Í þessari viku hef ég nokkrum sinnum gengið inn langan kirkjugang Hallgrímskirkju – og alla leið upp að altarinu. Á mánudaginn síðasta hóf ég prestsþjónustu í þessu húsi og í þágu Hallgrímssafnaðar og þessa dagana er mér flest nýtt. En framgangan og upp að altarinu var ekki ný fyrir mér og rifjaði upp óvænta og sterka upplifun þegar ég gekk í fyrsta sinn fyrir altari kirkjunnar.

Hver er miðjan í kirkjunni? Flestar kirkjur eru svo skipulagðar, að nálgast altari veki tilfinningu fyrir mikilvægi. Miðjan, staður hins heilaga er jafnan á áhrifaríkasta bletti rýmisins. Þegar þangað er komið finnur fólk, að það er statt á „heitum“ reit, sem trúmaðurinn kallar heilagan stað.

Þið, sem hafið gengið inn kirkjugang Hallgrímskirkju vitið vel, að leiðin er löng, ferðalag sem gefur tilefni til skynjunar og hugsana.

Kórgluggarnir veita ljósi greiða leið og kórinn er jafnan bjartasta rými kirkjunnar á messutímum að degi. Því er það eins og að halda inn í ljósríkið að ganga að altarinu – og auðvitað enn fremur þegar sól skín. Sjónlínurnar í kirkjunni eru mikilvægar og stýra úrvinnsu upplifunarinnar.

Hvað sérðu þegar þú situr á kirkjubekknum og horfir inn í kórinn? Þú sérð ekki bíla, hús eða mannlíf heldur himinn – ef ekki bláan, þá leik skýja og stundum leik ljóssins í skýjabólstrum. Kórinn verður því upphafinn ljósveröld. Og kirkjan verður eins og forskáli himinsins. Augun leita fram og upp og hlið himins opnast. Sjá himins opnast hlið… segir í sálminum (sem er yfirskrift þriggja tónleika Mótettukórsins þessa dagana).

En hvað sér presturinn í kórnum? Ég gekk fyrir altarið áðan og þá breyttist útsýnin. Það, sem sést í kórnum, sjáið þið ekki sem eruð í kirkjunni. Sjónsvið prestsins er allt annað en sýn safnaðarins. Við altarið leita augun ekki lengur upp í himininn, til skýja eða himinljósa. Augun leita þvert á móti fremur niður! Upp við altarið sér maður beint út og niður um lága gluggana í bogahring kórsins. Frá altarinu blasa við borg, hús og mannlíf. Þessa borgarsýn hefur söfnuðurinn ekki og fjöllin eru í fjarska sem sjónarrönd

Þetta er raunar makalaus útsýn og áminning fyrir prest og önnur þau sem eiga erindi í kór og að altari. Þegar komið er í hið allra heilagasta breytist sjónsviðið. Fyrir augliti Guðs sér maður menn! Þetta skipulag kirkjunnar má verða okkur öllum til íhugunar og visku hvernig við megum skilja og túlka Guð, veröld, menn og kirkju. Þegar við komum næst Guði förum við að sjá með nýjum hætti. Við lærum að sjá með augum Guðs sem er ekki upptekinn af eigin upphöfnu dýrð, heldur tengslum við sköpun sína og menn – við þig.

Guð þráir að tengjast þér, tala við þig, vera vinur þinn og eiga trúnað þinn. Það merkir að Guð er meðal manna. Þegar menn leita Guðs sem ákafast þá opnar Guð mönnum sýn til systra og bræðra, mannlífs og náttúru. Við menn erum kölluð til að elska – ekki aðeins að elska Guð – heldur fólk, hvert annað og þjóna öðrum. Þegar við sjáum Guð beinir Guð sjónum okkar að veröldinni, sem þarfnast okkar og verka okkar.

Hinn starfandi Guð

Í guðspjalli dagsins hljómar skýrt og klárt boðið: Vakið. Í þessum stutta guðspjallstexta er það m.a.s. þrítekið. Vakið. Að trúa er ekki að sofna frá þessum heimi og vakna til annars, heldur lifa glaðvakandi og vera til taks fyrir hið góða, sem Guð gefur – vaka fyrir Guð. Trú er ekki að skutlast frá jarðlífi til einhverrar geimstöðvar eilífðar. Í öllum bókum Biblíunnar er dregin upp vekjandi mynd af Guði, að Guð er ekki fjarlæg vera, heldur ástríðuvera sem elskar, grætur, faðmar, syrgir og gleðst.

Samkvæmt kristninni er Guð altengdur – þegar allt var brotið í mannheimi svaf Guð ekki heldur kom sem barn, mennsk vera til að þurrka tár, lækna mein og skapa grundvöll lífsins. Guð skapar fólk til frelsis og yfirgefur menn aldrei þrátt fyrir bresti. Fagnaðarerindið er, að lífið er góður gerningur Guðs, verk elskunnar.

Niður er leiðin upp!

Kirkjugangurinn og leiðin að altarinu er til íhugunar á aðventu. Leiðin fram og upp er jafnframt niður. Leiðin til jóla, leiðin upp í himininn er alltaf í gegnum mannheim. Leið elskunnar til Guðs er vegleysa nema um raunheim mennskunnar.

Himinhopp trúarinnar verða engin nema með því að lifa með ábyrgð meðal þurfandi manna. Trú, sem ætlar sér bara að veita mönnum gott símasamband við Guð í hæðum – en tengir fram hjá fólki í vandræðum – er guðlaus og þar með trúleysa.

Guð elskar og því eiga menn að elska menn. Það er undur byltingarinnar, sem hófst við komu Jesú Krists. Elska varðar það hugrekki að segja nei við öllu því, sem hemur og kúgar fólk. Að elska Guð er að elska hvert annað, á ljósum dögum þegar allt gengur vel og líka á myrkum dögum veikinda og sorgar. Við erum kölluð til að elska – jafnvel það, sem okkur hugnast ekki.

Þegar þú gengur inn í Hallgrímskirkju horfir þú til himins og þegar þú ferð alla leið að altarinu sérðu veröldina. Þannig er hin kristna afstaða táknuð og ferð trúmannsins í veröldinni. Að horfa upp til Guðs leiðir til að þú ferð að horfa á veröldina með augum Guðs og með elsku Guðs.

Aðventa

Hvar ert þú stödd? Hvar ertu þú staddur á aðventu? Hvernig getur aðventan nýst þér? Er margt sem þú þarft að puða við? Hefur þú áhyggjur af einhverju, af fólkinu þínu, sjálfum þér – eða sjálfri þér?

Ógnar þér allt sem þú átt eftir að gera? Hvernig er ferðalagið þitt? Ertu á leið inn einhvern kirkjugang? Hvað sérðu fyrir þér? Leitar þú í ljósið, ertu á leið að altari lífsins?

Aðventan er í samtíma okkar orðinn tími anna og undirbúnings. Fagnaðarefni kristnninnar er að við þurfum ekki að umbylta veröld okkar til að Jesús Kristur komi til okkar – hann fæddist jú ekki heima heldur í óvæntum aðstæðum, annars staðar en skipulagt hafði verið. Guð kemur til þín óháð ati og önnum. Guð kemur ekki til þín vegna þess að þú verður búin með öll verkin, heldur jafnvel þvert á skipulagið. Aðventan er eftirvæntingartími. Þú mátt opna huga, vænta og vona – það eru stef aðventunnar.

Af hverju heldur þú að Jesús hafi komið í þennan heim? Af því Guð horfir á mennina og lætur sig þig varða. Að elska Guð er jafnframt að elska mennina – að verða augu, afstaða, hendur og faðmur Guðs í heimi. Það er að vaka. Gakktu fram til Guðs og þá sérðu heiminn.

Amen.

Hugleiðing í Hallgrímskirkju, 7. desember, 2014. 2 sd. í aðventu.

Textaröð: B

Lexía: Jes 35.1-10


Eyðimörkin og skrælnað landið gleðjist,
öræfin fagni og blómstri.
Eins og dverglilja skal hún blómgast,
gleðjast, gleðjast og fagna.
Vegsemd Líbanons veitist henni,
skart Karmels og Sarons.
Menn munu sjá dýrð Drottins og vegsemd Guðs vors.
Styrkið máttvana hendur,
styðjið magnþrota hné,
segið við þá sem brestur kjark:
„Verið hughraustir, óttist ekki,
sjáið, hér er Guð yðar, hefndin kemur,
endurgjald frá Guði,
hann kemur sjálfur og bjargar yður.“
Þá munu augu blindra ljúkast upp
og eyru daufra opnast.
Þá stekkur hinn halti sem hjörtur
og tunga hins mállausa fagnar.
Já, vatnslindir spretta upp í eyðimörkinni
og lækir í auðninni.
Glóandi sandurinn verður að tjörn
og þyrst jörðin að uppsprettum.
Þar sem sjakalar höfðust við áður
sprettur stör, reyr og sef.
Þar verður breið braut
sem skal heita Brautin helga.
Enginn óhreinn má hana ganga
því að hún er ætluð lýð Guðs að fara um
og heimskingjar munu ekki villast þar.
Þar verður ekkert ljón,
ekkert glefsandi rándýr fer þar um,
þar verður þau ekki að finna.
Þar munu aðeins endurleystir ganga.
Hinir endurkeyptu Drottins hverfa aftur
og koma fagnandi til Síonar,
eilíf gleði fer fyrir þeim,
fögnuður og gleði fylgja þeim
en sorg og mæða flýja.

Pistill: Heb 10.35-37


Varpið því eigi frá ykkur djörfung ykkar. Hún mun hljóta mikla umbun. Þolgæðis hafið þið þörf, til þess að þið gerið Guðs vilja og öðlist fyrirheitið. Því að:
Innan harla skamms tíma
mun sá koma sem koma á og ekki dvelst honum.

Guðspjall: Mrk 13.31-37


Himinn og jörð munu líða undir lok en orð mín munu aldrei undir lok líða.
En þann dag eða stund veit enginn, hvorki englar á himni né sonurinn, enginn nema faðirinn. Gætið yðar, vakið! Þér vitið ekki nær tíminn er kominn. Svo er þetta sem maður fari úr landi, skilji við hús sitt og feli þjónum sínum umráðin, hverjum sitt verk. Dyraverðinum býður hann að vaka. Vakið því, þér vitið ekki nær húsbóndinn kemur, að kveldi, á miðnætti, í óttu eða dögun. Látið hann ekki finna yður sofandi þegar hann kemur allt í einu. Það sem ég segi yður, það segi ég öllum: Vakið!“

Þjóðkirkjan hefur notað fjóra liti, grænan, hvítan, rauðan og fjólubláan í helgihaldi sínu síðustu áratugi. Litanotkun er þó að breytast og verða fjölbreytilegri og ríkulegri. Aukin áhrif eru frá erlendum kirkjum sem er vel. Hér á eftir verður farið yfir nokkra aðalliti og merkingu þeirra í skrúða kirkna. Það eru því fleiri litir í boði en aðeins þeir sem hafa skapað sér hefð og notkun í íslensku þjóðkirkjunni. Og hefðin er ekki löng og þarf stöðugt að endurskoða og endurmeta.

Konungblátt Konungbláminn er litur konungsins og notaður til að fagna hinum konungborna. Er einnig tákn næturhiminsins sem stjarna jólanna birtist á og minnir því á Jesúkomuna. Blátt er æ meira notað á aðventutímanum fyrir jól í stóru kirkjudeildunum og þá til aðgreiningar frá fjólubláa litnum á föstunni fyrir páska. Aðventutíminn er tími eftirvæntingar, biðarinnar eftir að sveinn jólanna, guð-maðurinn, komi inn í heim manna.

Skærblátt Táknar gjarnan himininn. Í ýmsum hefðum er skærbláminn tákn fyrir Maríu, drottningu himinsins. Skærbláminn táknar einnig frumvötnin í 1. Mósebók, vötnin við upphaf heimsins. Skærbláminn er æ meira notaður í stóru kirkjudeildunum og þá á aðventunni einnig.

Bleikt Táknar gjarnan gleði og hamingju. Í ýmsum kirkjudeildum er bleikt notað á þriðja eða fjórða sunnudegi í aðventu, þ.e. fyrir jól og þá til að tákna gleði, fögnuð, vegna Jesúkomunnar, fæðingarinnar. Ekki ónýtt það – bleik og blátt – á aðventunni!

Rósrautt Notað til að tákna gleði og hamingju og er notað í stað bleiks á þriðja eða fjórða sunnudegi í aðventu.

Hvítt Hvítt táknar gjarnan hreinleika, fullkomleika og heilagleika. Hvítt er notað á hátíðum kirkjuársins, fyrsta sunnudegi í aðventu, aðfangadegi og jóladögunum (nema 2. jóladegi á Stefánsmessu), þrettándasunnudegi, skírdegi, páskum og eftir páska, þrenningarhátíð og allra heilagra messu o.fl. Einnig víða í kirkjum heimsins notað við skírnir, giftingar, vígslur og einnig við útfarir og þá sem tákn upprisu.

Silfrað Stundum notað í stað hvíta litarins vegna skærleika.

Gyllt Tákn gleði, hátignar og hátíðar. Gyllti liturinn gjarnan notaður til að tákna návist Guðs. Oft notað með hvítum á hátíðum, ekki síst á jólum og páskum. Oft notað sem viðbótarlitur á öðrum hlutum kirkjuársins.

Gult Guli liturinn er ljóstákn og notað um návist Guðs. Tákn um endurnýjun og sem vonarlitur, gjarnan tengt upprisu Jesú. Notað oft í stað gyllts eða hvíts og stundum sem viðbótarlitur með öðrum lit á ýmsum tímabilum kirkjuársins, t.d. páskum.

Grænt Grænt táknar einkum líf, vöxt og viðgang og von. Notað á Íslandi á tímanum eftir þrettánda og fram að föstu, sem og langa tímabilið eftir þrenningarhátíð og að mestu til loka kirkjuársins. Grænn er mest notaði litur kirkjuársins á Íslandi.

Ljósgrænn Ljósgrænn stundum notaður sem ígildi hins græna. Í sumum kirkjudeildum er ljósgrænn notaður á föstunni fyrir páska en grænn notaður á tímanum eftir hvítasunnu.

Fjólublár Fjólublár táknar gjarnan þjáningu, iðrun yfirbót, undirbúning og sorg. Þetta er algengasti föstuliturinn. Stundum notaður sem konungslitur. Hefur verið notaður á Íslandi á jólaföstu líka og er hinn eiginlegi föstulitur skv. Handbók kirkjunnar en ég legg til að við leggjum hann af sem aðventulit og notum fremur bláan í hans stað eins og margar mótmælendakirkjur eru að gera.

Vínrauður Vínrauður er tákn þjáningar og er oft notaður í stað fjólubláa litarins. Gömlu rómönsku höklarnir á Íslandi voru gjarnan í þessum lit. Slíkir höklar eru varðveittir og líka notaðir í mörgum kirkjum og víða um landið.

Grátt Grár er litur ösku og gjarnan litur sorgar og iðrunar. Í ýmsum kirkju heimsins er þessi litur notaður á öskudegi og á föstu sem og á dögum föstu og bæna.

Svartur Svartur táknar dauða og sorg. Svartur er notaður á föstudeginum langa. Aldrei notaður sem viðbótarlitur með öðrum litum. Svartur notaður oft í stólur sem notaðar eru við útfarir.

Rauður Rauður er litur nándar Guðs, litur baráttu trúarinnar og jafnvel fórna sem menn færa vegna trúar sinnar, þ.e. píslarvættis. Þá er rauði liturinn blóðtákn. Rauður er litur hvítasunnunnar, kristniboðsdags og minningardaga, t.d. Stefánsdags ef hann er haldinn hátíðlegur 2. jóladag. Kaþólikkar nota sumir rautt á pálmasunnudegi til að minna á yfirvofandi dauða Jesú.

Góðan daginn kæru hlustendur. Við fjölskylda mín fórum einu sinni til Ameríku. Við lentum í Seattle og ég átti von á hefðbundinni stórflugvallafýlu starfsmanna, sem tækju út pirring sinn á okkur ferðalöngum. Nei, ónei. Elskulegt fólk mætti þreyttum útlendingum. Einn sagði með hlýju í augum “verið velkomin” og annar sagði “njótið verunnar í Bandaríkjunum.” Takk, þetta var óvænt móttaka. Smáfólkið fékk líka sinn skammt af elskulegum viðbrögðum: “Fínn hattur” og “falleg peysa.” Jákvæðnin var skýr og almenn.

Svo héldum við áfram og enduðum suður við landamæri Mexíkó og bleyttum tærnar í Kyrrahafinu. Herra Fúll og frú Fýla virtust gersamlega týnd. Var eitthvað að? Fólk hafði getu til að sjá, virða og hrósa. Jafnvel í atinu í Disneylandi og Legolandi tjáðu vandalausir ef eitthvað hreif. Svo vorum við boðin inn á heimili vina okkar og eflingarorðin flugu.

Þessi áberandi jákvæðni og hrós urðu mér íhugunarefni. Fúll og Fýla lauma sér ótrúlega oft og fljótt í umræðu fólks. En þó margt sé okkur mótdrægt er óþarfi að temja sér neikvæðni í tengslum við fólk. Börnin hafa þörf fyrir að við sjáum þau og við bregðumst við þegar þau gera vel og vinna sigra í smáu eða stóru. Nábíturinn á ekki heldur að stjórna atvinnulífi, stofnunum og þmt. fjölmiðlum. Við megum og þurfum að tjá fólki, að það og verk þess veki hrifningu og gleði. Maki þinn þarfnast að þú sjáir hann og bregðist við með jákvæðum hætti. Fólk við búðarkassa tekur jafnan vel við þegar hlý orð falla í þess garð.

Hrós varðar ekki málæði og yfirborðstjáningu, heldur að temja sér ákveðna afstöðu til annarra og lífsins. Fólk er dýrmæti og þannig skapað. Allir þarfnast orða. Við lifum í krafti tengsla, höfum þörf fyrir að vera séð, að lífshættir, hæfileikar, eigindir og verk séu færð í tal með jákvæðum hætti. Öllum verður gott af því, sem hefur verið kallað H-vítamín – hrós. Það er trúverðug lífsleikni að næra aðra með orðum þegar vert er og ástæða til. Jesús kenndi okkur þessa mannvinsamlegu nálgun. Hann hafði alltaf áhuga á fólki og sá í öllum eilíft gildi og gæði. Við þig segir hann með jákvæðum hætti og eins og satt er. „Þú ert frábær!“

Er einhver nálægt þér, sem þarfnast þess að heyra það líka? Blóm dagsins er hrós.

Bænir…

Guð gefi þér yndislegan dag og gleðiríka helgi.

Morgunorð og morgunbæn RÚV 3. október, 2014.