Kvikmyndin um Forrest Gump er viðburðasaga fremur en þroskasaga. Forrest litli tekur út lítinn vitsmunaþroska en rambar í hvert stórævintýrið á fætur öðru. Hann slampast í gegnum allt og uppsker ríkulega. Gæskuríkur Forrest Gump nýtur elskusemi flestra, enda stefnt út í veröldina af miklum kvenskörungi, mömmunni. Æskuástin frá skóladögum verður þó ekki hans nema stuttan tíma áður en hún deyr. Varla er nokkuð stórmál í bandarískri sögu sem Gump tengist ekki með einum eða öðrum hætti. Forrest Gump verður stjarna í amerískum fótbolta, hetja í Víetnam, borðtennisjöfur, vellauðugur útgerðarmaður, hlaupastjarna og nokkurs konar spámaður, áður en hann ástarmær lífs hans fellur honum í faðm og þau eignast afkomanda sem heldur sögunni áfram.

Umfjöllun um sögu og trúarstef

Þrjú ofurmáttarvöld eru í þessari mynd: Mamma Forrest Gump (Sally Field); bernskuvinkonan Jenny (Robin Wright) og Guð. Þau eru burðarstoðir eða þrenning myndarinnar. Og mikilvægt er að gera sér grein fyrir að þetta er kvenleg þrenning sem Forrest lifir af, í og fyrir. Jenny og móðir Forrest eru sem guðlegar ásjónur. Myndin snertir því kvenímynd Guðs og kvenútgáfu guðdómsins. Hins vegar verður þessi mynd aldrei kennd við rótttæka kvennaguðfræði því hún boðar ekki byltingarboðskap eða breytingatillögur. Myndin kann engan feminisma af nútímatagi og predikar ekki góð kvennatíðindi. En hún er engu að síður innlegg í kvennaumræðu þar sem konurnar eru styrkar og magnaðar. Við kíkjum í myndinni í sértækan túlkunarheim í Bandaríkjunum og fáum innsýn í þá konugervið “southern belle” sem ræður mörgu og notar sínar eigin aðferðir í samræmi við stefnuna að tilgangur helgi meðalið. Móðir Forrest Gump er bellukona!

Meginstef myndarinnar, sem unnið er með ýmsu móti, er sátt og sáttargerð. Þrátt fyrir fákænsku verður Forrest Gump hvarvetna farvegur sátta og lífs. Hann hjálpar Jenný til flýja alkóhólíseraðan og ofbeldisfullan föður og styður hana til uppgjörs í lok myndarinnar. Hann styður vin sinn, Dan liðþjálfa, til að gera upp reiðina frá Víetnam. Þótt hann beri nafn stofnanda Ku Kux Klan byggir hann brýr milli hvítra og svartra og gerir ekki upp á milli fólks eftir litarhætti (sbr. Bubba rækjujarl). Konur metur hann jafn mikils og karla og skilur ekki eða virðir að vettugi skiptingar samfélagsins og baráttu hópa, kynþátta og kynja.

Viðsnúningur ímyndanna

Myndin er æfing í viðsnúningi gilda. Að vera efstur í píramída stjórnmála eða samfélags er ekki aðalatriði. Skilaboðin eru einföld. Allt sem fólk sækist eftir á opinberum vettvangi er allt eftirsókn eftir vindi ef heilindi og sannleika skortir. Greind er engin trygging fyrir hamingju því sælir eru fátækir í anda. Stríð mannanna eyðileggja. Baráttuhópar af hvaða tagi sem þeir eru þjóna eigin hag fremur en umbjóðenda sinna. Gildir einu hvort það er fólk sem berst fyrir friði eða réttindum blökkumanna. Að benda á þessi erfðasyndaratriði í öllum hreyfingum og mönnum er ofurlítið framlag til félagsgagnrýni. Myndin er sem sé ekki óraunsæ eða á skjön við lífið heldur dæmisaga til íhugunar og eftirbreytni.

Gumpísk sögugreining

Forrest Gump tengist flestum stóratburðum Bandaríkjanna frá frumbernsku. Hann kennir Elvis að rokka, er fastur gestur í Hvíta húsinu og hittir alla forseta amerísku þjóðarinnar frá og með Kennedy til Nixon. Hann er við hliðina á George Wallace, síðar forsetaframbjóðanda, í frægu uppgjöri um skólagöngu blökkumanna í Alabama. Hann verður allt í einu ræðumaður á mótmælafundi gegn Víetnamstríðinu í Washington og kemur við í sellu Black Panthers. Hann fjárfestir í Apple sem hann hélt að væri ávaxtafyrirtæki. Myndin er því fléttuð útgáfa trúðsins og sakleysingjans af bandarískri sögu. Í því er hún mikilvæg andsaga stórveldis og hjálpar könum og okkur að sjá söguna í dempaðra samhengi en bandarískir haukar túlka. Forrest Gump er barnaútgáfa Bandaríkjamanna, hið titrandi sjálf á bak við grímur, ímyndir og blekkingar. Með hjálp fíflsins og skopsins er sagan endurtúlkuð. Túlkun sögu er með margvíslegu móti í bandarísku samfélagi. Í þessari kvikmynd er gefið sjónarhorn þeirra sem ekki meta fólk meira en vald, umhyggju meira en styrk, elskusemi og samstöðu meira en yfirgang. Hin mjúku gildi eru í túlkun myndarinnar mikilvægari, betri og kraftmeiri en hin hörðu.

Myndmál og líkingar

Nettar myndlíkingar ramma inn þessa mynd sem er norstursamlega klippt og meðvituð í myndmáli sínu. Gump situr á bekk í byrjun og er eiginlega að segja sögu sína á þessum bekk myndina út. Fiðrildi flögrar inn í myndina í upphafi og út í lokin og gefur tilfinningu fyrir hinu óræða. Nálægð hins yfirskilvitlega er líklega tjáð með þessu flögri. Í seinni hluta myndarinnar verður rækjubáturinn að tákni um björgun sem kemur Dan á lappirnar að nýju. Á bátnum er uppgjör Dans og Guðs og þeir Forrest lifa af mikið óveður, þegar megnið af rækjuflotanum ferst. Svo er skip grunntákn kristninnar. Rútur koma oft við sögu og tákna firringu því þar er Forrest yfirleitt hafnað og hann niðurlægður. Í myndlok hættir hann við að fara í strætó og hleypur til konunnar sem hann elskar. Í ljós kemur að hann hefur eignast barn með henni. Mikið er af alls konar tilfærslutáknum í myndinni, brúm, ökrum, götum, rennandi vatni og öðrum slíkum til að leggja áherslu á hrynjandi og ferli lífsins. Allt er á hreyfingu, fólk er á ferð á lífsvegunum. Svo má heldur ekki gleyma konfektkassanum, sem Forrest skilur sem tákn um fjölbreytilegt líf. „Lífið er eins og súkkulaðikassi. Maður veit aldrei hvernig mola maður fær.”

Skilaboð og mat

Myndin er m.a. um tengsl fólks og leit að hamingju og merkingu. Samband móður og sonar er nærfærið og vel túlkað, ennfremur tilraunir Forrest til að nálgast aðra og vera öllum góður og gjöfull þrátt fyrir andlega fötlun sína. Þá er ljóst að Forrest getur verið einstæður faðir og forsjáraðili þrátt fyrir að vera vitgrannur. Veganesti frá mömmunni er siðaboðskapur: „Heimskur er maður aðeins í verkum sínum.” Það merkir að maður er ekki heimskur í sér heldur fyrst og fremst ef maður hegðar sér heimskulega. Hinn gáfaði getur verið hreinn og klár heimskingi í lífi sínu en hinn vitgranni verið hinn mesti gæfumaður og hegðað sér dásamlega. Þau sem eru álitin lítilmótleg eru kannski þau sem gefa mest, bjarga flestu og eru stórmennin. Kanski má kreista svolítið líkinguna af konfektkassanum. Maður veit aldrei hvað verður úr fólki, hæfileikarnir sem fólk fær í vöggugjöf eru engar tryggingar um hamingjuna. Sitthvað er gæfa og gjörvileiki.

Forrest Gump er góð mynd og hrífur flesta. En auðvitað munu þau sem vilja að tilveran sé túlkuð algerlega út frá þeirra vitsmunalega sjónarhól verða fyrir vonbrigðum og þykja myndin ekki rísa undir nafni og vera jafnvel á mörkum hins væmna. Myndin er notkunarvæn fyrir hópa, sem vilja ræða um hamingjuna, tilgang lífsins, klisjur í menningunni, söguskoðanir, blekkingar, siðferði, ástina og Guð. Leikurinn er loflegur, Tom Hanks og Sallie Field eiga góðan leik, meistarataktar á öllum póstum. Kvikmyndin er konfekt og klassík.