Náttúruhátíð og heimsljósið

Hljóðskrá prédikunar á Jónsmessu

Messa hvaða Jóns er þessi Jónsmessa? Er það Jón Vídalín? Nei og ekki Jón Arason eða Jón Vilhjálmsson. Og ekki heldur Jón Gnarr. Messa Jóns er messa skírarans Jóhannesar Sakaríasonar, þess sem skírði bæði Jesú og fjölda fólks iðrunarskírn. Nafnið Jóhannes er til í mörgum útgáfum t.d. Jón, Hans, John eða Jon. Já, Jónsmessa er messudagur Jóhannesar skírara. Til hans er sjónum beint um allan hinn kristna heim á þessum tíma kirkjuársins.Kirkjuárið hefur hrynjandi og skipan. Það er engin hending, að boðberi frelsarans og fyrsti Jesúpredikarinn skuli eiga sér messudag á bjartasta tíma ársins. Jóhannes skírari gegndi lykilhlutverki bæði í fjölskyldu og sögu Jesú. Hlutverk hans var að þjóna Jesú Kristi. Og hvenær er svo messudagur Jóhannesar? Jú, nákvæmlega hálfu ári fyrir jól, fæðingarhátíð Jesú Krists. Nei, það er engin tilviljun, heldur viðurkenning á hlutverki Jóhannesar í sögu kristninnar og sögu heimsins. Hann var ekki ljósið sjálfur, heldur ljósvísir, sem beindi fólki til heimsljóssins, Jesú Krists.

“Náttúrumessan”

Birtutími þessara júnídaga er unaðslegur. Það er ekki aðeins messað í kirkjum, heldur er Guð nærri í allri sköpun sinni, gefur líf og umvefur allt með elsku sinni. Á okkar norðlægu slóðum er guðsþjónustuhald náttúrunnar stórkostlegt á hinum ljósa tíma. Fuglakórar syngja í hinni miklu dómkirkju sköpunarverksins. Tré breiða út lauffingur sína mót himinhvelfingu og barrfingur beina sjónum í hæðir. Blærinn hvíslar miskunnarbænir og golan syngur sálma í kvistinum. Þeyrinn bræðir frera á fjöllum, vatnið streymir, vökvun alls lífs, og myndar jafnvel kraftgefandi dögg á nóttu. Um æðar smáplantna fer næring og messuskrúði náttúrunnar tekur fram öllu litríki tískuheims og litagnótt messuklæða og kirkjuhúsa. Egg í hreiðri eru eilífðartákn og þegar litlir goggar gera á þau göt er það líka vitnisburður um, að lífið lifir og Guð man eftir handarverkum sínum, líka okkur mönnum – kemur sjálfur – fæðist sem barn í heimi.

Sól sumarsins skín skært og lengi, en þó er hún aðeins endurvarp birtunnar frá fæðingu frelsarans. Messuhald Jóhannesar, guðsþjónusta náttúrunnar, lífið allt tekur mið af því ljósi, sem kom í heiminn – Jesú Kristi. Þannig megum við sjá hringrás lífsins, daga okkar sjálfra og allra viðburða sem endurkast þess ljóss, sem Guð er. Á jólum, á myrkasta tíma, fæðist Guðssonurinn og ljós hans upplýsir myrkurslóð. Hinum megin á hringferli ársins er Jóhannes, þegar sólargangur er lengstur á norðurslóð. Og vegna þess, að náttúran hvíslar guðspjall um Guð, sáu mæður og feður kirkjunnar ástæðu til að Jóhannes fengi stöðu í kirkjuárinu – hálfu ári á undan fæðingu Jesú. Um mitt sumar er minnt á jólin!

Sólarhátíðir

Jónsmessan er kristin hefð og hefur fengið kristna túlkun. En að baki henni er líka margflókin hátíðahefð. Sólstöðuhátíðir hafa verið haldnar í þúsundir ára. Fólk hefur verið meðvitað um gjöf birtu, ljóss og samhengis við líf og fagnað og stillt sig inn á gleðibylgjur helgidóms náttúrunnar. Guðsþjónusta náttúrunnar hefur kallað á hátíðir manna, sem voru til lífsauka og lífsstyrkingar. Arfur menningar er bæði mikilvægur og merkilegur og lífsvinsamleg kristni reyndi fremur að endurtúlka og styrkja hið jákvæða í miðsumarshátíðum fremur en að eyða hefðum og siðum. Og þar sem náttúran syngur sína sálma á júnítíma sumarsólstaðna var hægt að tengja það, sem rímaði í kristinni helgisögu við helgisögu náttúru og menningar og fá út heild.

Og hvað var það í sögu Jóhannesar, sem rímaði við náttúruhátíðina? Það, sem mig langar til að staldra við, er vatnið og helgun vatns. Vitað er, að víða við Miðjarðarhaf og norður alla Evrópu hefur vatn verið mikilvægt í hátíð miðsumarsins. Fólk sótti til vatns, að ám, lindum og lækjum og baðaði sig, hreinsaði og helgaði. Fólk hefur um aldið talið að á Jónsmessunótt yrði vatnið ofurkröftugt og gott til lækninga. Þjóðsögur Íslendinga enduróma þessa gömlu hefð með sögum um, að það gerði fólki gott að velta sér í dögg Jónsmessunætur. Og kraftaverk voru álitin gerast á þessari undranótt hins lengsta sólargangs. Álagahamir féllu t.d. af sjávarverum á landi, steinar flutu upp og aðrar furðu urðu.

Postuli náttúrunnar

En þá að Jóhannesi skírara. Hann benti ekki á sjálfan sig heldur Jesú. Þar er hið mikilvæga trúarhlutverk hans, sem er öllum kristnum mönnum fyrirmynd. Og sú guðsþjónusta og trúarhlutverk kemur fram í sögum um Jóhannes, m.a. um skírn Jesú. Meistarinn kom til Jóhannesar til skírnar. Kristnir menn hafa síðan – og um allar aldir – talið að þar með hafi allt vatn verið helgað. Það var sem sé ekki Jesús, sem græddi á skírninni heldur veröldin öll, allt vatn var blessað og heilagt. Þessi var trú Auðar djúpúgðu, sem vildi að hún yrði jarðsett í flæðarmáli, því þar væri helgur reitur – vegna þess að Jesús hefði helgað allt vatn veraldar í skírn sinni. Jóhannes skírari er því postuli vatnsins, postuli náttúrunnar, postuli helgunar sköpunarinnar. Þess vegna var hann hentugur til að helga líka miðsumarshátíðir hins forna heims. Sólstöðuhátíðir urðu að Jónsmessum. Náttúruhátíðir urðu Jesúhátíðir því sólarbirtan varð endurvarp himinljóssins, heimsljóssins, sem Guð birti í Jesú Kristi. Og Jóhannes var meðalgangarinn, tengillinn, sem beindi sjónum að Guðssyninum.

Sólardagar hjálpræðis

Helgisagan um fæðingu Jóhannesar er sögð í guðspjalli dagsins. Faðir hans, Sakaría, var sagður hafa misst mál á meðgöngunni. En hann fékk hins vegar málið aftur þegar Jóhannes fékk nafn. Og nafn er mikilvægt og skilgreinir. Nafnið Jóhannes og þar með öll önnur nöfn sama stofns t.d. Jón merkir, að Guð sé góður, náðugur. Og það var hlutverk Jóhannesar að boða það Guðseðli með því að beina sjónum að heimsljósinu. Foreldrar sveinsins Jóhannesar vildu, að hann yrði þjónn þess boðskapar. Og sálmurinn, sem faðir hans flutti þegar hann fékk málið að nýju segir mikla sögu:

„… þú munt ganga fyrir Drottni að greiða vegu hans og veita lýð hans þekkingu á hjálpræðinu sem er fyrirgefning synda þeirra. Þessu veldur hjartans miskunn Guðs vors. Hún lætur upp renna sól af hæðum að vitja vor og lýsa þeim sem sitja í myrkri og skugga dauðans og beina fótum vorum á friðar veg.“

Boðskapur á sumarsólstöðum er, að frelsari er mönnum fæddur. Heimur er í góðum höndum Guðs. Allir dagar eru reyndar sunnudagar, sólardagar. Þeir prédika hið sama. Sólin hefur löngum verið túlkuð sem ímynd Guðs eins og sést vel í miðaldakveðskap svo sem Sólarljóðum. Og Matthías Jochumsson minnir okkur á að:

„…í sannleik hvar sem sólin skín er sjálfur Guð að leita þín.“

Þegar Jónsmessunóttin kallar – er Guð að benda á Jesú Krist. Þegar hrossagaukar syngja vængjasálma sína ljóða þeir um heimsljósið. Þegar lækur hjalar í hvammi, eða foss þrumar í gljúfri, má heyra rödd af hæðum forðum við Jórdanskírn:

„Þessi er minn elskaði sonur, sem ég hef velþóknun á.“

Jónsmessa er góð og Guð er góður.

Amen.

Textaröð: A

Lexía: Slm 92.2-3, 5, 9

Gott er að lofa Drottin, lofsyngja nafni þínu, þú Hinn hæsti, að kunngjöra miskunn þína að morgni og trúfesti þína um nætur. …Þú gleður mig, Drottinn, með dáðum þínum, ég fagna yfir verkum handa þinna. …en þú, Drottinn, ert eilíflega upphafinn.

Pistill: 1Þess 5.5-7

Þið eruð öll börn ljóssins og börn dagsins. Við heyrum ekki nóttunni til eða myrkrinu. Sofum því ekki eins og aðrir heldur vökum og verum allsgáð. Því að þau sem sofa, sofa um nætur og þau sem drekka sig drukkin, drekka um nætur.

Guðspjall: Lúk 1.57-67, 76-80

Nú kom sá tími að Elísabet skyldi verða léttari og ól hún son. Og nágrannar hennar og ættmenn heyrðu hversu mikla miskunn Drottinn hafði auðsýnt henni og samfögnuðu henni. Á áttunda degi komu þeir að umskera sveininn og vildu þeir láta hann heita Sakaría í höfuðið á föður sínum. Þá mælti móðir hans: „Eigi skal hann svo heita heldur Jóhannes.“ En þeir sögðu við hana: „Enginn er í ætt þinni sem heitir því nafni.“ Bentu þeir þá föður hans að hann léti þá vita hvað sveinninn skyldi heita. Hann bað um spjald og reit: „Jóhannes er nafn hans,“ og urðu þeir allir undrandi. Jafnskjótt laukst upp munnur hans og tunga. Hann fór að tala og lofaði Guð. En ótta sló á alla nágranna þeirra og þótti þessi atburður miklum tíðindum sæta í allri fjallbyggð Júdeu. Og allir, sem þetta heyrðu, festu það í huga sér og sögðu: „Hvers má vænta af þessu barni?“ Því að hönd Drottins var með honum.

En Sakaría faðir hans fylltist heilögum anda og mælti af spámannlegri andagift:

Og þú, sveinn, munt nefndur verða spámaður Hins hæsta því að þú munt ganga fyrir Drottni að greiða vegu hans og veita lýð hans þekkingu á hjálpræðinu sem er fyrirgefning synda þeirra.  Þessu veldur hjartans miskunn Guðs vors. Hún lætur upp renna sól af hæðum að vitja vor og lýsa þeim sem sitja í myrkri og skugga dauðans og beina fótum vorum á friðar veg. En sveinninn óx og varð þróttmikill í anda. Hann dvaldist í óbyggðum til þess dags er hann skyldi koma fram fyrir Ísrael.