Greinasafn fyrir flokkinn: Greinar og pistlar

113 pistlar SÁÞ eru inn á tru.is og aðgengilegt á slóðinni trú.is.

+Ólafur Jóhann Jónsson+

1. nóvember 2017 Sigurður Árni Þórðarson

Hvernig var Ólafur Jóhann Jónsson? Það er mikilvægt fyrir andlegt heilbrigði að dekra við og vinna með minningar um ástvini og fólk sem skiptir okkur máli. Hvernig var myndin af Ólafi? Myndin, sem þjóðin man, er dregin upp í Englum alheimsins, margslungnu og áleitnu verki Einars Más Guðmundssonar. Þar er sagt frá lækninum Brynjólfi, sem kom fram við sjúklinga öðru vísi en aðrir í starfsliði spítalans. Og það er vitað og staðfest að fyrirmynd Brynjólfs var Ólafur. Lýsing læknisins er eftirminnileg í bókinni og skilar sér vel í kvikmynd Friðriks Þórs síðar. Ólafur kom alltaf fram við sjúklinga eins og jafningja. Mannvinsemd hans var svo skýr og mannvirðing hans svo þroskuð. Hann stóð með sjúklingunum, skildi vanda þeirra bæði vitsmunalega og tilfinningalega. Og þessi niðurlúti maður, sem söguhetjur í Englum alheimsins sáu, átti bágt. Já, mikið hlýtur hann að eiga bágt var mat þeirra. Þeir sögðu: „Hann gengur með okkur á herðunum.“ Það er fallegur minnisvarði sem Ólafur reisti sjálfum sér en var svo fagurlega fram settur í Englum Alheimsins.

Og nú Ólafur er farinn. Og þínar minningar kvikna. Hvað var hann, hvernig var hann og hvað getum við lært af honum? Hvernig var hann sem fjöskyldumaður, faðir, eiginmaður og félagi? Hvað stýrði mótun Ólafs í bensku og hvernig vann hann úr? Af hverju var hann svona góður læknir? Var það af því að hann kunni fræðin betur en margir kolleganna? Eða var það af því hann hafði sjálfur horft niður í myrkrið og átti svarta hundinn að félaga á æviskeiðinu? Var það mannúð og ræktuð mannelska sem stýrði geði hans, afstöðu og tengslum?

Bréfið – þú bazt um sárið

Ólafur sagði gjarnan að hann hefði valið erfiða grein læknisfræðinnar því það væri erfiðara að lækna geðsjúkdóma en marga aðra kvilla. Til eru merkilegar umsagnir um lækninn Ólaf og til að veita ykkur nokkra innsýn í færni hans sem læknis les ég bréf frá fyrrum sjúklingi hans sem ég fékk að sjá:

„Ólafur.

Áraskipti í lífi manna eru sem vörðuskipti hjá ferðalöngum. Hjá vörðum staldra ferðalangar við og líta yfir farinn veg. Vegna þess, að ég hitti þig á leiðinni að þessari vörðu og fékk að nokkru leyti að verða þér samferða að henni, langar mig nú að eiga við þig orð. Þegar þú gekkst fram á mig, lá ég utan vegarins. Ég var vonlaus og treystist ekki til að halda áfram. En ég hitti þig – og þú bazt um sárin. Og þú gerðir meira: Þú studdir mig fyrstu sporin á ný unz ég fékk kraft og gat haldið áfram. – Ég minnist þess einnig, hve gaman var var að tala við þig um veginn og hve hann virtist auðfarnari á eftir. – Fyrir þetta þrái ég að þakka þér. – Þinn vinur XX “

Þannig hljóðar þetta bréf sem Ólafi var sent á miðjum starfsferli hans. Og það dregur saman með kröftugum hætti hvílíkur andlegur græðari hann var. Í störfum var hann sem lærisveinn læknisins besta, Jesú Krists. Líf manna er vegferð frá einni stiklu til annarrar, hvort sem það eru vörður í landi eða skil í tíma.

Æfistiklur

Ólafur Jóhann Jónsson fæddist í Reykjavík 9. október árið 1928. Foreldrarnir voru Vilhelmína Kristjánsdóttir og Jón Jónsson. Ólafur var fjórði í röð systkinanna. Sigríður og Guðmundur Kristján voru eldri og sömuleiðis systirin Ólafía Jóhanna en hún dó í frumbernsku og Ólafur þáði nafn hennar. Og nafnið varð honum líka eins og skuggi vegna missis systurinnar. Yngst var Hanna.

Mamman var dugmikil, glögg og blíðlynd og pabbinn kraftmikill bygginga- og athafna-maður. Jón byggði ekki aðeins hús, heldur flutti einnig út fisk. En tíminn var óheppilegur því fjárhagskreppa millistríðsáranna skall á með fullum þunga og tap útgerðarinnar varð stórt. Öll ráð voru dýr en ákveðið var að flytja vestur til Flateyrar árið 1932 til að ná að glíma við skuldahalann. Og þar sem Jón var hamhleypa til vinnu varð honum vel ágengt og vann að byggingum víða um Vestfirði. Og hann fékk meira að segja viðurnefnið „Jón á öllum fjörðunum“ sem tjáir vel dugnað hans.

Uppvöxtur fyrir vestan

Flateyrarárin urðu Ólafi mikil hamingjuár. Hann eignaðist vini, lærði að skilja hjartslátt og sálargáfur Vestfirðinga. Hann lærði að meta lífið í dreifbýlinu. Hann stóð sig afar vel í skóla. Var svo sendur í sveit í Tungu í Valþjófsdal og var falið að sitja yfir sauðfé. Ólafur talaði seinna um að hann hafi verið einna síðastur smala á Íslandi. Hann lærði að treysta sjálfum sér, lærði að vera einn í víðáttu fjallanna, varð að stæla hug gegn allri vá veðra og dulmagna heimsins og lærði að axla ábyrgð. Svo var lak breitt á þak bæjarins þegar hann átti að koma með búsmalann heim til mjalta. Ólafur lærði því ekki aðeins að vinna heldur aga sig. Vegna veikinda um tíma átti Ólafur erfitt með gang. En honum til happs las hann grein í tímariti um að menn gætu þjálfað sig til heilsu. Hann tók því til óspilltra mála og agaði sig og æfði og tókst að ná styrk að nýju. Alla tíð mátti merkja afleiðingar veikinda í göngulagi Ólafs en hindraði þó ekki hinn viljasterka æfingamann að hlaupa langhlaup síðar á æfinni. Fáum hefði dottið í hug að lömunarveiki drengurinn ætti eftir að vera elsti langhlauparinn í hálfmaraþoni áratugum síðar.

Skólanám Ólafs á Flateyri og á Núpi tókst vel og hann byrjaði að læra á píanó, sem varð honum hugfró. Glíman við nótur, hljómborð og tónlist varð honum farvegur tilfinninga æ síðan og til sálarbóta.

Suður

Jóni „á öllum fjörðunum“ og Vilhelmínu gekk flest að sólu og efnin bötnuðu. Þá fóru þau að huga að suðurferð. Þau fluttu til baka til Reykjavíkur á miðju stríðinu, eða árið 1942, eftir gæfuríkan áratug fyrir vestan. Pabbinn byggði hús við Ránargötu og þangað flutti fjölskyldan. Ólafur fór í Menntaskólann í Reykjavík og sóttist nám vel. Svo tóku við háskólaárin. En Ólafur glímdi ekki aðeins við efnafræði læknadeildar heldur efnaskipti eigin heila, dapran hug og þunglyndi. Eins og við lömunarveikina gerði hann sitt besta, agaði sig og tók það til bragðs sem gat eflt hann. Og allar götur síðan vissi hann um gildi þess að vilja bregðast við meinum sínum. Þegar hann sem læknir merkti vilja í sjúklingum sínum að vinna með vanda sinn þá hvatti Ólafur og studdi eins og hann mátti. Ólafur lauk hluta læknisnámsins við Háskóla Íslands og fór svo til Düsseldorf í Þýskalandi og þar lauk hann námi.

Hjúskapur, börn og ástvinir

Á milli nátta voru dagar. Og þau Ingibjörg Þórðardóttir fundu hvort annað á dansleik og dönsuðu sig til hjúskapar. Þau gengu í hjónaband 19. janúar árið 1952 og bjuggu nokkur ár í kjallara á Víðimel 44. Ingibjörg Þóra (1947) kom með móður sinni og Ólafur ættleiddi hana. Þóra starfaði sem skrifstofumaður. Börn hennar eru Ragnar Sigurbjörnsson og Dabjört Edda Barðadóttir. Gylfi fæddist árið 1955. Hann er verkfræðingur og býr í Bandaríkjunum. Hann á með Ingibjörgu Sigrúnu Einisdóttur, konu sinni, þrjú börn; Jóhann Inga, Þorbjörn og Guðrúnu Björgu. Vala fæddist árið 1962. Hún er myndlistarmaður og býr í Bandaríkjunum. Kristján Ívar fæddist árið 1964. Han er nuddfræingur og hans kona er Heba Helgadóttir og þau eiga synina Stefni Húna og Dag Fróða. Jón Ívar, einkaþjálfari, er yngstur systkinanna, fæddur í ársbyrjun árið 1970. Kona hans er Ingunn Ásta Sigmundsdóttir og þau eiga börnin Ívar Inga, Anítu Kristínu og Sylvíu Kristínu.

Nám og störf

Ólafur fór utan á undan fjölskyldunni til náms í Þýskalandi. Veran á Rínarbökkum varð honum mikil reynsla. Hann var agaður í fræðunum, teygaði í sig tónlistina og opnaði veru sína fyrir menningunni, sem var um margt í molum eftir hrylling stríðsins. Ólafur varð fyrir sporvagni og hryggbrotnaði. Hann varð að endurþjálfa sig líkamlega og svarti hundurinn, eins og Churchill kallaði þunglyndið, var aldrei langt undan. Þau Ingibjörg urðu að halda vel á öllu, bregðast við flóknum aðstæðum og það varð ekki þrautalaust að geta klárað námið. Það tókst þó fyrir harðfylgi þeirra beggja. Þau voru reynslunni ríkari þegar þau fóru svo heim til Íslands. En Ólafur vildi gjarnan bæta við sig í námi. Það varð að ráði að þau fóru til Silkeborgar og Óðinsvéa og Ólafur stundaði m.a. lyflækninganám þar á árunum 1964 – 68. Danmerkurárin voru góður birtutími allri fjölskyldunni.

Svo heim til Íslands að nýju á hippaárinu 1968. Þá settust þau að í reisulega fjölskylduhúsinu Bræðraborgarstíg 19 sem faðir Ólafs hafði reist handa börnum sínum. Ólafur setti á stofn lækningastofu í Garðastræti og Ingibjörg vann með honum. En reynslan af víddum sálarmeina dró Ólaf æ meir að geðlækningum og hann söðlaði um. Hann fór að vinna á Kleppi og var deildarlæknir þar í mörg ár. Síðar starfaði hann svo á Landspítalanum til starfsloka.

Þau Ingibjörg og fjölskyldan bjuggu um tíma í Bólstaðarhlíð en fluttu svo á Kvisthaga þar til þau hjón skildu árið 1985. Þá keypti Ólafur sér húsnæði við Eiríksgötu í nágrenni Landspítalans og þessar kirkju.

Hugðarefnin

Þegar Ólafur lét af störfum hafði hann meira næði til að sinna hugðarefnum sínum. Hann las sögu af miklum ákafa, hikaði ekki við að kafa í nýjustu kenningar í mannfræði og var vel að sér. Hann tók stundum að sér afleysingastörf út á landi og vakti umtal fyrir getu á skíðum norður í Ólafsfirði þegar hann lét ekki fannfergi hindra læknisvitjun. Og svo hljóp Ólafur. Mörg okkar munum hann og hlaupastíl hans. Og hann vakti aðdáun margra fyrir öll hálfmaraþonin sem hann hljóp. Og síðast – er hann hljóp – var hann á níræðisaldri.

Svo var það öll tónlistin sem umvafði sál hans og líf. Hann var fær píanisti. Þýska tónlistin rann honum í blóð rétt sem Rín og þýsk menning. Schuman, Beethoven og Brahms voru vinir hans. Og svo var Chopin í uppáhaldi. Tregafull næturtónlistin umlauk sálarbylgjur Ólafs og hann fékk útrás fyrir toppana með því að veita þeim um huga, hendur og inn í dýrðarheim hljómanna. Tónlistin sefaði og veitti lífi í það sem vildi daprast og stirðna. Ólafur spilaði sig eiginlega inn í himininn. Og þegar hann gat ekki lengur haldið heimili á Eiríksötunni fór píanóið með honum og endaði á Skjóli. Þegar sjónin fór á undan honum til Guðs gat hann þó sest við hljóðfærið og orðið sér og öllum vistmönnum gleðigjafi því honum var gefið að spila með tilfinningu.

Minningarnar

Og nú eru skil. Og nú mega minningar flæða. Manstu dökku augun hans? Manstu hvernig hann stóð alltaf með sjúklingum? Manstu mannvinsemd, mannvirðingu og mannelsku Ólafs? Manstu hve vel hann hvatti og kom mörgum á fætur og til ferðar í lífinu? Manstu skíðamanninn Ólaf eða hlaupamanninn? Manstu kröfulausa gjafmildina? Naustu þess einhvern tíma að hlusta á hann spila og hve veitull hann var í tónlist sinni? Manstu næmni Ólafs, greiningargetu og athyglisgáfu? Saknaðir þú einhvern tíma að hafa ekki verið honum nærri? Manstu hvernig hann agaði sjálfan sig og strammaði sig af þegar hann þurfti að gæta sín? Manstu hvernig hann breyttist þegar hann eltist og hvernig hann opnaði sig gagnvart barnabörnum og framvindu kynslóðanna. Og manstu líka getu hans til að vera einn? Naust vináttu hans? Varstu vitni að orgelleik Ólafs í kirkjum Íslands? Varstu vitni að eldmessu hans í Hofskirkju í Öræfum? Manstu andstæðurnar í Ólafi? Manstu hve hann passaði upp á grömmin og eigin þunga? Naust þess einhver tíma að halda í hendi hans, finna hlýjuna streyma frá þeim og slá á einsemd eða vanlíðan. Manstu hve natinn hann var við ættmenni og fjölskyldufólk sitt þegar hann hafði kraft til?

Himininn

Ólafur er farin inn í hina miklu tónstöð himins. Þar eru næturljóð en líka dagljóð – öll besta músíkin. Hann leikur ekki lengur fyrir þig. En tónlistin hans lifir. Hann sem var svo mikill náttúrumaður gengur ekki á nein fjöll framar eða hleypur. En minningin er svo sterk af honum í faðmi stórbrotinnar náttúru Íslands að hann kemur til okkar þar og minningarnar flæða.

Guð geymi Ólaf Jóhann Jónsson – og Guð geymi þig.

Minningarorð 1. nóvember, 2017. Hallgrímskirkja. Erfidrykkja i Hallgrímskirkju eftir útför. Jarðsett samdægurs í Garðakirkjugarði, Álftanesi.

Greinar og pistlar

95 greinar Marteins Lúthers

30. október 2017 Sigurður Árni Þórðarson

Disputatio pro Declaratione Virtutis Indulgentiarum

Aliter dictum „95 theses“

Af ást og ástundun þess að leiða sannleikann í ljós, þá verður það, sem hér að neðan er ritað, til umræðu í Wittenberg. Umræðum stjórnar hinn æruverðugi faðir Martin Luther, Magister í “Listum” og heilagri guðfræði, lector í heilagri guðfræði á þeim sama stað. Þess vegna fer hann fram á að þeir sem ekki geta verið viðstaddir umræðurnar, leggi fram mál sitt skriflega.

Í nafni drottins vors Jesú Krists. Amen.

Þegar Drottinn vor og meistari Jesús Kristur segir „gjörið iðrun, o.s.frv.“ þá vill hann að allt líf trúaðra sé stöðug yfirbót.
Ekki er hægt að skilja þetta orð eins og það eigi við um yfirbót skriftasakramentisins ( þ.e. þá sem snýr að syndajátningu og aflausn sem presturinn veitir í embætti sínu).
Samt er ekki aðeins átt við innri iðrun; þvert á móti er innri iðrun einskis verð ef hún leiðir ekki af sér ýmiss konar ögun mannsins sem birtist í breytni hans.
Þess vegna varir sektin svo lengi sem sjálfshatrið varir (þ.e. sönn iðrun hið innra) og það verður svo allt þar til við göngum inní himnaríki.
Páfi hvorki vill né getur gefið upp nokkra sekt, aðra en þá sem hann ákveður sjálfur að leggja á eða sem er í samræmi við kirkjurétt.
Páfinn getur ekki fyrirgefið neina synd nema með því að lýsa því yfir og sýna fram á að fyrirgefningin sé frá Guði komin. Nema að sjálfsögðu í þeim tilfellum sem falla beint undir úrskurðarvald hans. Ef réttur hans í slíkum málum væri hundsaður þá myndi sektin vissulega vara.
Guð fyrirgefur ekki sekt nokkurs manns nema hann jafnframt feli hinn auðmýkta, í öllum hlutum, presti á vald, sem er fulltrúi hans.
Kirkjuleg yfirbótarákvæði eru einungis lögð á lifandi menn en skv. þeim á ekkert að leggja á deyjandi fólk.
Þess vegna er Heilagur andi okkur góður, fyrir meðalgöngu páfa, því í ákvæðum hans eru dánartilfelli og neyðartilfelli alltaf undanskilin.
Þeir prestar, sem sleppa deyjandi mönnum ekki við yfirbótarverk í hreinsunareldinum, gera það af vankunnáttu og vonsku.
Það er greinilegt að þessu illgresi, að breyta kirkjulegum yfirbótarákvæðum í refsingu í hreinsunareldinum, hefur verið sáð meðan biskuparnir sváfu.
Áður fyrr voru yfirbótarverkin ekki lögð á fyrir aflausina heldur eftir hana sem eins konar prófraun fyrir sannri iðrun.
Hinir deyjandi losna í dauðanum undan öllu og eru þegar dauðir gagnvart kirkjulegum álögum þar sem þeir að lögum eru lausir undan þeim.
Ófullkomið heilbrigði (sálarinnar) eða ófullkominn kærleikur þeirra sem deyjandi eru, hefur ótvírætt í för með sér mikinn ótta og þeim mun meiri ótta sem kærleikurinn er minni.
Þessi ótti og skelfing er alveg nóg eitt og sér (svo ég segi ekki meira) sem sú refsing sem hreinsunareldurinn er, því skelfingin sem örvæntingunni fylgir, verður ekki meiri.
Það lítur þannig út sem munurinn á helvíti, hreinsunareldinum og himnum sé samsvarandi muninum á örvæntingu, angist og hjálpræðisvissu.
Óhjákvæmilegt virðist með sálirnar í hreinsunareldinum að eftir því sem skelfingin minnkar þá eykst kærleikurinn.
Ekki er að sjá að nokkur hafi sannað – hvorki með skynsamlegum rökum né út frá vitnisburði ritninganna – að sálunum í hreinsunareldinum sé fyrirmunað að afla sér verðleika eða vaxa að kærleika.
Né heldur virðist hafa verið sýnt fram á að þær séu öruggar og vissar um sína sálarheill, alltént ekki allar, þó við getum leyft okkur að vera örugg.
Þannig á páfinn ekki við allar refsingar þegar hann veitir “algera uppgjöf allra refsinga” heldur aðeins þær sem hann hefur sjálfur á lagt.
Þess vegna skjátlast þeim sem boða aflát er þeir segja að maðurinn sé laus undan allri refsingu og frelsaður, vegna afláts páfa.
Þvert á móti leysir páfi ekki sálir í hreinsunareldinum undan nokkurri refsingu sem þær hefðu, skv. kirkjuréttinum, átt að gjalda fyrir í þessu lífi.
Ef hægt er á annað borð að gefa einhverjum upp allar refsingar, þá er öruggt að það á bara við um hin fullkomnustu, það er sárafá.
Þetta veldur því að fjöldamargir láta blekkjast af þessum merkingarlausu og yfirspenntu loforðum um að þau geti losnað undan sekt sinni.
Hver einasti biskup eða prestur hefur í sínu biskupsdæmi eða sókn nákvæmlega það sama vald yfir hreinsunareldinum og páfinn hefur almennt.
Páfi gerir afbragðs vel þegar hann veitir sálum fyrirgefningu, ekki með lyklavaldinu, (sem hann hefur reyndar ekki) heldur með fyrirbænum sínum.
Mannanna verk predika þeir þegar þeir segja að um leið og peningurinn klingi í kassanum, fljúgi sálin frjáls úr hreinsunareldinum.
Öruggt er að gróði og ágirnd getur aukist þegar skildingurinn klingir í kistlinum; en árangurinn af fyrirbænum kirkjunnar veltur einungis á vilja Guðs.
Hver veit hvort allar sálir í hreinsunareldinum kæra sig um að verða endurleystar? En þannig er sagt að hafi verið með þá heil. Severinus og Paschalis.
Enginn er öruggur um það hversu sönn iðrunin hans er, og enn síður hvort hann hafi í framhaldinu fengið fullkomna fyrirgefningu.
Sá maður sem kaupir sér raunverulegt syndaaflát er jafn sjaldgæfur og sá sem raunverulega iðrast, þ.e. hann fyrirfinnst varla.
Þeir sem trúa því að þeir séu öruggir um sína sáluhjálp vegna þess að þeir hafi fengið aflátsbréf munu verða bölvaðir að eilífu ásamt með lærifeðrum sínum.
Menn skulu vera mjög á varðbergi gagnvart þeim sem segja að aflát páfa séu það sama og hin ómetanlega gjöf Guðs, sem sættir manninn við Guð.
Þessi niðurfelling aflátsverkanna gildir aðeins um þau yfirbótarverk sem unnin eru í skriftasakramentinu og menn hafa lagt á.
Þeir boða ekki kristna kenningu, sem halda því fram að iðrun sé ekki nauðsynleg þeim sem hyggjast kaupa sálir lausar eða játningabréf.
Sérhver kristinn maður sem iðrast á rétt á fullri lausn undan refsingu og skuld, meira að segja án aflátsbréfa.
Sérhver kristinn maður, hvort heldur lifandi eða dauður á hlutdeild í öllum gæðum Krists og kirkju; Guð gefur honum þau, einnig án aflátsbréfa.
Samt ber ekki á nokkurn hátt að vanmeta aflausn sem páfinn veitir eða hans þætti, því, eins og ég sagði, þá er hún yfirlýsing um fyrirgefningu Guðs.
Það er afar erfitt, jafnvel fyrir lærðustu guðfræðinga, að vegsama hvort tveggja í senn fyrir mönnum, gnægð fyrirgefningarinnar og einlægni iðrunarinnar.
Sönn iðrun sækist eftir refsingu og ann henni en takmarkalaust aflát víkur sér undan henni og fær mann til að hata hana, eða gefur alltént tilefni til þess.
Varlega skal farið í að predika postullegt aflát, svo almenningur geri sér ekki þá röngu skoðun að það eigi að meta þau meir en önnur kærleiksverk.
Kenna ber kristnum mönnum, að páfi ætlast ekki til þess að uppgjöf aflátsins sé á nokkurn hátt sambærileg við miskunnarverkin.
Kenna ber kristnum mönnum, að sá sem gefur fátækum eða lánar þurfandi gerir betur en ef hann keypti aflát.
Því að við hvert kærleiksverk vex kærleikurinn og maðurinn verður betri en maður verður ekki betri vegna aflátsins heldur aðeins frjálsari undan refsingunni.
Kenna ber kristnum mönnum að sá maður sem sér einhvern líða skort og vanrækir hann en gefur fé fyrir aflát, hann hlýtur ekki aflát páfa heldur reiði Guðs.
Kenna ber kristnum mönnum, að þeir eiga ekki að sólunda fé sínu í aflátsbréf – nema þeir vaði hreinlega peningum – heldur geyma það til þess að sjá fyrir nauðsynjum fjölskyldu sinnar.
Kenna ber kristnum mönnum, að þeim er frjálst að kaupa aflát en til þess liggur engin skylda.
Kenna ber kristnum mönnum, að páfinn óskar þess því meir sem hann þarf meira á því að að halda, að fyrir honum sé beðið þegar hann veitir aflát.
Kenna ber kristnum mönnum að aflát páfa séu gagnleg ef menn leggja ekki allt traust sitt á þau en stórskaðleg ef menn glata guðsóttanum vegna þeirra.
Kenna ber kristnum mönnum að fengi páfinn vitneskju um innheimtuhörku aflátssalanna þá myndi hann frekar vilja að kirkja heil. Péturs brynni til ösku heldur en að hún yrði byggð úr húð, holdi og beinum hans eigin sauða.
Kenna ber kristnum mönnum að páfanum ætti að væri það jafn ljúft og honum er skylt að endurgreiða þeim af sínu eigin fé sem sumir fjárplógsmenn aflátssölunnar hafa vélað af fjármuni. Jafnvel þótt selja þyrfti kirkju heil. Péturs.
Traustið á sáluhjálp vegna aflátsbréfa er innantómt, jafnvel þótt aflátssalinn – já jafnvel páfi sjálfur – legði sál sína að veði fyrir þeim.
Þeir eru óvinir Guðs og páfans sem skipa að orð Guðs skuli alls ekki heyrast í ýmsum kirkjum vegna aflátsprédikunarinnar.
Það er óréttlátt gagnvart orði Guðs þegar jafnmiklum eða meiri tíma er varið í sömu prédikuninni til þess að prédika aflátssölu en að boða orð Guðs.
Það hlýtur að vera meining páfa, að sé aflátinu (sem er veigalítið atriði) fagnað með einni bjölluhringingu, einni helgigöngu og einni guðsþjónustu, þá sé Fagnaðarerindið (sem er mikilvægast af öllu) prédikað með hundrað bjölluhringingum hundrað helgigöngum og hundrað guðsþjónustum.
Verðleikasjóðir kirkjunnar, sem páfi veitir úr aflátin, eru hvorki nógu vel skilgreindir né nógu vel kunnir kristnum lýð.
Vissulega er ljóst, að þeir eru ekki tímanlegir, því þá myndu margir aflátspredikaranna ekki veita svo glatt úr slíkum sjóðum heldur eingöngu safna í þá.
Og ekki eru það verðleikar Krists eða heilagra manna því þeir hafa ávallt verkað án aðkomu páfa, hinum innri manni til náðar en hinum ytri sem kross, dauði og hel.
Lárentíus segir fjársjóði kirkjunnar vera hina fátæku í kirkjunni, en sú orðanotkun er í samræmi við tíðarandann sem þá var.
Við segjum hiklaust að lyklar kirkjunnar, sem gefnir eru vegna verðleika Krists, séu þessi fjársjóður.
Því það er ljóst að til að aflétta refsingum og í öðrum sérstökum tilfellum, þá dugar vald páfa eitt og sér.
Hinn sanni fjársjóður kirkjunnar er hið allraheilagasta fagnaðarerindi um um dýrð og náð Guðs.
En þessi fjársjóður er að vonum hinn hataðasti því hann lætur hina fyrstu verða síðasta.
En fjársjóður aflátanna er þá að vonum hinn vinsælasti því hann gerir hina síðustu fyrsta.
Þess vegna eru fjársjóðir fagnaðarerindisins net sem auðugir menn voru fyrrum veiddir í.
En fjársjóðir aflátanna eru net sem auður manna eru veidd með.
Aflátin, sem aflátspredikarar básúna sem hina dýrustu náð, ber einmitt að skilja þannig: dýr, því þeim er ætlað að vera arðvæn.
En í raun og sann eru þau lítt sambærileg við náð Guðs og miskunn krossins.
Biskupum og prestum er skylt að taka kurteislega á móti umboðsmönnum postullegra afláta.
En miklu frekar er þeim skylt að hafa augun opin og eyrum sperrt, og gæti þess að þeir prédiki ekki sína eigin draumóra í staðinn fyrir það sem páfinn hafði lagt fyrir þá.
Sá veri bannsettur og bölvaður sem talar gegn sannleikanum um postullegt aflát.
En blessaður sé sá sem stendur á móti geðþóttanum og framhleypninni í orðum aflátssölumannanna.
Rétt eins og páfinn beinir reiði sinni gegn þeim, sem með hvaða brögðum sem er, skaða aflátssöluna
þeim mun frekar ætti reiði hans að beinast að þeim sem undir yfirskini aflátanna skaða helgan kærleika og sannleika.
Að líta svo á að páfalegt aflát sé þess eðlis að það gæti leyst manninn, jafnvel þótt hann hefði gert eitthvað algerlega ófyrirgefanlegt eins og að svívirða Maríu guðsmóður; það er bilun.
Þvert á móti segjum við að aflát páfa geti ekki afmáð hina hversdagslegustu synd, að því er að sektinni lýtur.
Þegar sagt er að heil. Pétur, væri hann páfi núna, gæti ekki einu sinni veitt meiri náð þá er verið að lastmæla heil. Pétri og páfa.
Aftur á móti segjum við að bæði hann og hvaða páfi sem er, eigi nokkuð mikilfenglegra en þetta, s.s. fagnaðarerindið, kraftaverkagáfu, náðargáfur, lækningagáfu o.s.frv. eins og segir í 1 Kor 12
Að segja að krossinn sem [aflátssölumennirnir] reistu og skreyttu með skjaldarmerkjum páfa, sé jafn mikilvægur og kross Krists; það er guðlast.
Biskupar, prestar og guðfræðingar sem láta það viðgangast að svo sé predikað meðal fólks, munu síðar þurfa að standa skil á því.
Þessi blygðunarlausa aflátsprédikun gerir það að verkum að erfitt verður, jafnvel fyrir lærðustu menn, að endurheimta þá virðingu sem páfanum ber, sem og að verjast gagnrýni og hvössum spurningum leikmanna.
Til dæmis: “Hvers vegna tæmir Páfi ekki hreinsunareldinn, í sínum ginnheilaga kærleika, því sálunum þar er mikil nauðsyn á því. Það er hin sanngjarnasta ástæða sem til er og sanngjarnara en að hann endurleysi ótölulegan fjölda sálna fyrir skitna skildinga til þess að byggja kirkju, en sú ástæða er sú ómerkilegasta af öllum.”
Ennfremur: “Hvers vegna viðgangast ennþá útfarar- og ártíðamessur fyrir hinum dauðu í stað þess að páfi skili fénu eða heimili endurgreiðslu á þeim sjóði sem stofnaður var vegna hinna látnu, þegar það er meira að segja óleyfilegt að biðja fyrir þeim sem þegar eru endurleystir.”
Enfremur: “Hvaða nýja guðrækni páfa og kærleiksverk Guðs er það, þegar þeir leyfa, fyrir fégjöf, að illmenni og óvinur Guðs kaupi úr hreinsunareldinum guðrækna sál og Guði kæra en myndi samt ekki endurleysa þessa sömu guðhræddu og góðu sál, sem nauðsynlega þyrfti á því að halda sjálfrar sín vegna, og af engri annarri ástæðu en kærleika.”
Ennfremur: “Kirkjuréttarákvæði um yfirbót eru fyrir löngu aflögð og orðinn dauður bókstafur, bæði í sjálfum sér og fyrir notkunarleysi. Hvers vegna eru þau þá gerð virk fyrir peninga með því að leyfa heimila aflátssölu, eins og þau væru lifandi bókstafur?”
Ennfremur: “Hvers vegna byggir páfinn kirkju helgaða heil. Pétri fyrir fé fátækra trúmanna? Hvers vegna byggir hann hana ekki bara fyrir sína eigin peninga en sjóðir hans eru um þessar mundir digrari en auðugsustu rikisbubba.
Ennfremur: “Hvað fyrirgefur páfinn og hverju úthlutar hann þeim, sem eiga rétt á “algerri fyrirgefningu” og “hlutdeild” í gæðum kirkjunnar, þegar þeir hafa iðrast fullkomlega?”
Ennfremur: “Hvað gæti komið kirkjunni betur til góða en að Páfinn gerði hundrað sinnum á dag, það sem hann gerir einu sinni, þ.e. að hann veitti öllum trúuðum þessa aflausn og hlutdeild í gæðum kirkjunnar.
Af því að Páfi leitast við að veita sálunum heill fyrir tilstilli fyrirgefningar frekar en peninganna vegna; hvers vegna nemur hann úr gildi aflátsbréf og uppgjöf afláta sem þegar var búið að veita, þó svo að þau ættu alveg jafnt að gilda?
Ef þessum smásmyglislegu rökum leikmanna verður aðeins svarað með valdsþótta en ekki með röksemdum þá mun það gera kirkjuna og páfann að athlægi andstæðinga sinna en kristna menn vansæla.
En ef aflátin væru nú predikuð eftir höfði páfa og í anda hans þá myndi þetta allt leysast auðveldlega; eða það sem meira er; þetta hefði aldrei orðið neitt mál.
Burt með alla þá spámenn sem segja við Krists lýð, “heill heill” þar sem engin heill er!
Vel gera þeir spámenn sem segja við Krists lýð: “Kross, kross” þar sem enginn kross er!
Hvetja á kristna menn til þess að leggja sig fram um að fylgja höfðinu, Kristi, í gegnum refsingar, dauða og hel
og þeir geti þannig gengið öruggir inní í himnaríki eftir mikla erfiðleika frekar en að treysta á sýndaröryggi friðarins.

Sveinn Valgeirsson þýddi.

Greinar og pistlar

+ Sigurður Bjarnason +

27. október 2017 Sigurður Árni Þórðarson

Á Lúthersdögum kveðjum við einn af öldungum Hallgrímssafnaðar. Sigurður Bjarnason kom í kirkju hvenær sem hann gat og sótti flesta viðburði. Útför Sigurðar er gerð frá kirkjunni á hátíðartíma þegar minnst er vígslu hannar, einnig 343. ártíðar Hallgríms Péturssonar og 500 ára afmælis siðbótarinnar. Sigurður Bjarnason var maður siðbótar, Lúthers og Hallgríms. Þökk og lof sé honum fyrir líf og störf. Minningargrein sem birtist í Morgunblaðinu á útfarardegi er hér að neðan:

Kirkja er ekki aðeins hús heldur fremur fólk. Kirkja er lifandi söfnuður einstaklinga, sem eiga samfélag um trú, helgihald, mikilvæg gildi og opna framtíð. Sigurður Bjarnason, húsasmiður, var í þeirri miklu fylkingu gleðinæmrar Guðstrúar. Hallgrímskirkja var honum sem heimili í marga áratugi. Hann átti sitt fasta sæti í kirkjunni, en kom ekki aðeins í kirkju á sunnudögum heldur oft í viku og til ólíkra athafna, tónleika og funda. Og hann var einn af stórum hópi sjálfboðaliða. Oft stóð hann í eldhúsinu í suðurvæng helgidómsins, þvoði upp eða gekk frá eftir samverur og veislur. Hann ók fólki til og frá kirkju. Þá lagði hann Hjálparstarfi kirkjunnar öflugt lið. Ása Guðjónsdóttur, kona Sigurðar, hefur lengi verið í forystu kvenfélags kirkjunnar og hann studdi starf hennar og félagsins með margvíslegum hætti. Alla tíð voru þau sem eitt og byggðu upp söfnuð. Sigurður naut trúnaðar samferðafólks og var valinn til setu í sóknarnefnd Hallgrímskirkju. Þegar hann lést hafði hann verið í stjórn kirkjunnar í nær þrjátíu ár. Sigurður Bjarnason lagði alltaf gott til, var yfirvegaður og hlýr og því mikils metinn. Starfsfólk Hallgrímskirkju hefur notið samstöðu og umhyggju hans í áratugi. Við sjáum á bak traustum samverkamanni, sem við þökkum. Guð geymi Sigurð Bjarnason í eilífð sinni og blessi ástvini hans.

F.h. sóknarnefndar og starfsfólks Hallgrímskirkju, Irma Sjöfn Óskarsdóttir og Sigurður Árni Þórðarson

Útför Sigurðar Bjarnasonar í Hallgrímskirkju 30. október, 2017, kl. 11.

Myndin hér að ofan er af Sigurði Bjarnasyni og Ásu Guðjónsdóttur, konu hans. Myndina tók ég í Suðursal Hallgrímskirkju og við prófastsinnsetningu sr. Birgis Ásgeirssonar, 22. september 2011. Greina má sr. Jakob Ágúst Hjálmarsson að baki þeim hjónum.

Greinar og pistlar

Lúthersdagar í Hallgrímskirkju

26. október 2017 Sigurður Árni Þórðarson

Síðustu dagarnir í október eru hátíðadagar í Hallgrímskirkju. Kirkjudagurinn, vígsludagur kirkjunnar, er 26. október. 27. október er dánardagur skáldsins og prestsins sem kirkjan er kennd við og afmæli byltingar Lúthers er svo haldið hátíðlegt síðasta dag mánaðarins. Að þessu sinni er haldið 500 ára afmæli. Af þessu merka og margfalda tilefni verða Lúthersdagar haldnir í kirkjunni 26. – 31. október. Frammi fyrir Guði eru gjafir og kall tímans íhuguð. Sálmar Sigurðar Flosasonar og Aðasteins Ásbergs Sigurðssonar verða fluttir. Myndlistarsýning Guðrúnar Kristjánsdóttur og Ólafar Nordal verður opnuð og iðkuð af eldri og yngri. Á sunnudeginum verður hátíðarmessa árdegis og kantötuguðsþjónusta síðdegis. Sr. Kristján Valur Ingólfsson, vígslubiskup í Skálholti, mun prédika við síðari athöfnina. Tónleikhús um siðbótarkonur verður á mánudeginum. Og á siðbótardeginum verða tesur Lúthers lesnar í kirkju í heyranda hljóði í fyrsta sinn í kirkju. Afmælisveisla siðbótarinnar verður svo um köldið – að lútherskum hætti. Dagskrá Lúthersdaga má sjá á heimasíðu Hallgrímskirkju.

Greinar og pistlar

Nesti

26. október 2017 Sigurður Árni Þórðarson

Hvað ætlar þú að taka með þér inn í haustið, veturinn, kuldann og myrkrið? Kaldar vindlúkur fóru um borgina í nótt. Haustið sækir að og inn í okkur. Veturinn liggur í leyni og til að umlykja okkur. Hvað tekur þú með þér inn í þann veruleika?

Til er hollensk barnasaga sem er kennslusaga. Lítil músafjölskylda bjó í hlöðnum steinvegg. Henni leið vel. Pabbinn og mammann voru iðin við safna vetrarforða og þau kenndu litlu börnum sínum að draga björg í bú. Allir skoppuðu út í móa að morgni og náðu jarðarávexti og komu í búrið í steinveggnum góða. Allir nema Jóhannes mús. Einn daginn sat hann út á steini þegar systkinin voru að vinnu. Þau kölluðu til hans: Hvað ertu að gera – ertu ekki að vinna? Og Jói svaraði: „Jú, jú ég er að safna hljóðum til vetrarins.“ Systkinin skildu ekki alveg þá söfnunarvinnu en létu gott heita. Daginn eftir var Jói enn út á steini og systkinin kölluðu að nýju: En nú var Jói að safna orðum til vetrarins. Hvernig fór hann að því? Þriðja daginn voru músasystkinin þreytt og kölluðu pirruð í rigningunni: Hvað ertu nú að gera? Þá var Jói var að safna lykt hrísmóa og engis fyrir langan og lyktarlítinn vetur. Svona hélt hann áfram alla daga, var sniðgenginn og litinn hornauga eins og hver annar ónytjungur. Hann safnaði litum himins og jarðar, sögum, söngvum, myndum og öllu því sem sumarið gaf skynjandi smáveru á steini. Til hvers?

Svo kom veturinn og fjölskyldan undi glöð við sitt í öryggi, skjóli og með mikla matarkistu. En svo kom þorri og góa, með kulda og vosbúð. Og að lokum var allt búið í búrinu og myrkrið læddist inn í sálina og hungrið svarf ógurlega að. Þá mundu þau allt í einu eftir söfnunarstarfinu sérstæða. „Jói hvar er nú allt sem þú safnaðir?“ – spurðu þau hæðnislega. Og Jói ræskti sig og sagði: „Lokið nú augunum.“ Og svo sagði hann fjölskyldu sinni frá hinum undursamlegu litum sumarins, hljómhviðum vindsins og seitli lækjarins, orðunum sem stráin hvísluðu, sögunum sem fuglarnir sögðu með flugi sínu. Og lítlir heilar fylltust af birtu, belgurinn hlýnaði og öngin hvarf. Og svo sagði hann frá þeim sem væri á himni og byggi allt þetta til svo lífið yrði ekki bara gott, heldur stórkostlegt. Og þetta varð þeim til bjargar. Jóasafnið varð til lífs.

Hver er auður þinn? Hvað ætlar þú að taka með þér úr sumrinu inn í hraglanda haustsins og myrkur vetrar? Áttu þér matarbúr og örugga innistæðu fyrir brauði? En hefur þú safnað þér hljóðum, tónum, ljóðum, sögum, myndum fyrir veturinn – allt það, sem sumarið gefur, til að ylja sér við og nærast af þegar kólnar og dimmir. Til þess er puð daganna, að við eigum nóg af öllu, ekki aðeins mat fyrir líkamann heldur mat fyrir sálina.

Hvað æltar þú að taka með þér til vetrarins? Er farið að hausta í ævi þinni? Enn er nógur tími ef þú staldrar við. Í því er viska daga og árstíða fólgin, að við söfnum kunnáttusamlega, að við söfnum ekki aðeins hinu efnislega heldur auð sem dugar þegar áföllinn verða, þrekið hverfur, sorgin nístir og allt er tekið. Hvað er það þá, og kanski er það fremur – hver er það þá sem stendur þér nærri?

Jóarnir í mannheimum fara þá leið. Til er afskaplega fallegt grískt orð sem kirkjufeðurnir gældu við, hugsuðu um sér til lífs. Það er orðið pleroma, sem er vegna stafagerðar grískunnar ótrúlega fallegt á blaði. En það er þó enn fegurra efnislega, því það var tengd orðræðu og lofsöng hinna skarpt hugsandi kirkufeðra um Guð. Guð í þeirra vitund var Guð, sem elskar fjölbreytni, vill hafa sem mest ríkidæmi á öllum sviðum, sem mest af litum, flest hljóð, mest af sögum og hljómhviðum. Guð er guð ríkulegs lífs, kemur sjálfur, hvíslar í eyra þér, er sjálft lífsaflið, titrandi hrifning þegar kyrra sumarkvöldsins bifar tilfinningastreng, þétt hönd og tryggur faðmur þegar reiðarslög dynja yfir. Viltu eiga þennan að þegar rignir sem mest? Hvað tekur þú með þér inn í haustið? Jesús sagði: Komið til mín.