síðar íslenski þjóðsöngurinn. Í Davíðssálminum segir: “Drottinn, þú hefir verið oss athvarf frá kyni til kyns. Áður en fjöllin fæddust og heimurinn urðu til, frá eilífð til eilífðar ert þú, ó Guð. Þú lætur manninn hverfa aftur til duftsins og segir: “Hverfið aftur þér mannanna börn!” Því þúsund ár eru í þínum augum sem dagurinn í gær… …Kenn oss að telja daga vora, að vér megum öðlast viturt hjarta.”

Lífið, tíminn, verðandi veraldar og íslensk saga kalla: “Kynslóðir koma, kynslóðir fara” – og minna svo á annað líka – hvað er – og hefur verið – athvarf frá kyni til kyns. Börn fæðast, þrá og dreymir, vaxa úr grasi, öðlast vit til sjálfsbjargar eða ná ekki þroska. Og ívaf sögu okkar allra er hið sama: “Hverfið aftur þér mannanna börn.” Sagan verður þrungin og þykk þegar forgengileikinn er numinn og framlag manna er skoðað.

Lofstír manna lifir vissulega, en allt mannlegt er sem grasið eða blómgróðurinn, lífsblöðin sem nú lifna – “hverfið aftur…” Hvað gerum við gagnvart því boði? Stöldrum við og biðjum bænina: “Kenn oss að telja daga vora, að vér megum öðlast viturt hjarta?” Allt sem er í þessum heimi er fagurt, undursamlegt en þó markað forgengileika, takmarkað.

Uppruni og ætt

Baldur Jónsson fæddist 6. september árið 1926. Hann var elsti sonur Ólafar Bjarnadóttur (1895-1988) og Jóns Hallvarðssonar (1899-1968). Báðum megin eru öflugir frændgarðar, mikið hæfileikafólk og mannval. Systkini Baldurs eru Bjarni Bragi, Sigríður og Svava og Bjarni Bragi lifir einn systkini sín.

Fyrstu árin bjó Baldur í stórfjölskylduhúsinu á Kárastíg 11 í Reykjavík. Síðan fór fólkið hans til Vestmannaeyja árið 1932 og Baldur var orðinn nægilega áttaður til að sjá nýja veröld og horfa á hana opnum augum og með vitund. Pabbanum var síðan veitt sýslumannsembætti í Stykkishólmi og þar bjó fjölskyldan til ársins 1941 er hún flutti til Reykjavíkur.

Uppvöxtur og mótun

Þroskasaga Baldurs varð snemma sérstök. Hann vakti aðdáun og eftirtekt sem barn. Hann var talinn fríður, skýr og skemmtilegur í tali. Hann naut þess að baða sig í ljóma aðdáunar og þótti súrt að missa athygli þegar systkinin bættust við. Baldur tók til að við að stýra þessu yngra liði, gerði tilraunir með stjórnunarhætti sem aðeins brýndi þau stuttu og hvatti til dáða. Síðan atti Baldur bróður sínum fram fyrir sig og það varð til að tengja Bjarna Braga við umheiminn – en kannski líka samtímis að fjarlægja hann sjálfan og inn í eigin heim?

Íhuganir mínar hef ég frá Bjarna Braga Jónssyni og hann getur þess í ritaðri hugleiðingu um Baldur, bróður sinn, að á barnsaldri hafi hann leitað athvarfs í undarlegum, innhverfum látbragðsleik með blýant. Hendur hans skiptust á að halda á blýantinum og væri Baldur truflaður í leiknum varð hann feiminn, en vildi ekki skýra í hverju þessar handaskiptingar væru fólgnar og hvað þær merktu. Var hann að hverfa æ meir inn í eigin heim í stað þess að tengjast sameiginlegri veröld manna og sköpunarverks? Voru þetta vitnisburðir um einhverfu á einhverju stigi? Það vitum við ekki og getum ekki annað en íhugað og getið í eyður.

Mál

Baldur náði ágætum málþroska en hafði enga þörf fyrir að nýta sér málhæfni í hópum og á mannfundum. Hann ræktaði sitt með sjálfum sér, lifði tilfinningabylgjur hið innra, en bjó við nokkuð einbeitingarleysi og varð fælinn á sumt í mannfélagi, t.d. hitt kynið. Blíðuhót karls og konu átti hann t.d. erfitt með að horfa á.

Eftir að Baldur lauk fullnaðarprófi í Hólminum hélt hann suður – og á undan sínu fólki. Hann byrjað í gagnfræðaskóla. Sr. Jakob Jónsson í Hallgrímssöfnuði hreifst af atgervi Baldurs og bað hann um að flytja ræðu um friðarboðskap kristindómsins á ungmennasamkomu. Það voru orð í tíma töluð á upphafsárum seinni heimsstyrjaldar. Á þeirri samkomu byrjaði og lauk Baldur eiginlega tveimur þáttum lífsins, opinberri ræðumennsku og trúartjáningu. Eftir þetta talaði hann ekki opinberlega og fór síðan nokkuð á svig við arfbundinn kristindóm einnig.

Fé og nám

Guðrún, frænka Baldurs, studdi drenginn til festu og reglu. Vegna vinnu Baldurs á unglingsárum safnaðist honum fé á bók. En þegar Baldur fékk nokkru ráðið – og Guðrún minna – gekk hratt á sjóðinn. Samgangur og eftirlátssemi við slarkfengna vini urðu síðan til að girða fyrir fjárhagslegt sjálfstæði hans æ síðan.

Þegar Baldur hafði lokið Ingimarsskóla fór hann í þriðja bekk MR. Var Baldur nokkuð á eigin vegum bæði í námi og lífi á þeim árum. Hann las ekki kerfisbundið eða skipulega og gaf sig ekki að marki heldur að félagsstörfum. Guðrún frænka hafði nokkrar áhyggjur af og deildi þeim með rektor og foreldrum. Hún tók Baldur í gjörgæslu og hann lauk stúdentsprófinu árið 1946, á eitt hundrað ára afmæli skólans.

Innri glóð og rithneigð bjó í Baldri. Alla tíð var hann bókhneigður og las gjarnan fagurbókmenntir. Ungur ól hann með sér draum um ritstörf. Eina ritgerð birti hann í skólablaðinu og hét hún “Ástin sigraði.” Þá skrifaði hann ítarlega ferðasögu stúdentsárgangsins um för nýstúdentanna um Skandinavíu og Færeyjar. Frásögn hans var svo prentuð í hátíðarútgáfu Skólablaðsins í október, sama ár og hann útskrifaðist. En þó Baldur birti ekki ritverk sín opinberlega síðan hélt hann skrifum áfram og ritaði íhuganir sínar í kompur og stílabækur, skrifaði niður drauma sína, afstöðu til samfélagsmála, langanir og það sem honum datt í hug. Ritunarháttur hans minnir helst á það sem bloggarar samtíðar aðhafast. En tíð Baldurs leyfði lítt meira en kompur, en nú er hægt að birta allt á æðaveggjum veraldarvefsins. En Baldur var ritandi ljósvíkingur og kannski andlega skyldur frænda hans Magnúsi Hjaltasyni, fyrirmynd Laxness að Ólafi Karasyni. Sumt af kompum hans glötuðust en þyrfti að varðveita hitt og leyfa einhverjum að greina. Samanburður við nútímablogg væri áhugavert masters- og kannski doktorsverkefni framtíðar!

Námslok, vinna og líf

Eftir stúdentspróf hóf Baldur læknisnám, lauk forspjallsvísindum, en hætti svo læknisnámi. Gekk á ýmsu hjá honum í atvinnumálum og var honum ekki sýnt um að marka sér bás eða skýra stefnu. Um tíma lagði hann fyrir sig kennslu, norður á Geitaskarði í Húnaþingi, og í Grundarfirði. Þar lagði hann m.a. til að framhaldsskóli yrði stofnaður. En í því var hann fullkomlega á skjön við smærra þenkjandi samferðamenn og “hagsýni” þeirrar tíðar. Það var ekki fyrr en á síðustu árum, sem hugmynd Baldurs hafði spírað nægilega vel til að eitthvað yrði úr og nú er rekinn metnaðarfullur og nútímalegur framhaldsskóli í því plássi.

Í nokkur ár vann Baldur í fiskvinnslu, einkum eða eingöngu í Grindavík. Líf í fiski varð Baldri hugleikið og í mörg ár vann hann við fiskirækt í sumarparadís fjölskyldunnar á Seljum. Um árabil bar iðja hans góðan ávöxt og laxastofninn sem hann kom upp gaf árangur, en hnignaði þegar seiðsleppingu lauk. Af laxinum og veiðiskapnum hafði Baldur tekjur og unað af sambúð með náttúrunni. Og hann naut líka heimsókna vina og kunningja, sem sóttu í dýrðina á Mýrunum.

Eftir að Jón, faðir hans, féll frá árið 1968 varð móðirin hans helsta stoð. Baldur gat alveg tjáð henni þakklæti fyrir elskusemi og umhyggju. Hann færði henni blóm á tyllidögum og naut hennar í mörgu til 1988, þegar hún lést. Þá var Baldur metinn til örorku og fékk aðstöðu í húsnæði á vegum Reykjavíkurborgar. Þegar Baldur var orðinn sjötugur kom veruleg heilabilun í ljós við vistunarmat. Hann þekktist vistun á Kumbaravogi á Stokkseyri í október 1999. Þar var hann allt til loka, með nokkrum hléum og nokkrum Reykjavíkurferðum. Síðustu árin dró af honum og hann varð linur til gangs fyrir um tveimur árum, líkamsheilsa hans tók að versna og undir lokin var hann hættur að stíga í fætur. Baldur lést 8. maí síðastliðinn. Vert er við þessi skil, að minna á þjónustu starfsfólks á Kumbaravogi við Baldur, þakka hana og hlýju þeirra og elskusemi. Þá er vert að þakka fjölskyldunni fyrir umhyggju þeirra og allt það sem þau hafa gert Baldri gott til.

Viturt hjarta – veröld Guðs

Nú eruð þið komin saman í dag til að kveðja. Líf Baldurs var ekki samfelld sólarganga. Hann upplifði oft vætusama tíð. Og lægðahryssingurinn gekk bæði yfir hann, vini og fjölskyldu. En svo gátu allir rétt úr sér, notið góðu daganna og brosað. Enginn fæðist á röngum tíma, en ljóst er að fræði nútímans hefðu líklega greint vanda og hæfni Baldurs betur en hægt var fyrir áratugum. En þó er ekki víst, að hann hefði orðið hamingjusamari. En líklega hefðuð þið vinir hans, fjölskylda og ástvinir fengið betri skýringar, sem hefðu hjálpað í viðbrögðum og aukið skilning á hvað var hvað – og hvers vegna gerði Baldur þetta en ekki hitt.

Og hvað svo? Hvað gerir þú við eftirsjá, sorg, þínar innri kenndir og íhuganir? Þú getur ekkert lengur gert fyrir Baldur, þú horfir á bak honum – en þú átt þitt eigið líf og ástvini. Mikil lífskúnst er að reyna að læra af öðrum til að bæta eigið líf, gera ekki sömu mistökin og aðrir, reyna að draga heim lærdóm til góðs, greina í sjálfum sér arf eða hneigðir, sem má vinna með og reyna að láta ekki yfirskyggja eigin hamingju eða annarra.

Glöggum hefur löngum verið ljóst, að við menn erum ekki leiksoppar lífsins og viðburða veraldar nema að hluta. Við erum kölluð til ábyrgðar, til að móta eigin líf, til að velja. Og við erum ekki síst kölluð til að lifa vel, með fullu viti, nýta hæfni okkar og einnig til góðs fyrir fólk, fyrir okkar samfélag, þjóðfélag, sinna vel okkar fræðum og lifa svo að við skilum vel af okkur. Við erum öll kölluð til að gera eins vel og okkur er unnt. Meira er ekki krafist.

Í sálmi þjóðarinnar segir: “Drottinn, þú hefir verið oss athvarf frá kyni til kyns. Áður en fjöllin fæddust og heimurinn urðu til, frá eilífð til eilífðar ert þú, ó Guð. …Kenn oss að telja daga vora, að vér megum öðlast viturt hjarta.” – öðlast viturt hjarta.”

Hvað er viska? Jú, það er viska að bera virðingu fyrir lífi, verkum og hugsun genginna kynslóða og miðla áfram. Það er viska að halda til haga menningararfi. Það er viska að bera virðingu fyrir öllum mönnum, hvernig sem þeir eru.

Hvað er viturt hjarta? Jú, það dælir ekki aðeins blóði í vöðva heldur iðkar hið góða og ræktar hið gjöfula. Við getum lært hvert af öðru í þeirri kúnst að iðka lífsgæðin, að leyfa ástinni að sigra í lífinu. Í dag er áð á bakka tímans. Í dag hvíslar náttúran gleðisálma lífsins, en svo heyrist líka þetta hvísl alls sem er: “Hverfið aftur þér mannanna börn – aftur til duftsins.”

Hver er máttur mannsins? Baldri var margt gefið en svo voru í honum snöggir blettir. Allt er sem blómstur segir í sálminum um blómið og við syngjum í þessari athöfn. Allt, allt hverfur aftur til duftsins, þú líka, allur þessi söfnuður. Hvað er þá eftir?

Ein spurning af sama meið er hvað verði um hann Baldur? Hvar er hann? Hver er trú þín? Þú mátt trúa því, að Baldur fær að gista þá sali sem hæfa, jafnvel manni með guðsnafn. Hann má dvelja í hinum himneska Hólmi, himneskum Vogi, þar sem hann getur opinberað alla skynjun sína, þar sem blýantaleikurinn verður skiljanlegur, þar sem hann nær að tengja, fær orð og getu til að vera það sem hann vildi. Í því er fólgin djúp hugfró að skilja það gleðisamhengi og sjá ástvini sína í því. Gildi trúar verður hvað ljósast, þegar við vinnum með sorg, áföll og missi – þessi afstaða traustsins – að lífið er gott, gleðilegt og vonarríkt – þrátt fyrir skugga og dauða. Þar verður ferðasaga hans, ferðasaga okkar allra, að tíma ástarinnar sem sigrar allt, dauða og sorgir.

Leyfðu Baldri að hverfa inn ljósið. Trúðu á Guð sem er ástin sem sigrar allt. Í því fangi má Baldur ávallt búa.

Minningarorð flutt við útför Baldurs Jónssonar, Fossvogi 16. maí 2008.