Greinasafn fyrir flokkinn: Greinar og pistlar

113 pistlar SÁÞ eru inn á tru.is og aðgengilegt á slóðinni trú.is. Þá var talsvert af pistlum einnig á sigurdurarni.annall.is Sá vefur er nú lokaður.

Greinar og pistlar

Nýr tími

Tímaskil geta orðið ágeng og vakið miklar tilfinningar. Mér er minnistætt þegar einn drengja minna var sjö ára og yfirkominn af tímaöng. Hann fylltist af depurð yfir glötuðum tíma. Hann sá svo óskaplega eftir gamla árinu sem kæmi aldrei til baka. Hann var lostinn harmi yfir að gleðitíminn væri farinn og aldrei væri hægt að lifa hann aftur. Við foreldrarnir tókum drenginn í fangið og töluðum um víddir og takt tímans og möguleika lífsins. Þá var líka gott að tala um hvað afar og ömmur, við foreldrar og allir hinir ástvinirnir hugsum og gerum gagnvart tortímanda tímans. Eftir gamlárskvöld kemur nýr dagur og nýir möguleikar. Tíminn er ekki búinn heldur opinn. Til að tákna það breiðum við á nýársdegi hvítan dúk á borð nýársdags. Blóm dagsins væru hvít til að tákna að dagurinn væri upphaf nýs og óspjallaðs tíma. Meira segja litur kirkjunnar á þessum degi væri hvítur til að minna okkur á að framtíðinn væri opinn faðmur. Hvítt gegn myrkvaðri glatkistu fortíðar til að minna okkur á að hið liðna er farið. En tíminn er opinn.

Nýr tími merkir að við erum frjáls. Hvað um tíma nýs árs í vinnu, í einkalífi og í samskiptum? Er eitthvað sem bindur hug og líf? Þarf að losa festur, opna tabú og segja satt? Hver er djúplöngunin? Hvað viljum við gera við tímann, hvernig næra sjálf og stæla líkama? Kostur hvers tíma og hvers dags er að vera farþegi eða við stýrið í eigin lífi.

Skáldið bað: „Kenn oss að telja daga vora, að vér megum öðlast viturt hjarta.“ Það er verkefnið. Viturt hjarta – fyrir líf og dauða, fyrir gleðistundir, hörmungartíma og hamingjuvegi. Guð hefur úthlutað gáfum og gæðum til að vinna verkin og vit til að greina úrræðin. Guð hefur skapað tímann og okkur mannfólkið svo listilega að okkur er það mögulegt. Framundan er nýr tími, ómengaður og hreinn tími. Tímaöng varðar fortíð en fögnuður hæfir framtíð. Gleðilegt nýtt ár 2021.

Myndina tók SÁÞ eftir helgihald í Hallgrímskirkju á nýársdegi. Myndin er af bílrúðu við Hnitbjörg, safn Einars Jónssonar. Textinn er Gleðilegt nýtt ár 2021.

Greinar og pistlar

Ég elska þig

Fæðingarfrásaga Jesú Krists er helgisaga sem er lesin um alla heimsbyggðina á jólum. Sagan er upphafin, litrík og ævintýraleg, saga um hirða, engla og ungt par á ferð og í miklum vandræðum. Hvernig á að skilja eða túlka þessa sögu? Á hún erindi við nútímafólk? Það er engin ástæða til að taka skynsemi, gagnrýna hugsun og sjálf úr sambandi þótt við njótum jólanna og verðum jafnvel meyr. Jólaboðskapurinn er ekki um meyjarfæðingu, vitringa, englaskara eða að Jesús fæddist í Betlehem. Allt þetta kemur við sögu en þau mál eru meira rammi en meginmál. Erindi jólanna er ekki heldur um hvort Jesús Kristur fæddist árið 1 eða árið 0 eða fjórum árum eða sex fyrir tímatal okkar sem er vissulega kennt við Kristsburð. En hver er þá nálgunin? Helgisögur eru rammi um inntak. Helgisögur eigum við ekki að taka bókstaflega heldur alvarlega og til okkar.

Stef, ímyndir og minni helgisögunnar þjóna ávallt þeim skilaboðum sem miðla á. Við getum skrælt burt það sem ekki hefur lengur skiljanlega skírskotun til að taka eftir hinu guðlega. Kraftaverk voru á fyrri öldum tákn um guðsnánd en eru ekki sjálfkrafa lengur. Vitringar þjónuðu ákveðnu hlutverki til að tjá mikilvægi. Svo var þjóðmenning og þjóðarhefð að baki í Biblíunni sem var eins og stýrikerfi. Það stjórnaði hvaða atriði urðu að vera í sögunni til að merkjakerfið skildist og hvernig ætti að segja frá til að samhengið væri ljóst. Þetta var túlkunarhefðin sem stýrði þá rétt eins og við lifum og stjórnumst af íslensku samhengi og vestrænni menningararfleifð nú.

Jólaboðskapur helgisögunnar er um að Guð elskar. Guð tjáir þá ást með róttæku móti, ekki aðeins með orðum eða í skilaboðum eða samfélagsmiðlum heldur kemur í eigin persónu. Er þetta ekki að skræla jólaboðskapinn um of? Nei, helgisaga jólanna varðar ekki að við trúum hinu ótrúlega, sögum um vitringa, himindansandi engla og glimmersögu úr fjárhúsi, heldur að við virðum vonir okkar og djúpþrá. Hvaða hugmyndir sem við höfum um Guð og trú þráum við samt öll hið mennska í boðskap jólanna. Tákn jóla vísa til speki og gilda sem eru veröldinni lífsnauðsyn. Þegar við leyfum okkur að vera sem ljóssækin börn eða horfum með hrifningu í augu ástvina erum við á hamingjuleiðinni. Sömuleiðis þegar við vitjum drauma okkar sem við höfum lært að kæfa. Jólin eru tími gjafa en stærsta gjöfin sem við getum öðlast og opnað er lífsundrið. Tilveran er ekki leiksoppur myrkra afla og tilvera til endanlegs dauða heldur þvert á móti. Nóttin er rofin barnsgráti sem tjáir erindi jólanna: „Ég elska þig. Mig langar til að vera þinn og langar til að þú sért mín og minn.“

Gleðileg jól má líka segja með orðunum: Ég elska þig.

Grein í Morgunblaðinu 19. desember 2020. Mynd SÁÞ af engli að störfum í helgileik Melaskóla í Neskirkju í desember 2012.

 

Greinar og pistlar

Biblía í jólamatinn

Sæla jólanna kviknar í endurtekningunni. Eða hvað? Skiptir öllu máli að jólin byrji með líku móti og liðin ár, að jólamaturinn sé eins og við fengum í fyrra? Á allt að vera eins? Hverju breyta sóttvarnareglur COVID-jólanna? Eru þessi jól bara áfall eða kannski tækifæri til að skapa eitthvað nýtt og gera tilraunir?

Þetta árið eru kirkjuferðir bannaðar. Hvað er þá hægt að gera heima í stað jólastemningar í kirkjunni? Jól bernsku minnar voru dásamleg. Þegar allir voru komnir að veisluborðinu tók faðir minn Biblíu eða blátt Gideon-Nýja testamenti, fletti upp á öðrum kaflanum í Lúkasarguðspjalli og las svo jólaguðspjallið. Það er upphafin saga um par í ómögulegum aðstæðum, fæðingu barns í gripahúsi og um engla og vitringa. Mér finnst enn vera steikarilmur af þessum texta. Pabbalesturinn opnaði veislu himins og jarðar. Jólin byrjuðu og svo fórum við fjölskylda mín í kirkju um miðnættið.

Þegar ég stofnaði eigið heimili las ég guðspjallið fyrir mitt fólk eins og pabbi. Þegar börnin mín urðu stautfær fengu þau svo það verkefni að lesa. Þar sem engar verða kirkjuferðirnar þessi jólin legg ég til að fólk leggi Biblíu eða Nýja testamenti á jólaborðið. Þegar allir eru sestir getur einhver úr hópnum lesið versin í Lúkasarguðspjalli 2.1-14. „En það bar til um þessar mundir …. og velþóknun yfir mönnunum.“ Ef engin er Biblían á heimilinu er hægt að fletta upp á biblian.is. Þar er líka hljóðskrá, sem sé hægt að fá lesið fyrir sig. Síminn dugar ágætlega til svona upplestrar.

Helgihald Íslendinga tengist kirkjum en trúaruppeldi og mótun lífsafstöðu hefur farið fram á heimilum um aldir. Á COVID-jólum getum við gert eins og fólkið okkar hefur gert í margar kynslóðir, lesið jólaguðspjallið sjálf. Breyting á jólataktinum er ekki kreppa heldur tækifæri. Lesum sjálf jólaguðspjallið heima þessi jól og gerum það að hefð.

Greinar og pistlar

Stjörnur og snjókorn Hallgrímskirkju

Í vit­und margra Íslend­inga er stjörnu­skinið feg­urst á jólanótt þegar birt­an end­ur­spegl­ast í fann­breiðum. Þegar Erla Elín fann bók árið 2014 með eitt hundrað heklupp­skrift­um hófst nýtt æv­in­týri. En nú voru það upp­skrift­ir að snjó­korn­um. Hún heklaði fjölda snjó­korna, sem hafa blasað við þeim sem hafa síðan komið í Hall­gríms­kirkju á aðventu og jól­um. Marg­ir sem hafa sótt at­hafn­ir og tón­leika hafa heill­ast af þessu fagra hand­verki.

Kirkj­ur á Íslandi hafa notið hannyrða og stuðnings kvenna. Hall­gríms­kirkja var byggð vegna þess að dug­mikl­ar kon­ur vildu byggja kirkju. Áfram verða undr­in vegna þess að hug­sjóna­fólk þorir. Erla Elín Hans­dótt­ur er ein þeirra. Snjó­korn­in henn­ar birt­ast bros­andi í Hall­gríms­kirkju á aðventu. Sof­andi stjörn­ur vakna til jólagleðinn­ar og spá fyr­ir um fæðingu guðsson­ar­ins og komu jól­anna.

Birtist í Morgunblaðinu 12. desember 2020. Myndir af stjörnum er að baki þessari smellu. 

Greinar og pistlar

Ljóssókn

12. desember er mikilvægur og stórmerkilegur dagur í sögu okkar Íslendinga. Árið 1904 var kveikt á fyrstu perunum hér á landi. Jóhannes Reykdal gangsetti þá ljósavél í Hafnarfirði. Svo logaði á perunum á nokkrum heimilum og ljósvæðing þjóðarinnar hófst. Raflýsing hefur gerbreytt aðstæðum fólks. Raforkan skiptir okkur miklu máli og finnum það best þegar allt slær út. Þá erum við í vandræðum. Við þörfnumst orku til að kveikja á perunni og til velferðar.

Ljós og myrkur er erkitvenna í skynjun manna. Þegar myrkur umlykur okkur vaknar ótti. Við kveikjum til að rjúfa myrkur nátta á norðurslóð og höldum í skreytingar jólanna fram eftir þorra til að stytta myrkrið svolítið.

En ljósið hefur dýpri merkingu en aðeins hina sjónrænu. Ljósið tjáir lífsgildi, ekki síst titrandi kertaljós. Þau miðla í viðkvæmni sinni að lífið er auðsæranlegt, að ekki megi mikið út af bregða til að illa fari. Kertaljós aðvetunnar skírskota til dýpri veruleika og verða tilefni íhugunar. Tilgangur ljósskreytinga, já allra kertakveikinganna, er að vekja þrá barnsins í okkur, tendra skynjun ljóskomunnar í veröldina sem sagan um Jesúbarnið tjáir með öllu sínu hlaðna táknmáli, reykelsislykt, jötuilmi, flakkandi stjörnu og konunglegum vitringagjöfum.

Kynslóðir fyrri tíma álitu tímann fyrir jól undirbúningstíð til að undirbúa sig fyrir komu jóla. Áar og eddur notuðu jafnvel ævintýri um jólasveinana til að brýna andann. Kannski trúðu fæstir að sveinarnir væru til, heldur voru þessir vondu gaurar fremur tákn. Sögurnar um þá voru kennslusögur til að minna á að ávallt væri sótt að dýrum, atvinnuvegum og heimilum fólks. Fólk þyrfti að gæta sín og gæða sinna.

Á myrkasta tíma ársins segir Rúrik Gíslason, knattspyrnumaður og hönnuður: „Það er alveg hægt að kvarta yfir þessum átján tímum þar sem er myrkur hérna um háveturinn en það er líka hægt að gleðjast yfir þessum sex tímum þar sem er birta.“ Síðasti jólasveinninn ætlaði að stela ljósinu úr húsunum. Það var hinsta tilraun til að hindra jólakomuna, svipta fólk jólunum. Aðventan er með eftirvæntingu og von sinni tími til undirbúnings svo ekkert megni að stela ljósi jólanna. Mörg ljós hafa verið kæfð á liðnu farsóttarári. En við höfum frelsi til að ákveða viðbrögð okkar. Sótt er að afkomu og hamingju fólks. Opnum vitund og greinum möguleikana. Njótum aðventunnar sem eftirvæntingartíma fyrir ljóskomuna. Ljósið kemur í heiminn.